Nga 'bẻ lái' dòng chảy dầu thô, bản đồ năng lượng thế giới đang được vẽ lại?

Bất chấp các biện pháp quyết liệt của Liên minh châu Âu (EU) nhằm hạn chế nhập khẩu dầu của Nga, Moscow vẫn có rất nhiều người mua - và với mức giá đủ để giữ cho doanh thu của Chính phủ ở mức cao và ngân khố chính phủ rủng rỉnh tiền.

Trước khi xảy ra xung đột với Ukraine, Nga đã bán khoảng một nửa trong số 7,85 triệu thùng dầu thô và dầu tinh lọc mỗi ngày cho châu Âu. Kể từ khi xảy ra xung đột và việc EU tuyên bố sẽ nhanh chóng chấm dứt sự phụ thuộc vào dầu khí của Nga, Điện Kremlin đã được hưởng lợi từ việc giá dầu thế giới cao trong khi tìm kiếm khách hàng mới và định hướng lại chiến lược xuất khẩu sang châu Á.

Thực tế cho thấy khó có thể trừng phạt một cường quốc dầu khí lớn như Nga khi phần lớn thế giới - đặc biệt là các nước đang phát triển - phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.

Theo Rystad Energy, một công ty nghiên cứu độc lập chuyên tư vấn cho các nhà đầu tư, ngay cả khi "cắt giảm mạnh sản lượng dầu" trong năm nay, doanh thu từ thuế của Nga "sẽ tăng đáng kể, lên hơn 180 tỷ USD do giá dầu tăng vọt". Con số này cao hơn 45% so với năm 2021.

Nhìn chung, quan sát các lưu lượng các tàu chở dầu cho thấy xuất khẩu dầu thô của Nga đã giảm tối đa là 20%, một con số khiêm tốn so với những nỗ lực của các nước trừng phạt dầu Nga. Một nghiên cứu được thực hiện bởi Spire Global đăng trên The Washington Post cho thấy các tàu chở dầu thô rời các cảng của Nga đã giảm từ mức trung bình 17 chiếc mỗi ngày xuống còn 13 chiếc mỗi ngày sau khi lệnh trừng phạt của Mỹ được công bố vào ngày 8/3.

Bản đồ năng lượng thế giới đang được vẽ lại

Nga đã bán dầu cho Ấn Độ và Trung Quốc, những nước có nền kinh tế lớn, đang phát triển nhanh chóng và đã bỏ qua các lệnh trừng phạt quốc tế liên quan đến chiến tranh. Lượng dầu mà Ấn Độ mua của Nga, từng chiếm chưa đến 3% lượng tiêu thụ của Ấn Độ, đã tăng vọt. Trung Quốc cũng là khách hàng châu Á lớn nhất của Nga và cần dầu để cung cấp nhiên liệu cho các ngành công nghiệp ô tô và hóa dầu đang phát triển của nước này.

Nhưng xuất khẩu dầu Nga sang thị trường châu Á có một số hạn chế. Đó là năng lực đường ống dẫn dầu của khu vực còn hạn chế, và các tàu chở dầu của Nga phải thực hiện những chuyến hành trình dài để chuyển tải. Theo thời gian, điều đó có thể gây thiệt hại về tài chính cho Nga.

Daria Melnik, nhà phân tích cấp cao của Rystad Energy, nói rằng sản lượng của Nga vào năm 2030 sẽ thấp hơn 2 triệu thùng/ngày so với trước chiến tranh – kết quả của những thiệt hại vĩnh viễn do việc đóng cửa sản xuất ở một số giếng dầu mà không thể khôi phục lại được.

"Trong giai đoạn đầu của các lệnh trừng phạt và cấm vận này, Nga sẽ được hưởng lợi vì giá dầu tăng đồng nghĩa với việc thu thuế tăng đáng kể so với những năm gần đây", Melnik cho biết trong một báo cáo công bố vào tuần trước. "Việc tập trung xuất khẩu sang châu Á sẽ mất nhiều thời gian và các khoản đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng khiến trong trung hạn sẽ chứng kiến ​​sản lượng và doanh thu của Nga giảm mạnh".

Nga đang chuyển hướng tăng xuất khẩu dầu sang châu Á.

