Không để người dân "thiệt đơn, thiệt kép" khi bị thu hồi đất

“Không lĩnh vực nào lợi nhuận cao như thu hồi đất để làm các khu đô thị. Không lĩnh vực nào người dân chịu bất công khi bị thu hồi đất để làm các khu đô thị, khu dân cư theo dự án của doanh nghiệp” – bà Trịnh Thị Thanh Bình, thành viên Hội đồng tư vấn Dân chủ - pháp luật Uỷ ban MTTQ tỉnh Bến Tre phát biểu tại Hội nghị trực tuyến phản biện xã hội đối với Dự án Luật Đất đai (sửa đổi) vừa được Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam tổ chức.

Kẽ hở tạo nên lợi ích nhóm

Cụ thể, bà Trịnh Thị Thanh Bình cho hay, việc thực hiện thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội trong đó có thu hồi đất để thực hiện khu đô thị được ghi trong Luật Đất đai năm 2013 đã mở ra việc phát triển đô thị. Thế nhưng trong thực tế tình trạng thu hồi đất để thực hiện các dự án này rất phức tạp.

Đơn cử như ở những vùng người dân đã ổn định nhưng lại “vẽ” ra một dự án đô thị là bị giải tỏa đền bù, nhà cửa của người dân phải di dời gây lãng phí nguồn lực xã hội, nguồn lực về tài nguyên môi trường. Hay như việc thu hồi đất đất nông nghiệp để thực hiện các dự án đô thị gây nguy cơ mất an ninh lương thực và nhiều vấn đề khác.

Trong khi đó, GS.TS Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng cho rằng Việt Nam đang áp dụng kinh tế thị trường để thực hiện công nghiệp hoá, kinh tế tư nhân đang đóng vai trò động lực phát triển, chuyển dịch đất đai đang diễn ra rộng khắp và phức tạp. Trong hoàn cảnh này, một khái niệm tương tự “đất công” và “đất tư” như ở các nước khác cần được đặt ra.

Vị chuyên gia cho biết, bởi lẽ đất đai thuộc khu vực quyền tài sản công thường không được các cơ quan quản lý đất đai đặt thành trọng tâm. Chính vì vậy mà nguồn lực công sản bị rơi vào hoàn cảnh dễ dàng bị tham nhũng, lãng phí.

Trên thực tế thời gian qua, không ít quan chức, lãnh đạo các doanh nghiệp bất động sản rơi vào vòng lao lý do liên quan đến sai phạm về đất đai, gây thiệt hại kinh tế cho Nhà nước.

Các chuyên gia cho rằng bởi lẽ có sự chênh lệch rất lớn giữa giá đất đền bù và giá đất thị trường, những chiêu thức tham nhũng đất đai là việc áp giá đền bù sai quy định, sai đối tượng, sai thời điểm, sai diện tích đất thực tế; đo đạc sai, lệch, che dấu diện tích; lạm dụng dự án GPMB quá mức, sai chỗ, đối tượng, quy hoạch vụ lợi... đã gây nên những tranh chấp, khiếu kiện kéo dài.

Trong một chia sẻ trước đó, ông Nguyễn Thế Điệp, Phó chủ tịch CLB Bất động sản Hà Nội phân tích quy định về đền bù giải phóng mặt bằng được tập trung trong Điều 62 (Thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng) và Điều 73 (Sử dụng đất thông qua hình thức nhận chuyển nhượng, thuê quyền sử dụng đất, nhận góp vốn bằng quyền sử dụng đất để sản xuất, kinh doanh) của Luật Đất đai 2013.

Nhiều bất cập nảy sinh trong giải phóng mặt bằng

Bất cập nảy sinh trong công tác giải phóng mặt bằng bắt bầu từ khái niệm “dự án phát triển kinh tế - xã hội phục vụ lợi ích quốc gia, công cộng”. Khái niệm trên đã khiến phạm vi các dự án được Nhà nước thu hồi đất là quá rộng. Trong đó, các dự án được HĐND cấp tỉnh chấp thuận cũng có cả các dự án khu đô thị mới, dự án khu dân cư nông thôn, dự án chế biến nông, lâm, thủy, hải sản…

Theo ông Điệp, việc phân định giữa dự án phát triển kinh tế và dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia trở nên mơ hồ tạo thành khoảng trống, địa phương, doanh nghiệp gắn dự án với tính chất là “phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia”, việc đền bù giải phóng mặt bằng sẽ do Nhà nước thực hiện theo khung giá Nhà nước, thấp hơn nhiều so với giá thị trường mà đáng lẽ ra doanh nghiệp phải đền bù, “lách luật” hưởng khoản chênh lệch địa tô hàng trăm % đó.

Cần có tiêu chí cụ thể cho thu hồi đất

Theo ông Điệp “kẽ hở” trên chỉ được bịt lại khi Luật Đất đai được sửa theo hướng hoàn thiện hơn, phân biệt rõ ràng về các dự án kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, có tiêu chí cụ thể về mức đóng thuế cho địa phương, tạo công ăn việc làm cho bao nhiêu lao động... phải có công cụ để phân biệt nó với dự án kinh tế thuần tuý, thu lợi cho doanh nghiệp và phần địa tô chênh lệch sẽ được chia đều lợi ích cho các bên, kể cả bên bị thu hồi.

Trong khi đó, bà Trịnh Thị Thanh Bình cho rằng để khắc phục tình trạng này, việc thu hồi đất để thực hiện các khu đô thị, khu dân cư, nhà ở thương mại trong dự thảo Luật cần cụ thể hơn nữa theo đúng tinh thần Nghị quyết 18/NQ-TW. Đặc biệt phải rõ tiêu chí, nguyên tắc và theo đúng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, theo thẩm quyền quản lý đất đai.

“Nếu cứ quy định chung chung thì sẽ dẫn đến tình trạng lợi dụng các khoảng trống pháp lý để các nhóm lợi ích lợi dụng không đem lại nguồn lợi cho ngân sách Nhà nước, cho sự phát triển đô thị mà người dân lại thiệt đơn, thiệt kép” - bà Bình nói.