Thị trường ôtô trong nước đầu năm 2018 đi theo hướng nào?

Báo cáo nghiên cứu của Solidiance (6/2017) cho thấy cứ 1.000 người Việt Nam mới có 16 người sở hữu ôtô. Con số này thấp hơn rất nhiều so với các nước trong khu vực. Một nguyên nhân chủ chốt là giá ôtô tại Việt Nam vẫn cao hơn so với các quốc gia khác trong khu vực.

Điều này là do một số rào cản. Việt Nam đang áp mức thuế và phí cao để bảo vệ ngành ôtô nội địa. Các khách hàng hiện đang phải trả đến 3 loại thuế và 5 loại phí khác nhau.

Không giảm như kỳ vọng

Người tiêu dùng đang phải chịu một chi phí cao để mua xe hơi, mua một chiếc ở Việt Nam bằng ba chiếc ở nước bạn. Khi tín hiệu tích cực về việc khơi dậy giấc mơ sở hữu ôtô trong tầm tay khi thuế nhập khẩu ôtô từ ASEAN về 0% vào đầu 2018 thì một chính sách mới được ban hành, có thể khiến giấc mơ này xa hơn trong tầm với của nhiều người tiêu dùng Việt.

Do thuế nhập khẩu ôtô từ ASEAN về 0% đi kèm lo ngại lượng xe nhập khẩu sẽ ồ ạt tràn vào nước ta trong năm 2018, nên ngày 17/10 vừa qua, Chính phủ đã ban hành Nghị định 116/2017 về điều kiện nhập khẩu, kinh doanh ôtô áp dụng vào năm 2018 (Nghị định 116).

Chủ trương ban đầu của chính sách là đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng bởi Nghị định 116 tạo dựng những tiêu chuẩn, quy định phi thuế quan cho doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực ôtô.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia dự đoán rằng, với Nghị định 116 mới đây, người tiêu dùng sẽ phải "gánh" những hệ lụy có ảnh hưởng không nhỏ đến kinh tế, quyền lợi khi lựa chọn mua ôtô.

Đối với chính sách mới được nhiều doanh nghiệp trong ngành ôtô đánh giá là "làm lãng phí thêm thời gian và làm tăng chi phí", sự kỳ vọng của người tiêu dùng về việc sở hữu xe ôtô gần hơn trong tầm tay sẽ khó xảy ra.

Doanh nghiệp ước tính cần tới 2 tháng và chi phí khoảng 10.000 USD phát sinh cho việc thử nghiệm một kiểu loại trong từng lô hàng theo quy định mới. Chi phí này không chỉ tạo gánh nặng cho doanh nghiệp mà còn trực tiếp ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng vì sẽ tác động vào giá xe và tạo ra sự khan hiếm nguồn hàng.

Đối với xe nhập khẩu, trước tiên và rõ rệt nhất, giá xe sẽ biến động bởi chính sách mới. Nếu nhìn vào giá bán xe công bố cho năm 2018 có thể thấy rõ những kỳ vọng của người dân về việc giá xe giảm sâu đã không hề diễn ra.

Nghị định 116 mới với nhiều rào cản sẽ khiến chi phí nhập khẩu và kiểm định tăng lên, như phải có giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại ôtô nhập khẩu được cấp bởi cơ quan tổ chức có thẩm quyền nước ngoài trước khi được thử nghiệm tại Việt Nam, có đường thử chuyên dụng, kiểm tra thử nghiệm theo từng lô thay vì chứng nhận theo kiểu loại…, khiến các lô xe ôtô nhập khẩu mới (chưa qua sử dụng) bị đội chi phí lên cả trăm triệu đồng, thay vì được giảm theo các quy định mới từ năm 2018.

Với mỗi một lô xe về, mỗi xe sẽ gánh thêm hàng chục triệu đồng, dẫn tới giá xe bán ra cho khách hàng sau khi cộng các khoản phí, thuế khác cũng sẽ tăng thêm. Khách hàng sẽ phải chi thêm tiền để trả cho chiếc xe mà mình mua sắm.

Người tiêu dùng cũng sẽ phải chờ đợi lâu hơn. Nghị định 116 dù chưa chính thức có hiệu lực nhưng đã tác động lớn tới thị trường ôtô nhập khẩu trong nước. Từ nay đến quý 1/2018, nhiều mẫu xe nhập khẩu phổ biến như Toyota Fortuner, Honda CR-V, Honda Civic hay Ford Ranger đều có thể sẽ không thể đưa về nước như dự kiến.

Đại diện Ford Việt Nam xác nhận, đã có yêu cầu các đại lý ngưng nhận đặt hàng hai mẫu xe Ford Ranger và Explorer, thuộc lô sản xuất ở nước ngoài tháng 1 và tháng 2.

