GDP đã hết thời ? (P2)

cMột trong những thất bại lớn nhất của GDP là cách nắm bắt ngành dịh vụ. Đây là vấn đề lớn bởi tại nhiều nước phát triển là dịch vụ chiếm tỷ trọng khá lớn, khoảng 2/3 GDP. Các nhà thống kê đã làm khá tốt việc tính toán các tài sản hữu hình như gạch đá, sắt thép. Tuy nhiên, họ gặp nhiều khó khăn với các tài sản vô hình như dịch vụ thiết kế, các hợp đồng mua bán máy bay hay các hợp đồng tài chính. Làm thế nào để so sánh năng suất của một bác sĩ phẫu thuật não ở Brazil với một kỹ sư ở Đức hay một nhà đầu tư tài chính ở Nigeria?

Nhiều người cho rằng lập luận này không thuyết phục. Giá của dịch vụ được quyết định dựa trên khả năng chịu đựng của thị trường. Không ai trả tiền cho dịch vụ tồi. 

Tuy vậy, vẫn còn một vấn đề quan trọng cần gây tranh cãi. Dịch vụ nhiều hơn liệu có tốt hơn? Điều này ảnh hưởng lớn đến quá trình tính toán GDP. Lấy ví dụ về ngành ngân hàng. Trước cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, ngành tài chính Mỹ liên tục có bước phát triển ngoạc mục, đóng góp tới 8% GDP năm 2009. Tuy nhiên, cuối cùng thì ai cũng phải thừa nhận rằng khu vực ngân hàng lớn hơn không phải lúc nào cũng tốt. Đa số sự mở rộng qui mô có nguồn gốc từ việc tăng công suất để tạo ra những sản phẩm “phức tạp”, trong số đó nhiều sản phẩm mang lại ảnh hưởng tiêu cực. Khu vực ngân hàng đã làm giảm GDP thay vì tạo thêm GDP.

Ngành dược phẩm y tế cung cấp một ví dụ khác. Nước Mỹ chi khoảng 18% GDP cho việc chăm sóc sức khỏe, hầu hết trong số đó là tiền bảo hiểm, chi phí thuốc men ngày càng tăng cao và các thủ tục không cần thiết. Tuy vậy, kết quả đạt được là tuổi thọ và chất lượng cuộc sống cũng không vượt trội hơn so với nhiều nước chỉ dành một nửa số tiền trên. 

Trong khi một vài dịch vụ được chú trọng quá mức, các dịch vụ khác lại bị bỏ qua. GDP chủ yếu tính đến những thứ được mua và bán. Những hoạt động phi thị trường hoàn toàn "vô hình". Ví dụ tiêu biểu nhất là làm việc nhà. Không có ai trả tiền cho những công việc như nấu ăn, dọn nhà, chăm sóc con cái hay người lớn tuổi trong gia đình. Lý do được đưa ra là phần lớn những công việc trên được thực hiện bởi phụ nữ và thường bị đánh giá thấp. Thêm nữa, rất khó để đo lường và tính toán những công việc này. 

Tuy vậy, thật vô lý nếu hoàn toàn bỏ qua nó. Ở Nhật Bản, chính phủ đang tổ chức một chiến dịch vận động nhằm kêu gọi thêm nhiều phụ nữ đi làm để góp phần tăng trưởng GDP. Đây có thể là một ý kiến hữu ích. Tuy nhiên, chúng ta nên có những bước đi thận trọng và thử nghiệm trước. Hãy tưởng tưởng nhiều phụ nữ được cho là thất nghiệp, nhưng họ phải chăm sóc con cái và người già trong gia đình mỗi ngày. Giả sử mỗi người phụ nữ như vậy sẽ làm công việc tương tự nhưng được trả lương theo giờ tại nhà hàng xóm. Điều này có thể giúp Nhật Bản tăng cường GDP. Nhưng xét về lượng công việc được thực hiện, hầu như không có gì thay đổi. Điều khác biệt duy nhất là người già sẽ được chăm sóc bởi một người lạ thay vì người thân – chính phủ cũng tạo thêm nguồn thuế thu nhập mới.

Chênh lệch giàu nghèo, một chủ đề đang rất được quan tâm tại nhiều nền kinh tế phát triển, cũng là nguyên nhân khiến GDP không còn là chỉ số chính xác. Sự tăng trưởng của nền kinh tế Mỹ được đánh giá là thần kỳ trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, theo Robert Reich – cựu Bộ trưởng Bộ lao động và hiện nay là giáo sư tại trường đại học California, tiền lương trung bình sau khi đã điều chỉnh lạm phát hầu như không có sự cải thiện kể từ những năm 1970. Chỉ nhóm 1% được hưởng lợi từ tăng trưởng.