Nhìn lại sự cố vỡ đập tại một bang ở Mỹ: Hồi chuông cảnh báo về hàng chục nghìn con đập xuống cấp trầm trọng, lũ lụt lớn có thể xảy ra bất kể lượng mưa

Hồi tháng 5, hàng chục ngàn người dân ở khu vực miền trung tiểu bang Michigan (Mỹ) buộc phải sơ tán sau khi mực nước sông Tittabawassee dâng lên rất nhanh do mưa lớn cùng sự cố vỡ hai đập Edenville và Sanford. Sự việc này đã nhấn chìm hạt Midland với mức sâu gần 3m. Nước lũ dâng cao đến mức gần như không còn nhìn thấy các cột biển báo và chỉ "le lói" mái của những ngôi nhà.

Đêm ngày 19/5, đập Edenvilla vỡ khiến nước lũ tràn vào thành phố, tàn phá nhiều ngôi nhà, cơ sở kinh doanh và mối hiểm họa là nước có thể kéo đến công ty hóa chất Dow ở gần con sông Tittabawassee. Tuy nhiên, công ty này khẳng định đã kích hoạt trung tâm vận hành khẩn cấp và thực hiện kế hoạch chống lũ, ngừng hoạt động các cơ sở sản xuất.

Cách đập Edenvilla 16km về phía nam, mưa lớn kéo dài cũng khiến con đập Sanford vỡ. Theo đó khoảng 10.000 người dân nhanh vội vã thu dọn đồ đạc và sơ tán đến các trường học được trưng dụng làm nơi trú ẩn khẩn cấp. Ở thời điểm đó, nước Mỹ cũng đang phải oằn mình chống chọi với đại dịch Covid-19, nhiều người đã chấp nhận ngủ trong ô tô riêng để tránh nhiễm nCoV. Dọc khu vực Main Street tại hạt Midland, người dân bất lực đứng hai bên dọc bờ sông Tittabawassee chứng kiến dòng nước chảy cuồn cuộn.

Sự cố vỡ đập xảy ra đã gây ra trận lũ lụt tồi tệ nhất trong 500, theo lời của Thống đốc Gretchen Whitmer. Trong khi đó, nhiều người dân Midland đã bày tỏ sự bức xúc và thất vọng về những sai phạm của những đơn vị vận hành hai con đập. Trong nhiều năm qua, các cơ quan quản lý liên bang đã cảnh báo nguy cơ vỡ đập ở gần thị trấn Edenville. Sự cố vỡ hai con đập đòi hỏi quá trình khắc phục tốn kém trên phạm vi lớn, đồng thời làm dấy lên mối lo ngại về nguy cơ tiếp diễn của sự việc tương tự. 

Theo số liệu của cơ quan quản lý các đập tại Mỹ - National Inventory of Dams, hơn 15.000 đập tại Mỹ có thể sẽ là yếu tố gây nguy hiểm đến tính mạng con người nếu sập và ít nhất 2.300 đập trong số đó đang ở tình trạng yếu kém hoặc không đạt chuẩn an toàn.

Cơ sở hạ tầng của các con đập tại Mỹ đã bị lãng quên trong thời gian dài và trở thành một vấn đề gây hậu quả nghiêm trọng khi mưa lớn xảy ra. Các chuyên gia ở nước này cảnh báo, vấn đề này thậm chí sẽ trở nên tồi tệ hơn khi cuộc khủng hoảng khí hậu gây xáo trộn cho các kiểu mưa.

Tại Mỹ, "độ tuổi" trung bình của mỗi con đập là 57 và nhiều con đập như ở Michigan đã được xây dựng vào đầu thế kỷ 20 – khi các tiểu bang thậm chí còn chưa đưa ra tiêu chuẩn an toàn. Hơn nữa, các con đập tại Mỹ còn nhận được đánh giá loại "D" từ Hiệp hội Kỹ sư Dân dụng Mỹ (ASCE) trong bản báo cáo đánh giá vào năm 2017. 