Do đó, trong quý 1/2018, hàng sẽ khan hiếm và chưa thể dám chắc được các mẫu xe này được nhập về thế nào trong quý 2 hay quý 3/2018. Toyota Việt Nam cũng dự báo, nhiều loại xe nhập khẩu khác cũng bị ảnh hưởng, lớn nhất là các mẫu xe Fortuner, Yaris và Wigo.

Thực tế, nhiều đại lý Toyota đã phải đàm phán lại với khách đặt các mẫu xe mới, do không thể đảm bảo trước thời gian chính xác xe sẽ được thông quan. Nhiều hãng xe khác như Chevrolet, Mitsubishi có nguồn xe nhập từ Thái Lan cũng bị ảnh hưởng vì phải bổ sung thêm nhiều giấy tờ mới.

Ngay cả mẫu xe mới Honda CR-V vừa được giới thiệu tại thị trường Việt Nam, với mức giá ước tính mà Honda Việt Nam đưa ra (dưới 1,1 tỷ đồng) có thể thấy việc giá các mẫu xe nhập khẩu từ ASEAN được hưởng thuế ưu đãi 0% cũng khó giảm sâu như kỳ vọng của người tiêu dùng.

Nên tôn trọng quyền lợi người tiêu dùng

PGS. TS. Phạm Bích San - Viện trưởng Viện Nghiên cứu tư vấn và phát triển nhận định, xu hướng những người bắt đầu có điều kiện và có hiểu biết đang tăng dần tại Việt Nam, họ sẽ mong muốn có được một cuộc sống chất lượng. Để tạo cạnh tranh tự do, thị trường cần có cả xe sản xuất lắp ráp và xe nhập khẩu, lựa chọn xe nào là quyết định của người tiêu dùng.

Tôn trọng quyền lợi người tiêu dùng là vấn đề tối quan trọng nhằm đảm bảo sự phát triển của ngành công nghiệp ôtô trong dài hạn. Một thị trường có sự cạnh tranh bình đẳng, đặt quyền lợi của người tiêu dùng lên trên mới có thể phát triển bền vững, lâu dài.

"Bởi lẽ trên thị trường một khi có nhiều đơn vị kinh doanh cùng một mặt hàng, dù sản xuất lắp ráp hay nhập khẩu, thì thị trường sẽ cạnh tranh hơn. Từ đó giá cả, phí dịch vụ cũng sẽ tốt hơn và người tiêu dùng được nhiều lựa chọn hơn", vị chuyên cho cho biết thêm.

Bên cạnh đó, việc sản xuất lắp ráp hay nhập khẩu nên là vấn đề của thị trường, nghĩa là sự điều tiết mối quan hệ của nhà sản xuất và người tiêu dùng, chứ không nên là của người làm luật. Để ngành công nghiệp ôtô Việt Nam tiệm cận thế giới và thực hiện chiến lược hội nhập quốc tế toàn diện của Chính phủ, cần tuân thủ những khái niệm, chuẩn mực quốc tế đã ban hành.

Đánh giá về nhận định khi cho rằng Nghị định 116 ưu ái phát triển ngành ôtô trong nước, ông San chia sẻ: "Chúng ta chưa có một nền sản xuất ôtô trong nước thực sự. Nếu qua công cụ chính sách để hạn chế nhập khẩu, dù chúng ta nghĩ rằng chúng ta đang tạo điều kiện thúc đẩy phát triển nền sản xuất nội địa, nhưng thực tế, chúng ta chỉ đang đóng góp cho nước ngoài theo một hình thức khác. Do vậy, nên để cho người tiêu dùng được chủ động lựa chọn hàng hóa tốt hơn, với giá thành rẻ hơn, thay vì điều tiết tiêu dùng thông qua công cụ chính sách".

"Nếu chúng ta hiện thực hoá được chính sách xe hơi phục vụ người Việt sớm ngày nào thì tốt hơn ngày đó, và tôi rất hy vọng Chính phủ có thể tạo được bứt phá nào đó", ông Phạm Bích San phát biểu.

Trong khuôn khổ Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam (VBF) 2017, các nhóm công tác về ôtô và xe máy, Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu và Hiệp hội Doanh nghiệp Bắc Âu đã kiến nghị sửa đổi một số quy định tại Nghị định 116/2017/NĐ-CP của Chính phủ.

Các doanh nghiệp cũng đề xuất Chính phủ tiếp tục áp dụng các quy định nhập khẩu và đăng kiểm hiện hành cho những xe nhập khẩu đã được đặt hàng trước thời điểm ban hành Nghị định 116 (ngày 17/10/2017) nhưng sang năm 2018 mới về đến Việt Nam.