EU đã có lịch trình cho một lệnh cấm nhập hoàn toàn

Bản chất của thị trường dầu mỏ và sự thay đổi chậm trong thói quen tiêu dùng có nghĩa là sự thiếu hụt tương đối nhỏ nhưng có thể dẫn đến việc tăng giá lớn. Vì vậy, trong khi Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cam kết sẽ "loại bỏ dầu của Nga một cách có trật tự" và theo cách "giảm thiểu tác động đến thị trường toàn cầu", các nhà phân tích dầu mỏ cho rằng sự thay đổi lớn sẽ không có gì khác ngoài trật tự. Nhiều công ty kinh doanh dầu lớn nhất thế giới hiểu thông điệp của lãnh đạo EU rằng các biện pháp trừng phạt của EU như buộc họ giảm bớt các giao dịch mua là không "thực sự cần thiết".

Bà von der Leyen nói rằng "đây sẽ là lệnh cấm nhập khẩu hoàn toàn đối với tất cả dầu mỏ, đường biển và đường ống của Nga, dầu thô và tinh chế". Và bà đã vạch ra hai thời gian biểu - loại bỏ dần nguồn cung dầu thô của Nga trong sáu tháng và các sản phẩm tinh chế vào cuối năm nay.

Kevin Book, giám đốc điều hành đồng thời là người đứng đầu bộ phận nghiên cứu của ClearView Energy Partners, nói rằng bà von der Leyen đã "đặt cược hai khoản lớn" - thứ nhất: một giai đoạn có độ trễ có thể bảo vệ châu Âu trước những đợt tăng giá đột ngột; và thứ hai: một chương trình linh hoạt cho những quốc gia EU còn miễn cưỡng trong việc cấm nhập dầu Nga, các quốc gia có thể đi đến sự nhất trí cần thiết để EU đạt được một thỏa thuận.

Ông Book nói: "Cả hai kế hoạch đều không có vẻ gì là sai lầm". "Nếu các biện pháp trừng phạt của EU có hiệu lực và được thực thi, khi đó thị trường dầu mỏ sẽ thắt lại và giá dầu tăng lên".

Và một báo cáo của Eurasia Group cho biết: "EU đang loại bỏ dần dầu Nga có thể sẽ khiến thị trường dầu toàn cầu tiếp tục xáo trộn và tồi tệ hơn khi các nhà lọc dầu châu Âu tích trữ nhiên liệu và tăng giá nhập khẩu thêm để chuẩn bị cho lệnh cấm vận đối với nhiên liệu của Nga. Khi họ làm như vậy, thị trường những sản phẩm này trên toàn cầu sẽ trở nên thắt chặt. " Sẽ càng tồi tệ hơn nếu Nhóm 7 quốc gia (G7) hạn chế việc bảo hiểm cho các tàu chở dầu, nhiều tàu trong số đó đang hoạt động dưới cờ của các quốc gia khác", ông Book nói.

Nếu không có bảo hiểm, hầu hết các nhà khai thác tàu chở dầu sẽ hạn chế gửi tàu của họ đến Nga. Nhiều nhà khai thác tàu chở dầu hoặc khách hàng của họ - chẳng hạn như Reliance Industries, một tập đoàn lớn và lọc dầu ở Ấn Độ - thực hiện các loại hình kinh doanh khác có thể làm theo Mỹ hoặc EU thực hiện các biện pháp trừng phạt.

Về khả năng áp dụng các biện pháp trừng phạt G-7 đối với các công ty bảo hiểm, tập đoàn bảo hiểm khổng lồ AXA của Pháp vào tuần trước cho biết họ "hoàn toàn tôn trọng tất cả các biện pháp trừng phạt quốc tế hiện hành và đã ngừng bảo lãnh hoạt động kinh doanh bảo hiểm mới đối với các tài sản thuộc sở hữu của Nga đặt tại Nga". Khi được hỏi về triển vọng của các biện pháp trừng phạt rộng lớn hơn, công ty cho biết vẫn còn quá sớm để đưa ra bình luận.

Dầu Nga chuyển hướng từ EU đi những đâu?

Trong khi phương Tây nghiên cứu các biện pháp thắt chặt các lệnh trừng phạt, Nga đã đạt được những tiến bộ trong các mục tiêu của mình.

