Quyết liệt xử lý tình trạng sở hữu chéo ngân hàng

Sở hữu chéo vẫn tồn tại

Với lộ trình tái cơ cấu giai đoạn II kéo dài từ 2016-2020, nhiệm vụ đặt ra với hệ thống ngân hàng bên cạnh việc tiếp tục xử lý nợ xấu, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và quản trị ngân hàng… thì việc sở hữu chéo kỳ vọng sẽ được xử lý quyết liệt hơn trong năm 2017.

Được biết, đề án tái cơ cấu tổ chức tín dụng (TCTD) giai đoạn II chưa chính thức công bố, nhưng NHNN đã ban hành 2 Thông tư 13/2010/TT-NHNN và Thông tư 36/2014/TT-NHNN (nay là Thông tư 06/2016/TT-NHNN sửa đổi) về các tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của TCTD.

Thông điệp trên được đưa ra trong bối cảnh quy định về giới hạn tỷ lệ sở hữu, cũng như thoái vốn tại các tổ chức tín dụng đã rõ ràng, cụ thể là tại Thông tư 06/2016/TT-NHNN (trước đó là Thông tư 36/2014/TT-NHNN), nhưng chỉ có một vài trường hợp thoái được vốn sau khi tiến hành sáp nhập, hay mua lại các công ty tài chính (công ty con trực thuộc ngân hàng) của chính những đơn vị mà các ngân hàng đang giữ vốn.

Đơn cử, Maritime Bank sáp nhập cả NH TMCP Phát triển Mê Kông (MDBank) và Công ty Tài chính cổ phần Dệt may, hai đơn vị mà Maritime Bank đang sở hữu 10% và 11% cổ phần, đồng thời Maritime Bank đã thoái bớt vốn tại Ngân hàng TMCP Quân đội (MBBank) và hiện còn nắm dưới 5% vốn từ mức 8,96% trước đó; VietinBank thoái vốn tại SaigonBank từ 10,39% xuống 4,91% vốn; SouthernBank sáp nhập vào Sacombank, MHB sáp nhập vào BIDV để hợp thức hóa sở hữu của cổ đông lớn...

Trong khi đó, hiện còn không ít ngân hàng chưa thể thoái vốn theo quy định. Chẳng hạn, Vietcombank đang sở hữu cổ phần tại 4 ngân hàng và 1 công ty tài chính, trong đó 3 trên 5 tổ chức có tỷ lệ sở hữu vượt 5%.

Hay như trường hợp của Eximbank, ngân hàng này có hai cổ đông lớn gồm Sumitomo Mitsui Banking Corporation chiếm tỷ lệ 15,13% và Vietcombank chiếm 8,8%; các cổ đông sở hữu dưới 5% vốn điều lệ Eximbank chiếm 76,81%. Trong khi đó, Eximbank lại đang nắm giữ hơn 9% cổ phần tại Sacombank.

Cuối tuần qua, NHNN gửi dự thảo đầu tiên Báo cáo đánh giá tác động của chính sách đề nghị xây dựng luật Hỗ trợ tái cơ cấu các TCTD và xử lý nợ xấu. Trong đó, đáng chú ý, cơ quan này dành riêng một phần nội dung để giải quyết sở hữu chéo.

Báo cáo cho thấy, hiện nay tình trạng sở hữu chéo, nhóm cổ đông chi phối các nhà băng đã từng bước được kiểm soát nhưng trong thực tế còn tiềm ẩn rủi ro. Các vi phạm về giới hạn sở hữu cổ phần, sở hữu chéo mặc dù đã dần được xử lý nhưng một số TCTD vẫn đang có sở hữu cổ phần lẫn nhau hoặc sở hữu qua lại với doanh nghiệp.

Mạnh tay xử lý

Theo chia sẻ của TS. Nguyễn Trí Hiếu thì cách cách giải quyết thực tế nhất là mỗi ngân hàng yếu kém cần được tách ra, thanh tra, giám sát dựa trên những chỉ tiêu về vốn, thanh khoản, lợi nhuận… Vấn đề sở hữu chéo nằm ở việc cổ đông sở hữu nhiều ngân hàng sẽ tìm cách chống lại việc ngân hàng bị phá sản.

Để xử lý sở hữu chéo phải kèm theo 02 điều kiện: Thứ nhất, đồng ý cho ngân hàng yếu kém không còn khả năng phục hồi đi đến chấm dứt hoạt động. Theo đó những chỉ tiêu, quy định về sở hữu chéo phải được thi hành một cách chặt chẽ. Tuy nhiên, không thể cho ngân hàng chấm dứt hoạt động luôn mà thông thường NHNN sẽ có những giai đoạn cảnh báo, những biện pháp xử lý theo lộ trình.

