Thạc sĩ giáo dục bật mí lộ trình nuôi dạy con tự lập từ 0 cho đến 18 tuổi, phụ huynh chia sẻ ầm ầm vì quá chi tiết và hữu ích

* Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả, không thuộc về tòa soạn.

Chị Nguyễn Thị Hồng Liên là thạc sỹ quản lý giáo dục, hiện đang công tác tại trường Tiểu học và THCS Xanh Tuệ Đức (Hà Nội). Chị cho rằng, dạy con không thể tách rời 3 thứ: Sự bản lĩnh, tình yêu thương và sự tự lập (tự học và tự sáng tạo ra giải pháp). "Mục tiêu lớn nhất của mình chỉ có 3 tiêu chí đó. Và với mình, một người có đủ 3 tố chất đó chắc chắn hạnh phúc và sống được ở đời", chị chia sẻ.

Chị Nguyễn Thị Hồng Liên là thạc sỹ quản lý giáo dục, hiện sinh sống và làm việc tại Hà Nội.

Sau đây là lộ trình nuôi dạy để con tự lập được chị chia sẻ chi tiết từ chính những trải nghiệm trong quá trình đồng hành cùng hai con của mình:

LÀM THẾ NÀO ĐỂ NUÔI DẠY CON TỰ LẬP?

Nhà mình không làm mọi việc cho con một cách ngẫu hứng, mọi thứ đều nằm trong một kế hoạch dạy con theo một nội dung hay giai đoạn nào đó. Thế nên mình chỉ chia sẻ lại những gì đã qua, và các bố mẹ nên tự lập một kế hoạch cho việc dạy con mình cho đến năm con 18 tuổi, để từ đó, lựa chọn các chương trình giáo dục: Học tập, kỹ năng và trải nghiệm phù hợp với mục tiêu của từng nhà.

Vậy mình đã định ra mục tiêu, xây dựng nội dung giáo dục cho con ở từng giai đoạn và triển khai như thế nào?

Nhà mình hiện không có tivi truyền hình cáp, chỉ có duy nhất các kênh youtube thôi. Hồi con từ 2-7 tuổi là nhà mình không có tivi và không có cả youtube, con chỉ xem khi có mẹ ở nhà và được chỉ định một số loại chương trình được xem thôi.

Chị Liên cùng con tại MIT, viện công nghệ Massachusetts.

Mình chia việc dạy con ra 4 giai đoạn từ khi mới sinh cho đến khi đủ 18 tuổi. Sau 18 tuổi mục tiêu của mình là con có thể tự lập.

Giai đoạn 1: 0-5 tuổi

Đây là giai đoạn đầu đời của con, và mục tiêu của mình là rèn luyện sự tập trung, sự phối hợp, sức khỏe, sự tự lập.

- Con sinh ra đến 3 tuổi là được mẹ cho ngủ riêng, hai anh em ngủ chung 1 phòng. Mình rất chịu khó đọc sách và kể chuyện cho con khi con còn nhỏ. Mình cũng huấn luyện các bạn ấy tự ăn uống từ khi 2-3 tuổi.

- 4 tuổi mình bắt đầu cho các bạn ấy ngồi bàn để tập ngồi chơi tĩnh, mình cùng con chơi các sách rèn luyện IQ (ngoài tiệm sách các loại và phân độ tuổi, tha hồ cho các mẹ chọn), đồng thời đây cũng là giai đoạn mình cũng bắt đầu dạy con tiếng Anh.

4 tuổi phù hợp để cùng con chơi các loại sách rèn luyện IQ. (Ảnh minh họa)

- 5 tuổi mình dạy tự vệ sinh đánh răng, rửa mặt, tự tắm, tự thay đồ và bắt đầu con bị sai vặt nhiều như đi lấy đồ, đi cất đồ cho mẹ. Tầm 4,5 tuổi mình cũng bắt đầu dạy con học đàn.

- Ngày nào mình cũng cho con xuống sân khu chung cư chơi, cho con chơi với các bạn, cuối tuần nào cũng đưa con đi dã ngoại cho con chạy nhảy, tập đi xe đạp, chơi thể thao. Thời gian ngoài 9 tiếng đi làm thì mình dành cả buổi tối từ 5-10h, tất cả các cuối tuần, ngày nghỉ lễ là cho các con.