Ấn Độ, quốc gia bỏ phiếu trắng việc lên án Nga tại Liên Hợp Quốc, là một trong số ít những nơi sẵn sàng mua dầu của Nga, và họ đã có thể làm như vậy với mức chiết khấu sâu hơn 30 USD/thùng.

Vào tháng 4, lượng mua của Ấn Độ đã tăng vọt. Nước này đã mua 627.000 thùng/ngày dầu thô Urals của Nga, so với 274.000 thùng/ngày trong tháng Ba. Lượng mua hàng ngày trong tháng 4 gấp 20 lần mức mà Ấn Độ nhập khẩu trung bình hàng từ Nga trong năm 2021, theo S&P Global, một công ty tin tức dữ liệu quốc tế. Tổng mức tiêu thụ dầu của Ấn Độ năm ngoái là 4,76 triệu thùng/ngày.

"Mối quan hệ giữa Nga và Ấn Độ còn sâu sắc hơn nhiều chứ không chỉ là dầu mỏ," RBC Capital Markets đã viết trong một thông tin gửi tới khách hàng trong tháng này.

Nhưng công tác hậu cần đang gặp nhiều thách thức và Nga có thể đối mặt với tình trạng thiếu tàu chở dầu. Daniel Yergin, một nhà nghiên cứu năng lượng và là Phó chủ tịch của S&P Global cho biết: "Có thể mất vài tuần để một tàu chở dầu đi từ Murmansk đến châu Âu nhưng một tháng để đến Ấn Độ. Ngoài ra, Nga cũng phải đối phó với sự cạnh tranh từ Iraq, một nước xuất khẩu dầu đang phát triển ở châu Á.

Nga coi Trung Quốc là một thị trường tiềm năng để tiêu thụ dầu của họ, nhưng làn sóng mới của dịch Covid-19 đã khiến Trung Quốc phong tỏa các thành phố Thượng Hải và Bắc Kinh, làm giảm mạnh hoạt động kinh tế và hạn chế nhu cầu nhập khẩu dầu. Các nhà phân tích cho rằng tiêu thụ của Trung Quốc đã giảm khoảng 1 triệu đến 1,5 triệu thùng/ngày.

Ngoài Trung Quốc và Ấn Độ, các thùng dầu giảm giá của Nga sẽ đến Thổ Nhĩ Kỳ, Gruzia và một số quốc gia châu Phi.

Ngay cả khi đã tính đến việc giảm giá dầu thô, Nga vẫn bán dầu thô ở mức khoảng 70 USD/thùng - cao hơn giá chính thức của hầu hết các thời điểm trong 8 năm qua, theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ.

Con đường phía trước của EU khi cấm dầu Nga

Trong khi đó, châu Âu đã đạt được những tiến bộ đáng ngạc nhiên trong việc chấm dứt sự phụ thuộc vào xăng dầu của Nga. Từ tháng 5 năm 2021 đến tháng 2 năm 2022, trung bình mỗi tháng có 5 tàu chở dầu thô Nga đến các cảng của Đức, theo Spire Global, một công ty vệ tinh giám sát hoạt động của tàu. Vào tháng 3, con số đó giảm xuống còn 2. Vào tháng Tư, nó là con số 0.

Các đường ống vẫn có thể cung cấp các nguồn cung cấp dầu khác, nhưng Đức đã thay thế toàn bộ lượng dầu nhập khẩu từ Nga ngoại trừ 12% qua đường ống đến nhà máy lọc dầu PCK Schwedt, cách Berlin khoảng 60 dặm về phía đông bắc.

Nhưng có vẻ kế hoạch của EU sẽ có những yếu tố biến động. Để có được sự nhất trí cần thiết nhằm thực hiện việc cấm dầu Nga, EU. có thể sẽ cho 4 thành viên được hưởng chế độ linh hoạt, là Hungary, Romania, Cộng hòa Séc và Slovakia, và đẩy tăng thời gian biểu cho các thành viên còn lại để loại bỏ dần dầu của Nga.

Hiện vẫn chưa rõ Nga sẽ đáp trả vấn đề này như thế nào. Helima Croft, trưởng bộ phận chiến lược hàng hóa toàn cầu thuộc RBC Capital Markets và là cựu chuyên gia phân tích của CIA cho biết: "Thời điểm này chúng ta đang ở trong tình thế ‘game of chicken" (tạm dịch: cả hai phe đều thiệt hại)".

Tham khảo: Washingtonpost