Thứ hai, với sở hữu chéo có liên quan tới các DNNN, các chuyên gia đều cho rằng, khó có thể xử lý dứt điểm, cần phải có lộ trình rõ ràng để cổ phần hóa DNNN, phát triển đúng theo nền kinh tế thị trường. Nếu làm triệt để thì các ngân hàng mới có điều kiện và cơ hội để thoái vốn một cách minh bạch và công khai…

NHNN khẳng định, sẽ tiếp tục xử lý quyết liệt tình trạng sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng. Theo NHNN, trường hợp tổ chức, cá nhân sử dụng nguồn vốn vay từ các tổ chức tín dụng để góp vốn mua cổ phần cũng là một trong các nguyên nhân dẫn tới tình trạng sở hữu chéo. Điều này không phản ánh thực chất cơ cấu, năng lực cổ đông tại các TCTD và tiềm ẩn rủi ro lớn.

Vì vậy, NHNN cho biết, sẽ quy định khắt khe hơn nữa đối với người mua cổ phần và tham gia điều hành ngân hàng để hạn chế rủi ro, chẳng hạn cổ đông lớn ngân hàng sẽ phải chứng minh nguồn tiền mua cổ phiếu.

Giải pháp mà cơ quan này đưa ra là bổ sung quy định trong Luật các tổ chức tín dụng về nguồn vốn góp vốn, mua cổ phần của tổ chức tín dụng, theo hướng nguồn vốn có được do các tổ chức tín dụng cấp tín dụng không được sử dụng để góp vốn, mua cổ phần của bất kỳ tổ chức tín dụng nào.

Với giải pháp trên, theo NHNN, sẽ hạn chế được sở hữu chéo, minh bạch hóa cơ cấu cổ đông, đảm bảo các cổ đông lớn tại tổ chức tín dụng có đủ năng lực tài chính, tránh trường hợp nguồn vốn góp là vốn “ảo” do chủ yếu từ nguồn vốn vay tại tổ chức tín dụng, giúp cho hệ thống hoạt động lành mạnh, an toàn, thực chất.

Ngoài ra, việc hạn chế được sở hữu chéo, hạn chế vốn “ảo” của cổ đông lớn hoặc nhóm cổ đông thao túng ngân hàng sẽ giúp lành mạnh hoạt động hệ thống, tạo tâm lý tin tưởng cho người gửi tiền vào hệ thống tổ chức tín dụng.

Hiện giải pháp trên vẫn đang được NHNN hoàn thiện, lấy ý kiến đóng góp để đưa vào đề xuất một cách chính thức.

Trước đó, tại Hội nghị triển khai nhiệm vụ, kế hoạch của ngành Ngân hàng năm 2017, Thống đốc NHNN Lê Minh Hưng cũng cho rằng, cần phải có những quy định rõ ràng để ngăn ngừa việc thao túng, sử dụng tài sản của ngân hàng cho một nhóm công ty liên quan, có như vậy hệ thống ngân hàng mới lành mạnh, an toàn và bền vững hơn.

Điều 20 của Thông tư 36 quy định giới hạn về việc ngân hàng thương mại mua và nắm giữ cổ phần của các TCTD khác. Theo đó, NHTM chỉ được nắm giữ cổ phiếu của tối đa không quá 2 TCTD khác, trừ trường hợp TCTD khác là công công ty con của ngân hàng đó. Bên cạnh đó, tỷ lệ nắm giữ của ngân hàng thương mại tại TCTD khác phải dưới 5% vốn cổ phần có quyền biểu quyết và không được cử người tham gia HĐQT của TCTD mà ngân hàng mua cổ phần, trừ trường hợp TCTD đó là công ty con của ngân hàng.

Theo lộ trình, các ngân hàng thương mại đang nắm tỷ lệ sở hữu cổ phần tại hơn 2 TCTD khác phải tính đến việc thoái vốn trong vòng 1 năm. Trước ngày 1.2.2016, các ngân hàng phải xây dựng phương án xử lý, biện pháp và kế hoạch thoái vốn để đảm bảo tuân thủ đúng quy định. Tuy nhiên, từ đó đến nay, việc giảm tỷ lệ sở hữu cũng như thoái vốn tại các ngân hàng theo quy định chưa được thực hiện triệt để.