Khi vốn nhà nước được quản trị chuyên nghiệp

Cuộc họp của Thủ tướng Chính phủ với lãnh đạo các DNNN mới đây đặt ra câu hỏi đầy trăn trở “Phải làm gì để nguồn lực lớn mà doanh nghiệp nhà nước đang nắm giữ đóng góp hiệu quả cho phát triển kinh tế”.

Nguồn lực lớn của nền kinh tế đang nằm chờ

Nếu kế hoạch cổ phần hóa, thoái vốn năm nay được thực hiện đúng, nền kinh tế sẽ có thêm 40.000 tỷ đồng, bù đắp cho phần ngân sách để thực hiện các giải pháp phòng, chống dịch, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp…

TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia Kinh tế trưởng Ngân hàng BIDV nói như vậy và cho rằng tiến trình tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước theo kế hoạch trên cần thúc đẩy mạnh mẽ hơn, nhất là khi nền kinh tế đang cần nguồn lực lớn cho công cuộc tái thiết sau đại dịch.

Khoản thu từ hoạt động cổ phần hóa, thoái vốn của doanh nghiệp nhà nước đã được Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 - 2025 dành để đầu tư các công trình kết cấu hạ tầng trọng điểm, quan trọng quốc gia, địa phương và bổ sung vốn điều lệ cho một số doanh nghiệp nhà nước then chốt...

Theo Bộ Tài chính, năm 2021, nguồn thu từ cổ phần hóa, thoái vốn chỉ đạt 1.401 tỷ đồng, chỉ bằng 3,5% kế hoạch. Cổ phần hóa chậm cũng đồng nghĩa với việc có rất ít áp lực thay đổi lên cơ quan đại diện chủ sở hữu và bộ máy quản trị, quản lý doanh nghiệp. Chậm cải thiện quản trị, năng lực, hiệu quả hoạt động, sẽ ảnh hưởng lớn tới giá trị phần vốn nhà nước trong doanh nghiệp. Đây cũng là điều mà Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) rất lưu tâm trong quá trình tiếp nhận và thực hiện quyền đại diện sở hữu vốn nhà nước tại các doanh nghiệp.

Cho đến nay, SCIC đã nhận chuyển giao vốn nhà nước tại 1.079 doanh nghiệp (trong đó có 23 tập đoàn, tổng công ty quy mô lớn như Tập đoàn Dệt may – Vinatex, Tổng công ty Thủy sản Việt Nam – Seaprodex, Tổng công ty Xây dựng và Phát triển hạ tầng – Licogi, Tổng công ty Thép Việt Nam - Vnsteel, Tổng công ty Sông Đà, Tổng công ty Bia rượu nước giải khát Sài Gòn – Sabeco…).

Sau khi tiếp nhận, SCIC đã triển khai áp dụng hệ thống quản trị doanh nghiệp tiên tiến; chủ động xây dựng và thực hiện phương án tái cơ cấu doanh nghiệp; tập trung xử lý các tồn tại; nghiên cứu, tham gia quyết định các phương án kinh doanh của doanh nghiệp, góp phần ổn định tình hình tài chính và nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp; làm gia tăng giá trị thu về cho Nhà nước khi triển khai bán vốn.

Quản trị vốn chuyên nghiệp

2019, năm đầu tiên nhận chuyển giao vốn nhà nước tại Tổng công ty Thép Việt Nam - Vnsteel, báo cáo tài chính của SCIC ghi nhận một khoản trích lập dự phòng lên tới vài nghìn tỷ, khiến lợi nhuận của TCT giảm tương ứng. Đó là thời điểm Vnsteel phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, dòng tiền thiếu hụt, thị phần liên tục giảm...

Sau khi tiếp nhận quyền đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước từ Bộ Công thương, SCIC đã tập trung chỉ đạo người đại diện vốn của SCIC tại Vnsteel phối hợp với Hội đồng quản trị, Ban Điều hành Vnsteel để triển khai công tác tái cơ cấu, đặc biệt là hai khoản đầu tư dài hạn có giá trị lớn của Vnsteel tại CTCP Gang thép Thái Nguyên - Tisco và Công ty TNHH Khoáng sản và Luyện kim Việt Trung – VTM.

SCIC đã cử 03 cán bộ tham gia Hội đồng quản trị (trong đó nhân sự SCIC giữ chức Chủ tịch HĐQT Vnsteel), 02 cán bộ tham gia Ban Kiểm soát, đồng thời đã chỉ đạo Vnsteel kiện toàn nhân sự Ban Điều hành để tăng cường hiệu quả công tác quản trị.

Người đại diện SCIC phối hợp với HĐQT Vnsteel triển khai thực hiện kế hoạch sản xuất kinh doanh cho công ty mẹ và các đơn vị thành viên phù hợp với tình hình thực tế của của ngành, nâng cao trách nhiệm của Người đại diện trong thực hiện nhiệm vụ, cơ chế trao đổi thông tin; quy chế về bán hàng, tiêu thụ, mua sắm hàng hóa dịch vụ của Tổng công ty để đảm bảo chặt chẽ.

Sau khi được rà soát toàn diện, bản Đề án tái cơ cấu Vnsteel đã được xây dựng làm cơ sở cho doanh nghiệp triển khai tái cơ cấu hoạt động sản xuất kinh doanh và khoản vốn đầu tư tại một số đơn vị thành viên.

Đến nay Vnsteel đã có lãi hàng trăm tỷ đồng mỗi năm, giá cổ phiếu đã tăng gấp đôi so với thời điểm vốn nhà nước được chuyển giao về SCIC.

