Ngành phân bón những tháng cuối năm: Canh cánh nỗi lo giá khí

Bước sang quý 4, nỗi lo về giá khí trong ngành phân đạm nói chung và đơn vị đang được đảm bảo là Đạm Cà Mau (DCM) nói riêng càng lên cao, khi thời gian điều tiết giá khí đảm bảo tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) đạt 12% với Công ty sẽ kết thúc vào cuối năm 2018.

Và không chỉ doanh nghiệp, trong bối cảnh giá khí - nguyên liệu chính sản xuất phân bón - leo thang, chi phí sản xuất của Đạm Cà Mau theo đó cũng tăng khiến Công ty dự buộc phải tăng giá, người nông dân theo đó sẽ là người cuối cùng chịu thiệt thòi nhất. Bởi, hiện Đạm Cà Mau đang được Nhà nước ưu đãi nguồn khí và giá khí nhằm đáp ứng nhu cầu bức thiết về sản xuất phân đạm, đồng thời ổn định giá ở mức hợp lý cho người dân. Và nếu giá khí áp dụng được xem xét ở mức cao hơn gấp lần so với hiện tại, Đạm Cà Mau sẽ khó lòng duy trì mức giá sản phẩm như hiện tại, đối tượng dễ bị tổn thương thứ nhất là người nông dân.

Áp lực kép

Hạ hồi phân giải, trước tiên chúng ta nói về ngành với ngoại lực đến từ giá phân bón cũng như giá nguyên liệu đầu vào dự báo tăng. Theo Hiệp hội phân bón Việt Nam, nguồn cung trên thế giới sẽ bị ảnh hưởng khi một số quốc gia sản xuất nhiều như Trung Quốc (tỷ trọng nhập khẩu 80%) hạn chế xuất khẩu. Đi cùng việc áp thuế tự vệ cho nguyên liệu DAP, MAP nhập khẩu, giới quan sát dự báo giá phân bón sẽ tiếp tục tăng trong thời gian tới.

Mặt khác, theo OPEC, giá dầu Brent có thể sẽ đạt ngưỡng 100 USD/thùng do lo ngại về nguồn cung dầu thô bị thiếu hụt trên toàn cầu sau quyết định của Tổng thống Donald Trump rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran đã được ký kết trước đó, điều này cũng ảnh hưởng tiêu cực giá thành sản xuất của doanh nghiệp.

Còn trong nước, tình trạng dư cung hiện vẫn còn lớn trong khi nhu cầu nhập khẩu tăng cao. Theo thống kê của Bộ Công Thương, thị trường phân bón cả nước hiện có 14.174 sản phẩm phân bón vô cơ và hữu cơ, với 706 nhà máy sản xuất. Ước tính, tổng lượng cung phân bón mỗi năm tại Việt Nam (tính cả nhập khẩu) đạt khoảng 33 triệu tấn, gấp hơn 3 lần nhu cầu phục vụ sản xuất nông nghiệp (10-11 tấn). Và mặc dù dư cung song mỗi năm cả nước vẫn phải nhập khẩu gần 1 triệu tấn đạm, với kim ngạch gần 100 triệu USD, khi mà 2 trong 4 nhà máy lớn nhất cả nước là Đạm Hà Bắc và Đạm Ninh Bình (thuộc Vinachem) chạy bằng than, có chi phí đầu vào đắt đỏ, kém hiệu quả, giá thành sản xuất thường cao hơn giá bán trên thị trường nên hoạt động cầm chừng.

Riêng về Đạm Cà Mau và Đạm Phú Mỹ (DPM), mặc dù đang hoạt động tương đối với lượng hàng sản xuất đều đặn hàng năm, song hiệu quả cuối cùng vẫn phụ thuộc vào nguồn khí, giá khí. Và với tình thế hiện nay, bên cạnh lo ngại về xu hướng giá phân bón thế giới tăng mạnh, các chuyên gia của Hiệp hội cũng bày tỏ lo lắng về yếu tố bất ổn định của các nhà máy đạm chạy bằng khí trong nước.