- Mình tha lôi con đi khắp mọi nơi, hết lớp học năng khiếu, lại dã ngoại, miễn con được chơi, được cười, được tự lập là mình thấy vui rồi. Mình rất chịu khó để con làm mấy trò nguy hiểm như leo trèo, nghịch đất nghịch cát, bầy bừa nhà cửa làm lều, nghịch nước. 

Mình động viên con hết sức trong những thử nghiệm mới đồng thời rèn con ngồi bàn và chơi tại bàn rất nhiều (mình không dạy trước kiến thức đi học, cả 2 bạn nhà mình vào lớp 1 đều chưa biết đọc biết viết, chỉ biết tính toán thì có do mình hay chơi cùng con với các con số).

Giai đoạn 2: 6-11 tuổi

Giai đoạn tập trung vào rèn nếp tự học. Mình dạy con thêm tìm kiếm thông tin trên internet, một số kỹ năng tin học cơ bản, tập thuyết trình; dạy con tự đặt câu hỏi và tìm câu trả lời; dạy con việc nhà, nấu ăn; dạy con biết nhận diện cảm xúc và xử lý cảm xúc của bản thân, tự vượt qua được những khó khăn trong cuộc sống hàng ngày và đưa ra giải pháp. 

Để làm được những điều đó, mình dạy con như thế này:

Lớp 1-3: Hình thành nếp tự học, buổi tối biết tự ngồi bàn và làm bài, mỗi ngày đều học tiếng Anh 30-45 phút sau khi đã làm xong bài tập trên lớp. Giai đoạn tiểu học này mình rất tập trung vào rèn kỹ năng tiếng Anh cho các con.

Lớp 1 bắt đầu phụ trách đổ rác, rửa cốc chén, lớp 2 học rửa bát, quét nhà, lau nhà, gập rút quần áo, lớp 3 cắm cơm, lớp 4 nấu 1-2 món cơ bản như rán trứng, nấu mỳ, làm các món rang như thịt rang, làm các đồ ăn nhẹ như bánh mỳ kẹp trứng. 

Lớp 5 học giặt quần áo bằng tay, cọ rửa nhà vệ sinh. Mà đã làm được gì là mình giao luôn cho phụ trách việc đó chứ mình không kiểu khi làm khi không. (Trừ nấu ăn thì bé em có anh lớn nấu nên anh chàng lười không chịu nấu).

Đọc sách ở giai đoạn này nhiều hơn giai đoạn trước rất nhiều, và đều yêu cầu con kể lại cho mình nghe những câu chuyện đó, mỗi ngày con đọc sách từ 20-30 phút (sách chữ theo yêu cầu), còn các sách khác thì con đọc tự do theo nhu cầu giải trí của bản thân. Từ sách kỹ năng, sách về tiền tệ, sách về chi tiêu, sách văn học. Ty tỷ thứ có thể cho con đọc. Đọc xong con nhớ phải viết báo cáo sách hoặc tóm tắt lại xem là con học được gì từ quyển sách đó.

Mình cũng dạy con các loại cảm xúc và cách nói ra những cảm xúc đang có của con; hướng dẫn con cách ngồi tĩnh tâm hít thở lấy lại bình tĩnh khi bị những cảm xúc tiêu cực xâm chiếm. Với mình việc chỉ ra cho con nhận diện được cảm xúc của chính mình để từ đó có chiến lược đối phó với từng cảm xúc là rất quan trọng ở giai đoạn này.

Việc chỉ ra cho con nhận diện được cảm xúc của chính mình để từ đó có chiến lược đối phó với từng cảm xúc là rất quan trọng. (Ảnh minh họa)

Về kỹ năng tin học và thuyết trình (hai cái này gắn với nhau): Lớp 1-2 mình cho con học gõ 10 ngón bằng phần mềm mario typing, sau đó lớp 3 mình dạy con tra từ điển. Lớp 4 dạy tìm kiếm thông tin google để trả lời các câu hỏi của con; dạy con cách viết câu trả lời trên word, lớp 5 bắt đầu tìm kiếm thông tin về một nội dung mẹ yêu cầu, biết viết bài và thuyết trình về một vấn đề bằng Powerpoint.

