Loài vật sắp biến mất khỏi Trái đất: Chính quyền chi 3 triệu USD bảo tồn, cả thế giới chỉ còn 10 cá thể

Loài vật sở hữu phạm vi phân bố nhỏ nhất

Một số loài vật sống trong đại dương đang bị dồn đến bờ vực tuyệt chủng. Cá heo chuột - Vaquita là một loài cá heo vô cùng độc đáo với thân hình nhỏ bé cùng với khuôn mặt được mệnh danh là "Gấu trúc đại dương" không may mắn chiếm vị trí đầu trong số đó.

Ngày 7/8/2023, Hội đồng cá voi quốc tế (IWC) đã ban hành cảnh báo tuyệt chủng với loài cá heo chuột vaquita đặc hữu ở vịnh California của Mexico. Theo nghiên cứu mới nhất, số lượng cá heo chuột vaquita ngoài tự nhiên hiện chỉ còn khoảng 10 con mà thôi.

Người ta tìm thấy cá heo chuột vaquita từ năm 1958 và bi kịch của chúng bắt đầu từ năm 1993, khi số lượng và hoạt động của tàu đánh cá tăng vọt. Quần thể vaquita đã suy giảm đáng kể, từ khoảng 600 cá thể vào năm 1997 xuống chỉ còn khoảng 10 cá thể vào năm 2019. Mặc dù có một số dấu hiệu về sự tăng số lượng từ mức rất thấp này, bởi vì trong cuộc điều tra năm 2019, người ta đã phát hiện ra 3 cá thể non mạnh mẽ trong số những con vaquita còn sống. Tuy nhiên, kể từ đó, ít nhất một con vaquita đã tử vong do mắc kẹt trong lưới cá. Do đó, chúng đã được xếp vào danh sách những loài động vật có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất thế giới.

Vaquita (hay Phocoena sinus) là loài nhỏ nhất thuộc bộ cetacean (bộ cá voi) - nhóm các loài thú biển có vú bao gồm cá voi, cá heo và cá heo chuột. Cá heo chuột vaquita có đặc điểm nhận dạng khó lẫn là vòng đen quanh mắt, môi cong, đen nhánh… Cá heo vaquita có bề ngoài nhỏ bé, con cái chỉ dài khoảng 1,4m còn con đực 1,34m.

Chúng sở hữu phạm vi phân bố nhỏ nhất, gói gọn trong một khu vực nhỏ ở phía bắc Vịnh California.

Vaquita thường sinh sống tại các khu vực nước nông, đục ở ven biển và ít khi xuất hiện ở những nơi có độ sâu vượt quá 30 mét. Chúng có khả năng tồn tại ở những vùng nước nông mà từ đó có thể dễ dàng nổi lên mặt nước. Vaquita được thấy nhiều ở độ sâu từ 11 đến 50 mét, cách bờ biển từ 11 đến 25 km, trên bề mặt bùn và đất sét. Môi trường sống lý tưởng của chúng bao gồm nước không trong và giàu dinh dưỡng, nơi có sẵn thức ăn cho chúng.

Mexico chi 3 triệu USD cho chương trình bảo tồn loài vật này

Lưới rê, công cụ chính trong việc đánh bắt, đã phá hủy môi trường sống tự nhiên và trở thành nguyên nhân hàng đầu khiến cá heo chuột vaquita không còn chỗ trú ẩn. Những hàng lưới được căng thẳng, cao từ đáy biển lên trên 6 mét và dài ngang bằng một số sân bóng đá. Chúng được sử dụng để săn tôm và cá.

Lưới này gây ra cái chết cho cá heo chuột vaquita khi chúng vô tình bị mắc vào lưới và khiến nhiều loài động vật có vú biển khác bị chết đuối. Ước lượng có đến 700.000 động vật biển đã bị lưới này giết một cách không chủ ý. Đây thực sự là một tín hiệu báo động đối với những người làm công tác bảo tồn, những người đang nỗ lực không ngừng để bảo vệ loài vật này.

