Khi cơn sốt qua đỉnh, "vựa" lithium của Trung Quốc bị kéo về thực tại phũ phàng: Hàng loạt nhà máy bị đóng cửa, số còn lại chật vật tìm đường sống

Trên những con đường đất dốc tại mỏ lithium Baishi Huashan ở miền nam Trung Quốc, những chiếc xe chở đầy quặng màu xám bạc chạy ầm ầm về một cụm nhà máy luyện kim nằm trong thung lũng phía dưới. Chúng xuất hiện ở đây nhằm hưởng lợi từ sự bùng nổ xe điện toàn cầu mà tiên phong là Trung Quốc.

Thành phố Yichun, khu vực có triển vọng nhất về lithium, là điểm khởi đầu cho nỗ lực cắt giảm sự phụ thuộc vào nguồn lithium nhập khẩu của Trung Quốc. Đây là thành tố quan trọng của pin xe điện trong khi Trung Quốc là nhà sản xuất pin hàng đầu thế giới.

Ở Yichun, người ta khai thác lithium từ một loại đá gọi là lepidolite. Thành phố này đặt mục tiêu tăng gấp 4 lần sản lượng lithium của mình lên 350.000 tấn vào năm 2025, tương đương sản lượng lithium xuất khẩu của Australia hồi năm 2022.

Tuy nhiên, khai thác lithium từ lepidolite có giá cao hơn rất nhiều so với các phương pháp khác. Chính vì thế, Yichun trở nên dễ bị tổn thương nhất khi cơn sốt giá lithium toàn cầu hạ nhiệt trong thời gian gần đây. Bên cạnh đó, những tác động tới môi trường từ quá trình chiết xuất quặng liti từ lepidolite cũng khiến Chính quyền Yichun ra lệnh đóng cửa một số nhà máy. Điều này khiến khát vọng tự chủ lithium đang trở nên xa vời hơn.

Sản lượng lithium hàng tháng ở Yichun đã giảm khoảng 1/3 sau khi Trung Quốc tăng cường kiểm soát sự hỗn loạn trong lĩnh vực này. Ngoài ra, Trung Quốc cũng đã cắt giảm trợ cấp với xe điện, điều ảnh hưởng tới nhu cầu lithium và làm giá thành giảm.

“Nhiều khoản đầu tư vào Yichun hiện đang gặp rủi ro vì giá giảm”, Yang Yaohua, nhà phân tích tại Guosen Futures, cho biết.

Yichun là thành phố 5 triệu dân được bao quanh bởi những ngọn núi. Nơi đây giàu lepidolite và đang dẫn đầu nỗ lực giảm thiểu lượng lithium nhập khẩu của Trung Quốc. Đối với các nhà sản xuất pin, Yichun cũng là lựa chọn lý tưởng bởi các mỏ của nó dễ tiếp cận hơn so với các hồ nước mặn ở cao nguyên phía tây Trung Quốc hay đá spodumene ở tỉnh Tứ Xuyên.

Tuy nhiên, Yichun cũng đối mặt nhiều bất lợi. Các nhà phân tích cho biết việc tách lithium khỏi lepidolite có thể tốn tới 100.000 tệ/tấn, cao hơn nhiều so với 40.000 – 50.000 tệ từ nước muối hay 50.000 – 60.000 tệ từ spodumene.

Ở thời điểm giá lithium cao, khoản chênh lệch này có thể được bỏ qua bởi các nhà sản xuất vẫn có lãi. Tuy nhiên, khi giá giảm mạnh cùng với việc Trung Quốc cắt giảm trợ cấp cho xe điện, những khoản chi phí này trở nên quá sức với nhiều nhà khai thác.

Yang, nhà phân tích của Guosen, nhận định: “Chi phí cao hơn là điều đáng quan ngại, đặc biệt là khi giá lithium vẫn đang trong đà giảm”. Thậm chí, Yang còn dự đoán giá lithium có thể giảm xuống 100.000 tệ/tấn ngay trong năm tới dù đang ở mức 320.000 tệ hiện nay.

Tuy nhiên, giá cả không phải vấn đề duy nhất. Wu Wei, trợ lý giáo sư tại Đại học Hạ Môn, Trung Quốc, cho biết việc khai thác và luyện lepidolite tạo ra các sản phẩm phụ độc hại như thallium và tantalum, gây ô nhiễm nặng nề nguồn nước. Truyền thông địa phương cho biết Chính quyền Yichun đã tìm thấy chất độc hại ở sông Jin.

Nhà chức trách đã đình chỉ nhiều nhà máy luyện quặng để tìm nguyên nhân. Tuy nhiên, chưa có quyết định cuối cùng nào được công bố.

Lv Jun, quan chức phụ trách lĩnh vực năng lượng mới của Yichun, cho biết: Đến năm 2025, nếu Yichun đạt mục tiêu sản xuất 500.000 tấn lithium carbonate/năm thì sẽ tạo ra khoảng 10 triệu tấn chất thải. Con số này sẽ gấp 10 lần năng lực xử lý chất thải hiện nay của Yichun.

“Trước đây, khi các quy định còn lỏng lẻo, việc khai thác lithium ở Yichun bùng nổ. Tuy nhiên, khi các quy định được xiết chặt, nguồn lithium ở Yichun sẽ mất khả năng cạnh tranh do chi phí bảo vệ môi trường tốn kém hơn”, Ma Jun, giám đốc Viện Các vấn đề Công cộng & Môi trường (IPE), một tổ chức phi lợi nhuận ở Bắc Kinh, cho biết.

Tham khảo: Reuters