Mình hay lọ mọ cho các con làm đồ handmade như ô tô, máy bay, con lắc….. nói chung đây là giai đoạn rèn cho đôi tay thật là khéo léo để chuẩn bị cho một quá trình lớn hơn. Bắt đầu cho tiền vặt vặt độ 5-10 ngàn đồng mỗi ngày để chủ động học quản lý tài chính cá nhân.

Mùa hè với mình là một mùa tuyệt vời vì mình luôn có 1 tháng hoặc 2 tháng để tổ chức trại hè Tiếng Anh với giáo viên nước ngoài, kỹ năng, dã ngoại cho các con. Với mình, sau 1 năm con học tập tiếng Anh thì đến mùa hè là mùa bơm kích cho tiếng Anh nói được bật ra tốt hơn thông qua việc cả ngày làm việc giao tiếp tiếng Anh với giáo viên nước ngoài. Đến nay mình đã làm được 7 mùa trại hè cho các con.

Có 1 kỹ năng nhiều cha mẹ "bỏ qua" nhưng rất quan trọng cho thành công của con sau này, nghe thạc sĩ lý giải ai nấy đều gật gù

Về thể thao thì lớp 3 mình bắt đầu cho con đi tập bóng rổ, ở trường con đá bóng suốt từ lâu rồi. Sinh tồn thì các bạn có thể cho con vào hội nhóm để có thể học kỹ năng sinh tồn. 

Giai đoạn 3: 12-15 tuổi

Đây là giai đoạn hình thành khái niệm nghề nghiệp. Mình cho con học tập trung các môn học có năng khiếu, tham gia tổ chức các chuyến dã ngoại – tập là người tổ chức và chịu trách nhiệm. Con bắt đầu hòa nhập vào với bạn bè quốc tế hoặc tham gia các trại hè quốc tế, các chương trình giao lưu trao đổi du học sinh; tham gia một số hoạt động quốc tế về bảo vệ môi trường, một số cuộc thi trong nước và ngoài nước mang tính chất giao lưu có chút cạnh tranh.

Nếu có thể thì bố mẹ nên cho học các chương trình online quốc tế. Tự phụ trách việc nhà, có tiền tiêu vặt nhiều nhiều chút để phục vụ mua sắm cá nhân, phải học về tuổi dậy thì nhiều hơn, chơi thể thao thật nhiều để cân bằng lại cảm xúc bức bối do hoocmôn ở tuổi dậy thì gây nên.

Mình cũng cho con học thêm về sức khỏe vị thành niên, các kỹ thuật quản lý thời gian và kỹ thuật học tập. Đọc các sách lớn có tính chiến lược về những con người vĩ đại như Elon musk, Richard Branson, Bill Gate, Hành trình phương đông, sách của các anh chị đã từng đi du học viết về cuộc sống du học (mỗi năm đọc độ 1-2 quyển này). 

Giai đoạn này học tiếng Anh ở trình độ cao rồi, tầm B1, do đó các bạn ấy sẽ cần học tiếng Anh học thuật thông qua các môn học, có thể chọn qua một số kênh Như Brain pop, Acellus hoặc pre IETLS. 

Sách mình cũng mua những quyển sách tiếng Anh chữ từ 200-400 trang cho bạn ấy đọc. Mình đưa bạn ấy tới hiệu sách và cho bạn ấy chọn những quyển sách tiếng Anh mà bạn ấy thích.

Mình bắt đầu yêu cầu bạn ấy viết bằng tiếng Anh các chủ đề về giới tính, bệnh, nghề nghiệp (xem tài liệu youtube hoặc tài liệu từ các trang tiếng Anh để lấy thông tin). 

Bạn ấy tập tìm kiếm thông tin đọc hiểu rồi viết lại. Mới đầu viết vài dòng, sau tăng lên nửa trang A4 rồi đến lớp 7 là viết được 1 trang A4 bằng tiếng Anh. Mình nhờ thầy chấm luôn bài viết đó cho con. Đi đâu, chuẩn bị đến đâu mình đều yêu cầu con lên google tìm kiếm thông tin và nói lại cho mẹ. Mình bắt đầu rút dần khỏi vai trò là người dạy mà ở vai là người giao việc và kiểm soát nhiều hơn.

Về việc nhà thì cơm nước các ngày nghỉ là do bạn ấy tự đi chợ tự nấu, ngày đi học thì mẹ hoặc bà nấu, đến chiều ngày thường bạn ấy về muộn thì con không cần nấu nhưng ăn xong là 1 bạn rửa bát, đổ rác, 1 bạn giặt quần áo và phơi quần áo.

