Hai thứ trưởng chỉ rõ nguyên nhân gây lũ lụt, sạt lở đất kinh hoàng ở miền Trung

Nguyên nhân nào kích hoạt thiên tai?

Tại buổi họp báo Chính phủ chiều 30/10, phóng viên đặt câu hỏi về việc phòng, chống lũ ống, lũ quét, sạt lở đất trong trận lũ lịch sử đang diễn ra tại miền Trung.

Cụ thể, phóng viên hỏi, ngoài yếu tố thiên tai lịch sử, cực đoan, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đánh giá thế nào về tác động của con người (như việc gây mất rừng nguyên sinh, xây dựng thủy điện…), tới thực trạng mưa lũ và sạt lở đất vừa qua?

“Bộ Tài nguyên Môi trường cho biết việc rà soát, đánh giá ĐTM với các dự án thuỷ điện nhỏ được thực hiện ra sao? Việc công khai báo cáo ĐTM với các dự án thuỷ điện ra sao?”.

Trả lời câu hỏi này, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Lê Công Thành cho hay, đợt thiên tai vừa qua ở các tỉnh miền Trung khốc liệt hơn đợt thiên tai lịch sử năm 1999, với 4 cơn bão liên tiếp 6 đến 9.

Với bão số 9, theo ông Thành, là cơn bão mạnh nhất 20 năm vừa qua, gây mưa lớn kéo dài, khiến nhiều điểm có lượng mưa lớn hơn cả năm 1999. Tuy nhiên, do sự chủ động nên thiệt hại chỉ bằng 1 phần nhỏ so với năm 1999.

Thứ trưởng Lê Công Thành.

Về việc hoạt động của con người có làm tăng thêm thiên tai, gây sạt lở đất, lũ ống, lũ quét, thiệt hại lớn về tính mạng của người dân thời gian không? - ông Thành nêu rõ: các chuyên gia về địa chất đánh giá rằng miền Trung là khu vực đồi núi cao, phân cắt mạnh về địa chất, có nhiều loại đất đá cổ bị đập vỡ nứt nẻ, tạo ra lớp vỏ phong hóa dài, nhiều lớp đất sét.

Đây là điều kiện bất lợi để nếu mưa lâu ngày, nước chứa trong lớp phong hóa này nhão, kéo lực trượt xuống phía dưới.

Với các hoạt động dân sinh, ông Thành nhấn mạnh, việc mở đường, san ủi để có mặt bằng nhà ở, trường học, trong đó, có các hoạt động thủy điện để đảm bảo an ninh năng lượng cho đất nước, sẽ phải thực hiện cắt taluy, tạo ra cắt mất chân sườn dốc là nguyên nhân kích hoạt thiên tai.

"Chúng ta nói nhiều đến chuyện mất rừng có phải là nguyên nhân hay không cần đánh giá từng trường hợp cụ thể.

Năm 2018, xảy ra vụ sạt lở kinh hoàng ở Lào Cai nhưng khu vực này là rừng nguyên sinh. Sạt lở như vết bổ cào trên sườn núi, vì vậy có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau.

Trong các sự cố sạt lở đất vừa rồi tại thủy điện Rào Trăng 3, đang xây dựng, cắt xẻ vào sườn núi đã xảy ra sự cố đáng tiếc", ông Thành nói.

Lãnh đạo Bộ TN&MT nói thêm, thực tế tình hình mưa lũ vừa qua đều lớn hơn năm 1999 nhưng các tỉnh miền Trung đã vận hành quy trình liên hồ chứa tốt, đã cắt được nhiều lượng nước.

"Nếu lượng nước này về hạ du thì diện ngập và mức độ ngập sẽ hơn năm 1999, nhưng vừa qua chỉ có một số điểm đạt mức lũ lịch sử. Ở hạ du đã được cắt lũ và diện ngập, độ sâu ngập thấp hơn đáng kể so với năm 1999", ông Thành cho hay.

Về đánh giá tác động môi trường của các thủy điện nhỏ, ông Thành chỉ rõ, Bộ và chuyên gia luôn đánh giá tác động đặc thù đến rừng, thảm phủ thực vật, đa dạng sinh học, dòng chảy tối thiểu mà thủy điện phải trả lại cho hạ du.

