"Quả bom" tiến hóa của giới doanh nghiệp sắp nổ, và các startup chính là "ngòi châm"

540 triệu năm về trước, một điều kỳ diệu đã xảy ra trên Trái đất: các loài bắt đầu sinh sôi nảy nở mạnh mẽ để tạo nên hệ sinh thái phong phú như ngày nay. Trước khi “sự bùng nổ kỷ Cambri” diễn ra, bọt biển và những sinh vật đơn bào khác là “bá chủ” của trái đất. Vài triệu năm sau, “vương quốc động vật” đã dạng hơn rất nhiều.

Bài viết này ngược dòng lịch sử để nói về kỷ Cambri bởi đang có một điều tương tự xảy ra trong thế giới thực tại: sự bùng nổ của doanh nghiệp. Các công ty khởi nghiệp (startup) đang “mọc lên như nấm”, cung cấp các dịch vụ và sản phẩm đa dạng và len lỏi vào mọi ngõ ngách của nền kinh tế. Chúng đang định hình lại nhiều ngành và thậm chí thay đổi cả những quan niệm về cấu trúc của doanh nghiệp. “Phần mềm đang nuốt trọn cả thế giới”, Marc Andreessen – nhà đầu tư mạo hiểm nổi tiếng của thung lũng Silicon – từng nói.

Khởi nghiệp là một phong trào lan rộng ra toàn cầu. Hầu hết các thành phố lớn, từ Berlin và London đến Singapore và Amman, đều có cộng đồng khởi nghiệp có quy mô khá lớn. Ở giữa họ là hàng trăm ngôi trường khởi nghiệp và hàng nghìn không gian làm việc chung – nơi những bạn trẻ 20 – 30 tuổi bàn bạc công việc quanh những tách cà phê và chiếc máy tính xách tay.

Tất cả được kết nối với nhau, tạo nên cộng đồng doanh nhân toàn cầu. Giống như những người du mục thời trung cổ, họ đi từ thành phố này tới thành phố khác. Chiếc búa được thay bằng laptop. “Bất kỳ ai có thể viết code cũng có thể trở thành doanh nhân, dù họ ở bất cứ đâu trên thế giới này”, theo Simon Levene – một nhà đầu tư ở London.

Nhìn vào cơn sốt này, không ít người tự hỏi liệu có phải một bong bóng dotcom nữa sẽ lặp lại. Thực tế thì số công ty khởi nghiệp mới được thành lập cũng đã chạm mốc kỷ lục và nhiều công ty chỉ đơn giản là lặp lại mô hình kinh doanh có sẵn. Andreessen, người đồng sáng lập của Netscape và đã chứng kiến toàn bộ bong bóng công nghệ cuối những năm 1990, cảnh báo lần trước khi mọi thứ sụp đổ đã mất tới 10 năm để nhà đầu tư bình tâm trở lại.

Tuy nhiên, có thể lần này sẽ khác. Các doanh nghiệp bùng nổ dựa trên những nền tảng vững chắc hơn so với thời kỳ bong bóng công nghệ. Một trong những nguyên nhân giúp tạo nên “sự bùng nổ kỷ Cambri” là khi đó những yếu tố cơ bản của sự sống đã trở nên hoàn hảo và do đó cho phép các cấu trúc phức tạp hơn phát triển một cách nhanh chóng.

Tương tự như vậy, hiện nay các sản phẩm và dịch vụ kỹ thuật số đã có những bước phát triển vượt bậc và ở mức giá rẻ để có thể dễ dàng kết hợp với nhau. Chúng ta có những đoạn code có thể được sao chép miễn phí từ Internet, những dịch vụ chia sẻ code và tìm kiếm lập trình viên (như eLance và oDesk). Quan trọng hơn cả là những “hệ sinh thái” như dịch vụ điện toán đám mây của Amazon, App Store của Apple, Facebook và Twitter để các công ty khởi nghiệp lưu trữ, phân phối và quảng cáo sản phẩm của họ. Đứng sau tất cả là cơ sở hạ tầng Internet tốc độ cao, phủ sóng toàn cầu và không cần dây kết nối.

Dựa trên nền tảng có sẵn, các startup đang làm những việc mà con người đã từng làm nhưng theo cách hoàn toàn khác: áp dụng những công nghệ có sẵn lên các vấn đề hoàn toàn mới.

Các chuyển biến về kinh tế xã hội cũng là lực đẩy cho các startup. Cuộc khủng hoảng tài chính 2008 khiến thế hệ Y (những người sinh ra từ đầu những năm 1980) phải từ bỏ hi vọng có thể tìm kiếm được một công việc truyền thống. Những khó khăn lại chính là chất xúc tác cho sự sáng tạo và tinh thần khởi nghiệp.

Theo một khảo sát được thực hiện trên 12.000 người từ 18 đến 30 tuổi ở 27 quốc gia khác nhau, có tới hơn 2/3 nhìn thấy cơ hội để trở thành một doanh nhân. Đây là một sự chuyển biến lớn về văn hóa. “Người trẻ nhìn thấy những điều tuyệt vời mà khởi nghiệp mang lại và họ muốn thử một lần”, Jonathan Ortmans đến từ tổ chức phi chính phủ Ewing Marion Kauffman Foundation nhận định.

Làn sóng khởi nghiệp đang bùng nổ, mang đến cho chúng ta những trải nghiệm mới lạ và tất cả mọi người đều đang rất hào hứng. Tuy nhiên, một vấn đề luôn có cả mặt tối. Không ít startup đã thất bại, và trở thành một doanh nhân thường đồng nghĩa với không có cuộc sống riêng, không ngủ đủ giấc, phải ăn mì gói và thậm chí là lập dị. Doanh nghiệp cũng có thể sụp đổ bất cứ lúc nào.

Tuy nhiên, những công ty khởi nghiệp sẽ đem đến cho chúng ta cái nhìn về cách thức tổ chức vận hành của nền kinh tế trong tương lai. Mô hình doanh nghiệp phổ biến nhất sẽ là những doanh nghiệp nhỏ và đầy sáng tạo. Ngoài công nghệ, làn sóng này đang len lỏi vào các lĩnh vực mang đậm tính truyền thống hơn như ngân hàng, viễn thông và cả trong hoạt động của Chính phủ. Giống như nhà khoa học nổi tiếng Archimedes đã từng nói: “Hãy cho tôi một điểm tựa, tôi sẽ nâng cả thế giới này lên”.