Đồng ruble điện tử - sách lược đối phó nếu phương Tây nhằm vào Bitcoin để trừng phạt Nga

Bộ Tư pháp Hoa Kỳ đã công bố vào đầu ngày thứ Tư về một lực lượng đặc nhiệm mới được thành lập để thi hành các biện pháp trừng phạt. Nhiệm vụ của đơn vị này sẽ bao gồm cả việc nhắm mục tiêu vào các nỗ lực sử dụng tiền điện tử để né tránh các lệnh trừng phạt của Mỹ lẫn rửa tiền thu được từ tham nhũng nước ngoài, hoặc né tránh các phản ứng của Mỹ đối với hành động của quân đội Nga với Ukraine.

Việc nhắm tới quyền tiếp cận tiền mặt kỹ thuật số của Nga diễn ra khi Mỹ và các đồng minh, bao gồm cả Thụy Sĩ vốn nổi tiếng là trung lập, áp đặt các biện pháp trừng phạt nặng nề chống lại Moscow.

Mối lo ngại là Điện Kremlin, cũng như các tổ chức phụ trợ khác hỗ trợ cuộc tấn công vào Ukraine, sẽ né tránh các lệnh trừng phạt thông qua tiền kỹ thuật số, vốn không được sở hữu hoặc phát hành bởi cơ quan trung ương như ngân hàng. Bitcoin cũng giống như hầu hết các loại tiền điện tử khác, nó phi tập trung và không có ranh giới quốc gia. Bởi vì không có cơ quan trung ương để ngăn chặn các giao dịch, các loại tiền kỹ thuật số có khả năng kháng cự lại các lệnh trừng phạt.

Kể từ khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine vào ngày 24/2, số liệu thống kê từ nhà cung cấp dữ liệu tiền điện tử Kaiko cho thấy các giao dịch trên các sàn giao dịch bitcoin tập trung bằng cả đồng ruble của Nga và đồng hryvnia của Ukraine đã tăng lên mức cao nhất trong nhiều tháng. Đây có thể là một phần lý do tại sao Ukraine yêu cầu tất cả các sàn giao dịch tiền điện tử hàng đầu cấm người dùng Nga - một yêu cầu đã bị nhiều người đứng đầu từ chối, những người cho rằng một động thái như vậy sẽ đi ngược lại lý do tại sao tiền điện tử tồn tại.

Các nhà lãnh đạo thế giới đã phát biểu về việc cấm Nga tham gia các sàn giao dịch tiền kỹ thuật số như một hình thức áp đặt lệnh trừng phạt. Mặc dù ngày càng có nhiều dấu hiệu về việc chấp nhận tiền điện tử, loại tiền này không thực sự là một lựa chọn khả thi để vượt qua các lệnh trừng phạt trên quy mô lớn.

Trước hết, thị trường tiền điện tử cung cấp tính thanh khoản thấp và các giao dịch tiền mã hóa được thiết kế để có thể theo dõi thông qua một sổ cái công khai được gọi là blockchain. Bên cạnh đó, các chuyên gia nói với CNBC rằng sau cùng có nhiều cách tốt hơn và thông minh hơn là sử dụng bitcoin để vượt qua các cuộc phong tỏa tài chính toàn cầu.

Ông Yaya Fanusie, thành viên tại Trung tâm An ninh mới của Mỹ, người đánh giá rủi ro an ninh quốc gia và rửa tiền liên quan đến tài sản kỹ thuật số cho biết: "Phạm vi và quy mô của thị trường tiền điện tử - và trạng thái thanh khoản của chúng - không đủ để bù đắp những gì xảy ra do những gián đoạn với ngành ngân hàng và từ các lệnh trừng phạt. Điều này giống như, nếu ai đó chặn tiền lương của bạn trong một tháng và sau đó bạn phải dùng tiền tiết kiệm của mình để bù đắp vào vậy."