Khoảng 70% các con đập tại Mỹ được quy định bởi tiêu chuẩn của các tiểu bang và 5% tuân theo quy định của chính phủ liên bang. Tuy nhiên, theo Mark Ogen – đồng tác giả báo của của ASCE, cho biết dù xuống cấp trầm trọng nhưng nhiều con đập không được yêu cầu phải sửa chữa.

Ogden cho hay: "Thật không may rằng, một số chương trình liên bang không có đủ nguồn lực, tài nguyên cần thiết để thực hiện. Việc sửa chữa có thể rất tốn kém, do đó chủ đầu tư không thể hoặc thậm chí không muốn làm điều đó. Dự án sửa đập tốn rất nhiều thời gian và nguồn lực để đến được quá trình thực thi." Ogden nói, khoảng 20% con đập thuộc diện "nguy hiểm" theo quy định của chính phủ liên bang đều không có kế hoạch cải tổ khẩn cấp.

Theo National Inventory of Dams, Mỹ hiện có hơn 91.000 con đập và khoảng 17% trong số đó được phân loại là có nguy cơ gây nguy hiểm cao, có nghĩa là sẽ nhiều người tử vong nếu đập vỡ. Trong khi đó, 12% khác được xếp hạng ở mức độ nguy hiểm đáng kể, theo đó đập vỡ có thể gây thiệt hại về kinh tế, môi trường hoặc gây ra những mối lo ngại khác."

Năm 2018, chính phủ liên bang đã đưa ra một thông điệp rõ ràng trong báo cáo đánh giá khí hậu quốc gia rằng các con đập và đê xuống cấp trở thành mối nguy hiểm gia tăng khi gặp phải thời tiết cực đoan. Thậm chí, một số trường hợp gặp mưa vừa phải cũng có thể vỡ bất kỳ lúc nào. Bản báo cáo cũng lưu ý rằng những cơn mưa lớn đã dẫn đến đến sự cố vỡ đập và đê trên diện rộng vào các năm 2005, 2015, 2016 và 2017.

Lũ lụt lớn có ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của người dân cả về ngắn hạn và dài hạn. Rõ ràng nhất là thảm họa này luôn đi qua và khiến nhiều người thiệt mạng, trung bình có 100 người chết do lũ lụt tại Mỹ mỗi năm, cùng với đó là mức độ thiệt hại tài sản lớn. Sửa chữa và thay thế đường, cầu, những khu vực bị hư hại do lũ tại Mỹ lên đến gần 50 tỷ USD từ năm 1998 đến 2014.

Ngoài ra, lũ lụt cũng là nguyên nhân khiến tình trạng ô nhiễm trầm trọng hơn và là chứa nhiều nguồn lây bệnh. Nước lũ có thể chứa chất thải hóa chất độc hại bị rỏ rỉ, gây ô nhiễm nguồn nước uống kéo theo nhiều bệnh nhiễm trùng.

Trong khi đó, nhiều chuyên gia lo ngại rằng hiện tượng mưa cực đoan ngày càng diễn ra thường xuyên hơn ở Mỹ. Theo báo cáo Đánh giá Khí hậu Quốc phát hành năm 2018, tần suất của những trận mưa lớn trong 2 ngày liên tiếp đã tăng lên ở tất cả các khu vực ở Mỹ, trừ Tây Nam, kể từ đầu những năm 1900. Và kể từ năm 1950, các hiện tượng thời tiết cực đoan đã tăng hơn 50% ở Trung Tây.

Rõ ràng rằng, biến đổi khí hậu đang làm gia tăng hiện tượng thời tiết cực đoan và những cơn mưa lớn, khiến nước tràn qua đập. Tuy nhiên, đây lại là vấn đề không hề dễ để khắc phục. Tình hình còn nghiêm trọng hơn nữa khi một số khu vực tại Mỹ không hề có kế hoạch cải tổ những con đập được xây dựng từ thế kỷ 20.