Đặc biệt đáng chú ý là câu chuyện tái cơ cấu VTM, một trong 12 dự án thua lỗ ngành Công Thương đã được SCIC tham gia tái cơ cấu thành công.

Mặc dù được cấp phép khai thác quặng sắt mỏ Quý Xa (mỏ sắt có trữ lượng và chất lượng tốt nhất của Việt Nam) nhưng hoạt động sản xuất kinh doanh của VTM gặp rất nhiều khó khăn và càng khó khăn hơn khi giấy phép hoạt động khoáng sản của Công ty hết hạn và không đủ điều kiện để được gia hạn. Do hết quặng, VTM đã buộc phải dừng sản xuất từ ngày 16/9/2021. Nếu để VTM bị phá sản thì hệ quả để lại là rất lớn: Vnsteel sẽ có nguy cơ mất ngay khoản vốn góp tại VTM, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả sản xuất kinh doanh của Vnsteel; các nhà cung cấp có khả năng không thu hồi được nợ, ngân hàng không thu hồi được vốn cho vay tại VTM. Ngoài ra, khoảng 1.400 lao động sẽ bị mất việc làm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống an sinh xã hội, thu ngân sách của tỉnh Lào Cai.

Trước tình hình đó, SCIC đã đề xuất các giải pháp để báo cáo cấp có thẩm quyền phê duyệt tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp. Với sự vào cuộc tích cực của Chính phủ, các bộ, ngành, UBND tỉnh Lào Cai, ngày 29/12/2021, Chính phủ đã có Nghị quyết số 164/NQ-CP về việc cho phép VTM khai thác 1 triệu tấn quặng sắt mỏ Quý Xa trong thời hạn 1 năm để có thời gian hoàn thành Đề án tái cơ cấu, khắc phục các tồn tại, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Tương tự Vnsteel là hành trình lột xác tại Seaprodex. Ngay sau khi nhận bàn giao phần vốn Nhà nước, SCIC cùng với Seaprodex đã tổ chức đại hội cổ đông bất thường của Seaprodex vào tháng 10/2018, bầu 03 Thành viên Hội đồng quản trị là cán bộ SCIC. SCIC cũng đã chỉ đạo để thực hiện Sửa đổi Điều lệ Tổ chức và Hoạt động, Quy chế nội bộ về quản trị của Seaprodex; rà soát và sửa đổi, ban hành các Quy chế về quản lý tài chính, Quy chế quản lý Người đại diện, Quy chế hoạt động của Hội đồng quản trị… phù hợp với tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh và nâng cao hiệu quả quản trị của Seaprodex.

Từ những giải pháp quyết liệt để cải thiện cơ cấu tổ chức, nâng cao hiệu quả quản trị, định hướng chiến lược phát triển như trên và đồng thời là sự sát sao chỉ đạo trong hoạt động sản xuất kinh doanh, Seaprodex đã đạt được những kết quả đáng khích lệ khi chỉ tiêu lợi nhuận từ lúc chuyển giao đến nay đều có sự tăng trưởng hàng năm, đặc biệt là việc đạt được lợi nhuận đột biến trong năm 2021 vừa qua. Phần vốn nhà nước tại Seaprodex đã tăng gấp 3 kể từ thời điểm chuyển giao vốn về SCIC.

Bàn về những câu chuyện này, chuyên gia kinh tế Nguyễn Đình Cung nhiều lần nhấn mạnh rằng, vốn nhà nước tại các doanh nghiệp nên được giao cho các đơn vị quản lý vốn chuyên nghiệp thay vì để rải rác ở các bộ ngành, cơ quan hành chính sự nghiệp các địa phương như hiện nay.

Việc tách bạch chức năng quản lý vốn và chức năng quản lý hành chính nhà nước sẽ chấm dứt tình trạng "bỏ bê, vừa đá bóng vừa thổi còi" trong quản lý vốn nhà nước. Khi được quản trị chuyên nghiệp, doanh nghiệp sẽ thay đổi, đạt hiệu quả sản xuất kinh doanh cao hơn, và kết quả là đồng vốn nhà nước gia tăng.

Với riêng SCIC, bên cạnh việc quản trị vốn hiệu quả, đã triển khai bán vốn tại 1.020 doanh nghiệp mang lại hiệu quả cao cho Nhà nước, thu về 48.841 tỷ đồng (đạt tỷ lệ 4,4 lần), trong có một số doanh nghiệp có quy mô lớn: CTCP Sữa Việt Nam (thu về 20.276 tỷ đồng), CTCP Nhựa Bình Minh (thu về 2.330 tỷ đồng), TCTCP Xuất nhập khẩu và Xây dựng Việt Nam (thu về 7.366 tỷ đồng),…

Hiện tại, tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhà nước giai đoạn 2021-2025 đã có. Sẽ có thêm những doanh nghiệp quy mô lớn nằm trong diện Nhà nước thoái vốn khi Đề án Cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước giai đoạn 2021-2025 mà Bộ Tài chính đang trình Chính phủ được phê duyệt. Dù vậy, thực tiễn đã cho thấy, quá trình thoái vốn không thể diễn ra "một sớm, một chiều", để đồng vốn nhà nước được quản lý và gia tăng hiệu quả, rất nên chuyển giao về những đầu mối quản lý chuyên nghiệp và "có nghề" như nhận xét của chuyên gia kinh tế Nguyễn Đình Cung.