1. Nước Nga không xa lạ gì với các lệnh trừng phạt

Nước Nga không xa lạ gì với các lệnh trừng phạt và tầng lớp chính trị của nước này đã dành nhiều năm để tìm ra các cách giải quyết.

Thông thường, cách thức hoạt động của các biện pháp trừng phạt là chính phủ đưa ra một danh sách các cá nhân và công ty phải tránh và những người kinh doanh với những thực thể bị cấm này sẽ bị phạt nặng. Tuy nhiên, theo bà Sarah Beth Felix, một người có thẩm quyền về chống rửa tiền và tuân thủ các biện pháp trừng phạt, giải thích: Các biện pháp trừng phạt chỉ hiệu quả khi thực hiện được KYC (Know Your Customer - quy trình xác minh danh tính mà các nhà cung cấp dịch vụ tài chính phải thực hiện để biết khách hàng của mình).

Một phần trong chiến lược của Tổng thống Putin liên quan đến việc đa dạng hóa hơn để xây dựng một loại cấu trúc nợ mới chủ yếu dựa trên euro và vàng, ngoại trừ chứng khoán kho bạc Mỹ và USD. Hòm chiến tranh của Putin bao gồm 630 tỷ USD dự trữ ngoại hối, đóng vai trò như một loại lá chắn tài chính nhằm giảm bớt tác động của các lệnh trừng phạt sâu rộng.

Các nguyên tắc cơ bản về tài chính của đất nước này cũng đã giúp giảm bớt cú sốc. CNBC đã đưa tin rằng Nga chỉ có tỷ lệ nợ trên GDP là 18%, thặng dư tài khoản vãng lai và giá dầu tăng vượt 113 USD/thùng (mức cao nhất trong hơn một thập kỷ) chắc chắn là một lợi thế. Cho đến nay, Nhà Trắng đã chỉ đạo rõ ràng việc trừng phạt hoạt động bán dầu của Nga.

Hơn nữa, các chuyên gia nói với CNBC rằng Nga đã chuẩn bị các phương án để đương đầu với những lệnh trừng phạt kiểu này trong nhiều tháng.

Người đứng đầu chính sách công của Bắc Mỹ cho Chainalysis, chuyên theo dõi hoạt động trên các mạng blockchain, Salman Banaei nói: "Giới tinh hoa và các cơ quan tài chính của Nga đã chuẩn bị các biện pháp ứng phó với các lệnh trừng phạt trong một thời gian. Tôi giả định rằng hàng tỷ tỷ USD đã được chuyển qua các công ty bình phong và các tập đoàn vỏ bọc mà chúng ta có trên khắp thế giới thuộc sở hữu của các doanh nghiệp và cá nhân Nga, bất kể nó liên quan đến tiền điện tử hay chuyển khoản từ ngân hàng sang ngân hàng thông thường."

2. Bitcoin không còn hiệu quả nữa

Ngay cả khi Nga muốn sử dụng tiền điện tử để trốn tránh các lệnh trừng phạt thì nền kinh tế của nước này quá lớn, còn thị trường tiền điện tử quá nhỏ và bất kỳ giao dịch lớn nào đều có thể bị chú ý.

Mỹ đã áp đặt các hạn chế mới về nợ và vốn chủ sở hữu đối với một số doanh nghiệp nhà nước quan trọng nhất của Nga với tài sản ước tính gần 1,4 nghìn tỷ USD. Những chủ thể này sẽ không thể huy động tiền thông qua thị trường Hoa Kỳ, một nguồn vốn quan trọng. Tổng vốn hóa thị trường tiền điện tử vào khoảng 1,9 nghìn tỷ USD.

Tiền điện tử cũng ít được giao dịch, có nghĩa là rất khó để mua một lượng lớn bitcoin. Cặp bitcoin-ruble đạt tối đa khoảng 250.000 USD cho mỗi giao dịch trên Binance, sàn giao dịch tiền điện tử lớn nhất thế giới, so với cặp bitcoin-USD, có giá trị lệnh đặt tối đa khoảng 2,6 triệu USD.