Jorge Urbán Ramírez, một nhà sinh vật học chuyên nghiên cứu động vật có vú biển tại Đại học Tự trị Baja California Sur, đã nói rằng: "Chúng ta có thể ngăn chặn việc tuyệt chủng do hành động của con người, nhưng điều này thường không được coi là một ưu tiên".

Luật sư Sarah Uhlemann, giám đốc Trung tâm bảo tồn sinh học tại Hoa Kỳ nhấn mạnh "Một trong những sinh vật tuyệt vời nhất Trái đất sắp biến mất vĩnh viễn".

Người đại diện của IWC cho biết việc cứu cá heo chuột vaquita khỏi nguy cơ tuyệt chủng chỉ có thể thành hiện thực nếu việc thay thế 100% lưới rê bằng phương tiện đánh bắt thay thế được thực hiện ngay lập tức. Điều này không chỉ bảo vệ số phận của vaquita mà còn đảm bảo sinh kế cho ngư dân. Để ngăn chặn việc sử dụng lưới rê, chính phủ Mexico đã áp đặt lệnh cấm hoàn toàn và phối hợp cùng nam diễn viên Leonardo DiCaprio cùng với hải quân, đã sử dụng các khối bê tông để lập ra một "khu vực không nhượng bộ" chống lại hoạt động đánh bắt bất hợp pháp.

Cơ quan chức năng và các tổ chức bảo tồn động vật trong và ngoài nước Mexico đã lên kế hoạch di dời các cá thể vaquita đến một môi trường sống mới để cứu chúng.

Bộ Môi trường Mexico đã công bố thông tin này vào ngày 4/4/2017, cho biết đây là một phần của kế hoạch cấp bách và đầy thách thức nhằm bảo vệ vaquita. Cá heo chuột sẽ được chuyển đến một nơi an toàn và thích hợp để chúng có cơ hội tăng trưởng và duy trì nòi giống. Chính phủ đã chi ra 3 triệu USD cho chương trình bảo tồn quý giá này.

Dù có kế hoạch bảo tồn, nhiều nhà khoa học vẫn tranh luận vì họ tin rằng vaquita không thích nghi được với môi trường nhân tạo. Các nhà khoa học cảnh báo rằng sau những biến động như bị săn đuổi, bắt giữ và thay đổi môi trường sống, sẽ khó có thể biết trước phản ứng của vaquita.

Tuy nhiên, sau đó luật sư Uhlemann đã cung cấp thông tin rằng, do các quy định pháp luật còn lỏng lẻo nên dù chính phủ Mexico đã cấm sử dụng lưới rê từ năm 2017, việc thực thi chưa được thắt chặt. Chứng cứ là vào năm 2018, tổ chức Sea Shepherd đã phát hiện ra ít nhất 400 lưới đánh cá bị cài đặt một cách trái phép.

Công việc tìm kiếm và loại bỏ những chiếc lưới này cũng tiềm ẩn nguy hiểm cho những nhà bảo tồn, vì có nguy cơ họ sẽ bị tấn công, hoặc tồi tệ hơn là mất mạng, khi vô tình gặp phải những kẻ đặt lưới trộm. Jack Hutton, thành viên của Sea Shepherd, bày tỏ: "Nếu chúng tôi dừng lại, cá heo chuột vaquita sẽ không còn nữa. Chúng tôi biết rằng chúng tôi có thể bị tấn công và đang liều lĩnh tính mạng, nhưng nếu không hành động, vaquita sẽ không còn cơ hội."

Kate O'Connell từ Viện phúc lợi động vật lưu ý rằng, mặc dù khoa học đã cảnh báo về sự nguy hiểm đối với loài vaquita từ trước, khi chúng vẫn còn hàng trăm, thậm chí hàng ngàn cá thể, các nỗ lực bảo tồn đến nay hầu như không mang lại hiệu quả. Cô kết luận: "Chỉ còn lại một vài cá thể vaquita mang lại tia hy vọng."

Sự tuyệt chủng của loài vật này không phải là do con người muốn săn lùng chúng, mà chỉ là kết cục không may do chúng bị mắc kẹt trong lưới bắt cá totoaba, loài cá có giá trị cao và cũng đang trong tình trạng nguy cấp.