Áp dụng giá khí mới, Đạm Cà Mau cầm chắc thua lỗ

Về phía Đạm Cà Mau, câu chuyện giá khí và nguồn cung đang nóng hơn bao giờ hết khi chỉ còn 3 tháng nữa chính sách điều tiết giá khí đảm bảo ROE đạt 12% theo cam kết của Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) khi doanh nghiệp cổ phần hóa kết thúc.

Được biết, kể từ năm 2014 đến nay, giá khí PVN bán cho Đạm Cà Mau dao động trong khoảng 3 USD/triệu BTU, đây là mức giá trung bình khi lập FS nghiên cứu khả thi dự án. Tuy nhiên kể từ đầu năm 2019, giá khí áp dụng cho đơn vị này sẽ được Chính phủ xem xét lại ở mức cao hơn so với khi lập báo cáo nghiên cứu khả thi dự án. Bởi khi lập Báo cáo nghiên cứu khả thi của dự án, nguồn khí vẫn còn dồi dào đảm bảo sản xuất ổn định của nhà máy, đồng thời giá khí được cam kết giúp Đạm Cà Mau hoạt động hiệu quả để phục vụ sản xuất nông nghiệp và đáp ứng mùa vụ cho bà con nông dân.

Giới phân tích cho rằng, với giá khí lên tới 7-8 USD/triệu BTU, tức là cao gấp 2-3 lần so với mức giá giả định trong FS cũng như giá khí bình quân của các nhà máy sản xuất phân đạm hạt đục trong khu vực và trên thế giới, Đạm Cà Mau cầm chắc nguy cơ thua lỗ.

Đó là chưa kể hiện nguồn cung cấp khí Đạm Cà Mau đang hạn chế do việc phát triển dự án khí Lô B chậm hơn so với kế hoạch dẫn đến nguồn cung suy giảm nhanh so với tính toán ban đầu; nợ nước ngoài khi xây dựng dự án vẫn còn 200 triệu USD, có bảo lãnh của Chính phủ (nợ công), nhà máy chưa hết khấu hao, thị trường cạnh tranh gay gắt…

Lịch sử lặp lại: Người nông dân ngậm đắng

Nắm khoảng 70% thị phần phân đạm, biến động của Đạm Cà Mau và Đạm Phú Mỹ, theo nhận xét của các chuyên gia phân tích, sẽ ngay lập tức ảnh hưởng lớn tới thị trường phân bón cả nước.

Nhớ lại, trước bối cảnh bấp bênh của toàn nhành, để đảm bảo cung ứng đủ phân bón cho sản xuất nông nghiệp phát triển bền vững, năm 2011, Chính phủ quyết định đầu tư gần 1 tỷ USD xây dựng nhà máy Đạm Cà Mau. Là đơn vị đầu tiên sản xuất thành công loại urea hạt đục tại Việt Nam, Đạm Cà Mau đã đóng góp lớn trong việc khai thông thị trường phân bón nội địa, đảm bảo cung ứng nguồn phân bón chất lượng đều đặn cho khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Như vậy, cơ chế giá khí mới cho Nhà máy Đạm Cà Mau dự báo sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới cả hàng triệu người nông dân đang sử dụng sản phẩm phân bón của Công ty. Ngoài việc đẩy chi phí sản xuất, điều này dự báo còn tác động khiến giá cả các mặt hàng lương thực, thực phẩm, thị trường hàng chính ngạch mất ổn định, từ đó phát sinh vấn nạn hàng giả, hàng rởm sản xuất trong nước và nhập lậu tung hoành. Thực tế đây là vấn nạn vẫn tồn tại trong ngành, hàng lậu chất lượng không đảm bảo được bán với giá rất rẻ, số liệu của cơ quan quản lý thị trường cho thấy, lúc cao điểm khoảng 1.000-3.000 tấn phân bón các loại được tiêu thụ mỗi ngày. Chiều ngược lại, hàng chất lượng thì giá thành lại cao.

Có thể thấy rằng, sau nhiều năm ngành phân bón đang có nguy cơ quay về những bất cập lịch sử, giai đoạn nguồn cung trong nước dư thừa nhưng vẫn phải nhập khẩu số lượng lớn, những đơn vị sản xuất trong nước đồng loạt thua lỗ, chi phí leo thang, hàng lởm chất lượng kém thâm nhập… đối tượng ngậm đắng nhiều nhất có lẽ vẫn là người nông dân!