Delston nói với CNBC rằng quy mô của các giao dịch mà chính phủ Nga sẽ cần thực hiện sẽ lớn hơn gấp bội so với những gì cá nhân công dân Nga có thể đang thực hiện vào lúc này. Điều đó không chỉ khó thực hiện về giới hạn thanh khoản, mà còn có thể khiến việc giao dịch gặp trở ngại.

Mặc dù tiền điện tử có lợi thế là không liên quan đến chuyển khoản ngân hàng từ ngân hàng này sang ngân hàng khác (được kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo tuân thủ các lệnh trừng phạt), những lần chuyển khoản từng được thực hiện đều được ghi lại trên một sổ cái blockchain công khai, vĩnh viễn và bất biến và có thể được truy tìm chỉ trong tích tắc.

Ông Banaei của Chainalysis nói với CNBC rằng thị trường tiền điện tử có thể phát hiện ra một mạng lưới địa chỉ ví liên quan đến ransomware (một loại vi-rút mã hóa), mạng lưới tội phạm và rửa tiền chỉ trong vài giờ trong khi nếu chuyển khoản ngân hàng truyền thống thì mất đến vài tháng.

Ngoài ra, theo Delston thì thật khó để mua đồ bằng tiền điện tử. Ông nói rằng ông không biết bất kỳ công ty điện tử lớn, nhà xuất khẩu thực phẩm hoặc nhà sản xuất phụ tùng nào chấp nhận thanh toán bằng tiền điện tử, mà ông lưu ý đó là "tất cả những thứ mà một quốc gia như Nga cần, bởi vì nước này không tự sản xuất được".

Tuy nhiên, các công tố viên liên bang Mỹ cũng đang bổ sung thêm các điều cho các chính sách kiểm soát tiền điện tử. Vào tháng 2, Bộ Tư pháp Hoa Kỳ đã công bố một ban quản lý thực thi tiền điện tử mới.

3. Một đồng ruble kỹ thuật số thì sao?

Trong khi rất nhiều người chú ý đến tiềm năng của bitcoin để tạo điều kiện cho việc né tránh các lệnh trừng phạt, thì ông Fanusie dành sự quan tâm lớn hơn đối với những gì phía chịu lệnh trừng phạt đang làm với tiền tệ kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC).

Ngân hàng Trung ương Nga đã phát hành một tài liệu tham vấn cho "đồng ruble kỹ thuật số" vào tháng 10/2020 và Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nga Elvira Nabiullina cho biết nước này có kế hoạch thử nghiệm và thí điểm đồng tiền kỹ thuật số này trong năm nay.

Đồng ruble kỹ thuật số sẽ là một phiên bản ảo của tiền tệ quốc gia của nước này - tương tự như đồng nhân dân tệ kỹ thuật số của Trung Quốc - sẽ được kiểm soát tập trung bởi Ngân hàng Trung ương Nga và sử dụng một số dạng công nghệ sổ cái phân tán.

Vào thời điểm đồng tiền này được công bố lần đầu tiên, một tờ báo ở Moscow dẫn lời các quan chức cho biết một đồng ruble kỹ thuật số sẽ vừa giảm sự phụ thuộc vào đồng USD, vừa giảm thiểu khả năng phải chịu các lệnh trừng phạt.

Trước khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, cựu quan chức Bộ Tài chính Hoa Kỳ Michael Greenwald nói với CNBC rằng một đồng ruble kỹ thuật số có thể là có vấn đề đối với Mỹ.

Ông nói: "Điều khiến tôi lo lắng là nếu Nga, Trung Quốc và Iran tạo ra các loại tiền tệ kỹ thuật số của ngân hàng trung ương để hoạt động bên ngoài đồng USD và các quốc gia khác theo sau họ. Đây sẽ là điều đáng báo động."