Niềm vui "mía chục" và nỗi lo mía nguyên liệu của doanh nghiệp

Nhiều năm qua, ngành mía đường gặp vô số khó khăn, nông dân trồng mía liên tục thua lỗ, phải bỏ cây mía, dẫn tới vùng mía nguyên liệu ngày càng thu hẹp. Thời gian gần đây, nước mía giải khát ngày càng được ưa chuộng trên thị trường, có thể bán và tiêu thụ ở bất cứ đâu, dẫn đến nhu cầu thu mua mía chục ngày càng lớn.

Mía chục là hình thức bán bó 1 chục gồm 10 cây mía, người bán ước tính trọng lượng, rồi quy theo giá đã được thống nhất, không cần cân, không có yêu cầu về chữ đường.

Hiện mía bán chục có giá cao hơn nếu bán cho nhà máy đường từ 500 đồng/kg. Từ đây, các nông hộ đã chuyển sang trồng mía chục, bán cho các điểm giải khát, không còn bán cho các nhà máy đường nữa.

Theo các nông hộ, mía chục không yêu cầu khắt khe về chữ đường như mía bán cho nhà máy nhưng đòi hỏi cây mía phải thẳng, lóng dài nên buộc nông dân phải tập trung đầu tư và làm kỹ ở các khâu trong quá trình canh tác. Trồng mía chục có thời gian ngắn hơn trồng mía đường, 2 năm có thể trồng được 3 vụ. Chưa kể bán mía chục còn giảm được chi phí nhân công thu hoạch.

Trong khi nông dân phấn khởi bán mía chục giá cao hơn thì doanh nghiệp mía đường lại đối diện nỗi lo “đói” nguyên liệu. Mục tiêu hồi phục và mở rộng diện tích vùng mía nguyên liệu trở nên khó khăn hơn. Đơn cử Công ty CP Mía đường Cần Thơ, niên vụ sản xuất 2021-2022 vừa qua diện tích mía của nông dân được ký kết hợp đồng bao tiêu với công ty là 1.500ha. Công ty phấn đấu nâng số diện tích mía bao tiêu với nông dân lên 3.000ha do hoạt động của ngành đã dần khởi sắc.

Tuy nhiên, mục tiêu này là khá khó khăn trong bối cảnh hiện tại. Bởi ngay thời điểm được cho là khởi sắc nhất thì giá mía bán cho nhà máy cũng chỉ quẩn quanh ở mức 1.000-1.100đ/kg. Trong khi giá mía chục hiện nay lên tới hơn 2.000 đồng/kg. Nên không thể hấp dẫn nông dân.

Ông Trần Chí Hùng, Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Hậu Giang, cho biết, thời gian qua, giá bán mía chục tăng cao đã giúp đời sống bà con khá lên. Theo cơ chế thị trường thì nơi nào bán được giá cao thì họ bán, và đây là chuyện rất đáng mừng, nhất là sau nhiều niên vụ trồng mía nông dân phải chịu thua lỗ.

Như vậy, sau cơn bão hội nhập theo cam kết ATIGA, ngành mía đường lại một lần nữa tiếp tục phải báo động về tình trạng thu hẹp vùng nguyên liệu.

Điều đáng nói, khi người dân đổ xô phát triển mô hình trồng mía chục sẽ đồng nghĩa với thu hẹp vùng mía nguyên liệu của nhà máy đường. Đây sẽ là bài toán mà các nhà máy đường vừa đang gượng dậy khôi phục thị trường, lại phải giải ngay để lo cho khâu nguyên liệu.

Như vậy, sau cơn bão hội nhập theo cam kết ATIGA, ngành mía đường lại một lần nữa tiếp tục phải báo động về tình trạng thu hẹp vùng nguyên liệu.

Tình trạng thiếu nguyên liệu sản xuất của ngành mía đường gần đây hiện cũng chưa có lời giải. Nhiều doanh nghiệp lâm vào thế khó, như Công ty Cổ phần Mía đường 333 có nhà máy chế biến đường tinh luyện công suất 3.500 tấn mía/ngày. Ông Lê Tuân, Phó Giám đốc Công ty Cổ phần Mía đường 333 cho biết, thời gian qua, công ty rất quan tâm đến việc phát triển nguyên liệu mía để phục vụ sản xuất.

Tuy nhiên, thời gian qua, nhà máy luôn thiếu khoảng 100.000 – 150.000 tấn mía/năm. Do thiếu nguyên liệu nên đơn vị phải rút ngắn vụ ép, nhà máy chỉ vận hành 70% công suất, sản lượng giảm 30% so với trước đây. Nguyên nhân tình trạng thiếu nguyên liệu mía là những năm gần đây, giá mía có thời điểm xuống thấp nên người dân chuyển sang cây trồng khác.

Cùng cảnh, Công ty Cổ phần Mía đường Đắk Lắk hiện có 2.800 ha mía, hằng năm đơn vị đều có kế hoạch phát triển thêm diện tích mía nhưng gặp nhiều khó khăn.

Vì vậy, các chuyên gia cho rằng,  các địa phương cần quy hoạch khu vực mía bán chục, để tránh tình trạng trồng bát nháo, đại trà theo phong trào. Việc bán mía chục đang giúp nông dân có thu nhập tốt hơn so với cách bán truyền thống cho nhà máy. Tuy nhiên, mọi định hướng đều sẽ phải cẩn trọng, bởi kinh nghiệm thực tiễn đã cho thấy, nếu nguồn cung vượt cầu sẽ dẫn đến những hệ lụy về thị trường.

Về giải pháp chung, đại diện Bộ NN&PTNT nhấn mạnh, đầu tiên và căn bản nhất là phải hình thành chuỗi liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân một cách đồng bộ từ quy hoạch, sản xuất, tiêu thụ. Trên vùng nguyên liệu, các nhà máy cũng sẽ đưa ra chính sách khuyến khích người trồng mía áp dụng cơ giới hóa, cải thiện giống mía, quy trình canh tác và sử dụng phân bón hợp lý, hiệu quả theo hướng giảm các loại phân vô cơ, tăng các loại phân hữu cơ nhằm nâng cao năng suất, chất lượng mía.

Doanh nghiệp cũng cần thay đổi tư duy quản trị, đầu tư vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo bởi, đây là thời điểm cạnh tranh sòng phẳng với các nước trong khu vực.

Các địa phương bên cạnh công tác quy hoạch cũng cần quan tâm đến việc liên kết của nông dân với doanh nghiệp để bảo đảm diện tích trồng, quan tâm vai trò các tổ hợp tác, tổ khuyến nông...