Giám sát thị trường chứng khoán phái sinh: Những điều cần lưu ý

Hoạt động giám sát trên TTCKPS được thực hiện như trên thị trường cơ sở nhằm phát hiện và ngăn chặn những hành vi giao dịch bất thường có dấu hiệu ảnh hưởng tới giá trị đích thực của TTCKPS.

Cảnh báo sai phạm

Theo Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX), về cơ bản, hoạt động giám sát trên TTCKPS được thực hiện liên tục thông qua các cảnh báo trong ngày và đánh giá phân tích trên cơ sở dữ liệu giao dịch nhiều ngày. Mục tiêu của giám sát không chỉ là phát hiện các hành vi vi phạm, mà còn cảnh báo sớm các dấu hiệu có thể trở thành hành vi vi phạm nhằm bảo vệ quyền lợi của các NĐT trên thị trường và sự phát triển bền vững của thị trường này.

Các đối tượng chính tham gia TTCKPS gồm có: thành viên giao dịch phái sinh, thành viên bù trừ, ngân hàng thanh toán và nhà đầu tư (tổ chức và cá nhân). Hiện nay, Bộ Tài chính đang xây dựng dự thảo Thông tư thay thế Thông tư số 13/2013/TT-BTC ngày 25/01/2013 về giám sát giao dịch chứng khoán trên thị trường chứng khoán. Trước khi TTCKPS đi vào hoạt động, ngày 02/8/2017, Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định số 1520/QĐ-BTC về tổ chức công tác giám sát hoạt động giao dịch trên TTCKPS. Theo đó, 3 đơn vị có trách nhiệm giám sát trên TTCKPS là Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), HNX và Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD).

So sánh khối lượng giao dịch theo mã sản phẩm

UBCKNN chịu trách nhiệm xây dựng một hành lang pháp lý hoàn chỉnh nhằm quản lý, giám sát TTCKPS để việc giao dịch được diễn ra công khai, minh bạch và công bằng, đảm bảo phát triển TTCKPS một cách bền vững, đồng thời bảo vệ quyền lợi của các NĐT trên thị trường. UBCKNN ban hành các văn bản pháp quy về chứng khoán phái sinh, cấp phép hoạt động của các tổ chức kinh doanh, cung cấp dịch vụ; chấp thuận niêm yết các sản phẩm phái sinh (phê chuẩn hợp đồng).

Còn HHX với vai trò là cơ quan vận hành thị trường, chịu trách nhiệm xây dựng hệ thống giám sát và tổ chức thực hiện việc giám sát thị trường, xây dựng hệ thống giao dịch chứng khoán phái sinh, xây dựng mẫu hợp đồng và chịu trách nhiệm tổ chức vận hành thị trường, quản lý các hoạt động giao dịch và giám sát các hoạt động giao dịch chứng khoán phái sinh. Hoạt động giám sát tại các Sở giao dịch chứng khoán hiện nay đã phát triển cả công tác giám sát liên thị trường nhằm đảm bảo các tác động giữa thị trường cơ sở và TTCKPS được thông suốt và các hoạt động giao dịch có dấu hiệu bất thường giữa hai thị trường được kiểm soát chặt chẽ.

Trong khi đó, VSD đóng vai trò trung tâm thanh toán bù trừ theo cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) trên TTCKPS. Cơ chế CCP cho phép quy trình bù trừ, thanh toán chứng khoán phái sinh diễn ra thuận lợi, an toàn và công bằng cho các bên tham gia. VSD xây dựng các trạm kiểm soát cho hoạt động bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh thông qua quy định chặt chẽ công tác quản lý và giám sát việc duy trì các mức ký quỹ; xác định, điều chỉnh giới hạn vị thế đối với thành viên bù trừ, NĐT theo quy định.

Kiểm tra định kỳ hoặc bất thường

Cũng theo HNX, việc thanh toán trên TTCKPS được thực hiện qua một ngân hàng thanh toán là Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam (Vietinbank). Ngân hàng thanh toán có nghĩa vụ thực hiện hạch toán và chuyển khoản cho các tài khoản giao dịch sản phẩm phái sinh theo kết quả về việc hạch toán hàng ngày và trong ngày thanh toán cuối cùng nhận được từ VSD. Về mặt hệ thống, Vietinbank và VSD liên kết với nhau để đảm bảo việc giám sát giá trị tài khoản thực của khách hàng đạt hiệu quả tối ưu.

VSD giám sát thành viên lưu ký, thành viên bù trừ trong việc tuân thủ các quy định pháp luật về chứng khoán và TTCK trong triển khai các hoạt động nghiệp vụ liên quan đến VSD; giám sát tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ theo từng tài khoản của NĐT, thành viên bù trừ; giám sát về giới hạn vị thế của NĐT khi tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh.

VSD cũng phối hợp với UBCKNN kiểm tra định kỳ hoặc bất thường đối với các đối tượng giám sát thuộc phạm vi quản lý của mình; xử lý theo thẩm quyền các trường hợp vi phạm, báo cáo UBCKNN xử lý theo quy định pháp luật trong trường hợp vượt quá thẩm quyền; lập và gửi UBCKNN báo cáo giám sát định kỳ, bất thường, theo yêu cầu và báo cáo phục vụ công tác giám sát...