Mình có giao thêm bài ngoài bài trên lớp để con học cách tự học, tìm cách bài giảng trên mạng và làm bài theo hướng dẫn.

Các cuộc thi như liên hoan nghệ thuật châu Á Thái Bình Dương, thi tranh biện, thi học sinh giỏi tiếng Anh… mình cũng cho con đi thi nhưng không tạo áp lực, vào được đến vòng nào thì vào. Mỗi một cuộc thi là một trải nghiệm rất thú vị của con.

Về sinh tồn thì mình bắt đầu tổ chức các chuyến đi trong và ngoài nước mà do các bạn ấy tự lên chương trình và tự lo liệu cho cả nhà, mình chỉ đi theo để hỗ trợ. Việc đi lại hàng ngày cũng là con tự lo liệu: Đi bộ, đi xe đạp, tự đi xe bus, tự bắt grab, bắt xem ôm hay taxi đi lại là chính chứ mình ít khi đưa đón con ở độ tuổi này.

Mình chủ động cho con tổ chức tiệc sinh nhật, cho con được đi sang nhà bạn chơi, giao lưu với các bạn nhiều để biết cách duy trì và phát triển các mối quan hệ.

Các mùa hè năm lớp 8 và lớp 9 mình có kế hoạch bắt đầu xin cho đi bán hàng ở siêu thị, nhà có người quen có cái khách sạn ở vùng biển nên mình cũng gửi vào đó cho làm lễ tân (anh chàng biết tiếng Anh). Đi theo đoàn thanh niên Phật tử như Làng Mai Thái, Pháp, Séc, Đức cũng nằm trong ý định của mình cho các con tìm hiểu về đạo học nguyên thủy.

Giai đoạn 4: 16-18 tuổi

Giai đoạn tìm hiểu kỹ về cá tính, đặc điểm bản thân, lựa chọn nghề nghiệp, quyết tâm theo đuổi mục tiêu nghề nghiệp thông qua việc học tập có chọn lọc các môn học, lựa chọn trường đại học tương ứng trong hoặc ngoài nước theo điều kiện tài chính của gia đình. Giai đoạn này đặc biệt quan trọng để làm các việc thiện nguyện hoặc có ích cho xã hội (đến thăm viện dưỡng lão thường xuyên, tham gia vào tổ chức trại hè tình nguyện, làm được gì thì nên làm thường xuyên).

Giai đoạn 16 đến 18 tuổi đặc biệt quan trọng để làm các việc thiện nguyện hoặc có ích cho xã hội (đến thăm viện dưỡng lão thường xuyên, tham gia vào tổ chức trại hè tình nguyện, làm được gì thì nên làm thường xuyên).

Chị Hồng Liên

Con mình thì chưa đến giai đoạn này, nên chi tiết là làm gì mình chưa tính, nhưng đi du lịch trải nghiệm ở giai đoạn này chắc sẽ dừng lại cho các hoạt động xã hội. Ngoài ra ở độ tuổi này, con quyết đâu bố mẹ nghe theo đó nên chắc mình cũng không can thiệp nhiều vào quá trình con quyết định học gì và làm gì. 

Điều duy nhất mình làm là đào tạo con một khóa học về hướng nghiệp và chuẩn bị kỹ năng vào đại học (nghề của mình) để con có đủ kỹ năng hiểu chính mình và tự hướng nghiệp cho bản thân.

Chính vì tự dạy con rất nhiều thứ như vậy nên với mình chương trình học tập ở trường nào chỉ là một thử thách hòa nhập cho con vậy thôi. Tùy theo tài chính gia đình, độ thuận tiện của việc đưa đón, mức độ muốn con "sướng" đến đâu, mức độ quen biết giáo viên đến đâu thì chọn trường đến đó.

Con học tập khó đến đâu thì chúng ta tiếp cận các giáo viên hỗ trợ con đến đấy, một người cha/mẹ khiêm hạ, biết quan tâm tới con, thường xuyên liên hệ với giáo viên, tôn trọng giáo viên nhưng cũng có trí tuệ thì ở trường ở lớp cũng ít khi con phải chịu thiệt thòi lắm các mẹ ạ (dù là trường công hay trường tư).