Cùng với đó, Luật Lâm nghiệp quy định rất chặt chẽ về việc chuyển đổi đất rừng cho tất cả các loại dự án, chứ không riêng về thủy điện.

"Do đó, ngoài việc đảm bảo trồng lại, phát triển rừng, một số nhà máy đã nâng cao nhận thức để vừa đảm bảo cho khu vực nhà máy, vừa đảm bảo tránh sạt lở đất.

Đồng thời, các điểm tiềm năng có thể xây dựng thủy điện cũng cần xem xét hết sức chặt chẽ, kỹ lưỡng để đảm bảo phát triển các khu vực bền vững, nhất là khu vực miền núi, tránh thiên tai như thời gian vừa qua", ông Thành nêu thêm.

Đợt thiên tai xảy ra tại miền Trung vừa rồi 'rất bất thường và dị thường'

Ông Nguyễn Hoàng Hiệp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng cho rằng, đợt thiên tai xảy ra tại miền Trung vừa rồi 'rất bất thường và dị thường'.

Ông nói, chưa bao giờ 'trong 20 ngày, miền Trung chịu tới 4 cơn bão, lũ chồng lũ, bão chồng bão', tuy nhiên, việc này đã được cảnh báo từ rất sớm

"Ngay đầu năm 2020, tại hội nghị toàn quốc về phòng chống thiên tai, chúng tôi cùng với Bộ TN& MT đã cảnh báo năm nay sẽ có khoảng 5,6 cơn bão ở miền Trung, trong đó có những cơn bão rất lớn.

Chúng tôi cũng đã cảnh báo trước 15 ngày về trận lụt lịch sử tại Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên- Huế.

Như vậy, chúng ta có cảnh báo và cảnh báo sớm. Nhưng tại sao lại vẫn xảy ra như vậy, vẫn có hình ảnh người dân không kịp chạy lũ, vẫn ở trên nóc nhà. Có rất nhiều nguyên nhân khác nhau", ông Hiệp nêu và thông tin có 56,1 triệu lượt tin nhắn gửi đến bà con miền Trung cảnh báo về thiên tai.

Ông Nguyễn Hoàng Hiệp.

Bên cạnh đó, hệ thống chính quyền đã vào cuộc rất sớm nhưng có những nơi diện ngập lụt nặng, tới mức nhà 2 tầng là lên tầng 2 vẫn không thể chui vào đâu được. Lệ Thuỷ, có nhà mực nước ngập lên tới 6,3m, vượt cả cột mốc lịch sử...

Ông nói thêm, hiện nay chúng ta thiệt hại về người chủ yếu do sạt lở đất và việc này diễn ra rất phức tạp, không theo quy luật.

Theo ông Hiệp, những chỗ sạt lở đất lớn vừa rồi, kể cả ở Trạm kiểm lâm 67, Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 337 hay mới nhất ở Nam Trà My - là những chỗ ổn định lâu dài, không có trong bản đồ cảnh báo.

"Rõ ràng, chúng ta cần phải có ứng dụng khoa học công nghệ nhiều hơn trong cảnh báo. Hiện hơn 10 tỉnh nguy cơ thiên tai cao đã có bản đồ về sạt lở.

Nhưng bản đồ sạt lở tỷ lệ đang là 1/50.000 và để triển khai được trên thực tế, cần tối thiểu là 1/10.000 hoặc 1/5.000, đồng thời, để xây dựng các điểm cụ thể cần 1/500. Với bản đồ 1/50.000 và ngay lập tức phải di chuyển nhiều xã thì không thể làm được", ông Hiệp chỉ rõ.

Về việc con người có tác động vào thiên tai hay không? ông Hiệp, khẳng định là có. "Mọi hoạt động của con người đều có tác động hoặc xấu, hoặc tốt đến mọi vấn đề, trong đó có thiên tai.

Quan điểm của chúng tôi là chúng ta phải thuận thiên, nhưng thuận thiên đối với Việt Nam là thích nghi có kiểm soát chứ không phải cứ để thế. Như vậy là phải có giải pháp công trình để chúng ta thuận thiên", ông Hiệp nói thêm.