Thượng đỉnh NATO 2024: Thời điểm không thể tệ hơn và bản thông cáo chung "chốt chắc" phần về Trung Quốc

"Nói nhiều hơn làm"

Bắt đầu từ 9/7, hội nghị thượng đỉnh NATO sẽ diễn ra trong bối cảnh Mỹ và châu Âu đang tìm kiếm bạn bè mới, đối phó với sự cạnh tranh từ các đối thủ mới và chuẩn bị cho những chuyển đổi chính trị nội bộ quan trọng có thể gây ra hậu quả lâu dài đối với hiệp ước quốc phòng lâu đời nhất còn tồn tại của thế giới.

Trong một bài viết trên Foreign Affairs vào 3/7, Tổng thư ký Nato Jens Stoltenberg cho rằng, Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày càng sát cánh cùng các cường quốc khác, trong đó có Trung Quốc – "những bên đang muốn chứng kiến Mỹ thất bại, châu Âu chia rẽ và NATO lung lay".

NATO được thành lập vào ngày 4/4/1949, từ đống tro tàn của Thế Chiến II. Mục tiêu của 12 quốc gia sáng lập, bao gồm Mỹ, là đảm bảo "phòng vệ tập thể" trong một thế giới "không thể đoán trước", trang web NATO nêu rõ.

Liên minh 32 thành viên – với sự gia nhập của Thụy Điển và Phần Lan sau khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine năm 2022 - hiện phải đối mặt với "một thế giới nguy hiểm hơn", Stoltenberg nhấn mạnh.

Chỉ ra nhiều vấn đề như: tình trạng sức khỏe của Tổng thống Biden sau màn tranh luận với Trump, những bất lợi bầu cử của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, cuộc đàm phán mới đây giữa Tổng thống Hungary Viktor Orban với ông Putin, bất đồng về viện trợ bổ sung cho Ukraine cũng như con đường trở thành thành viên của nước này, sự mệt mỏi của dư luận châu Âu với chiến tranh, và môi trường kinh tế thách thức trên lục địa, các nhà phân tích cho rằng hội nghị thượng đỉnh lần này sẽ "nói nhiều hơn làm".

Lyle Goldstein, chuyên gia của trung tâm phân tích Defence Priorities (Washington), cho biết ông "không thực sự mong đợi nhiều điều mới" do "tình hình rất khó khăn" mà các nước NATO đối mặt với "nhiều khủng hoảng liên quan lẫn nhau".

Trung Quốc là tâm điểm

Theo các chuyên gia của SCMP, tên của các ông Vladimir Putin, Tập Cận Bình và Donald Trump sẽ được nhắc tới nhiều trong các cuộc thảo luận.

Một quan chức cấp cao trong chính quyền Mỹ tiết lộ với SCMP rằng, thông cáo chung của hội nghị vẫn đang được bàn thảo, đàm phán nhưng phần văn bản dự thảo về Trung Quốc "rất vững chắc".

Nguồn tin của SCMP đề cập tới vai trò của Bắc Kinh trong nỗ lực tái thiết ngành công nghiệp quốc phòng của Nga và cho rằng Trung Quốc có liên quan tới cuộc xung đột ở Ukraine, đồng thời là một thách thức lâu dài đối với châu Âu.

"Vì lẽ đó, tôi nghĩ rằng, chúng tôi sẽ có ngôn từ mạnh mẽ về vấn đề này", quan chức Mỹ nhấn mạnh, đồng thời xác nhận rằng vấn đề này sẽ được NATO đưa ra thảo luận cùng với các đối tác khác từ châu Âu và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

"Cây cầu" dẫn lối cho Ukraine

Vào tháng 5, Pháp và Đức đã cho phép Ukraine sử dụng vũ khí của họ để chống lại các mục tiêu bên trong Nga. Macron cũng đã đề xuất khả năng đưa quân đội Pháp tới Ukraine. Dưới sự lãnh đạo của ông, Paris trở thành là một trong những bên ủng hộ mạnh mẽ nhất của Kiev.

Nhưng phe cực hữu Pháp, phe dẫn đầu trong các cuộc bầu cử quốc hội Pháp, đã tuyên bố sẽ cắt giảm viện trợ cho Ukraine. Mới đầu năm nay, Đảng Quốc gia Tập hợp Pháp vẫn còn kêu gọi tăng cường quan hệ ngoại giao với Nga.

Trước hội nghị thượng đỉnh, các đồng minh của NATO đã không cam kết một con số cụ thể cho việc hỗ trợ Ukraine trong nhiều năm tới. Được biết, khối này sẽ công bố gói 43 tỷ USD cho Kiev vào năm 2025, làm suy yếu ý tưởng của Stoltenberg về đề xuất tài trợ nhiều năm với 100 tỷ USD.

Ngoài ra, tính đến thời điểm hiện tại, liên minh này vẫn chưa đạt được đồng thuận về thời điểm và cách thức để đưa Ukraine trở thành thành viên NATO. Một quan chức cấp cao của chính quyền Mỹ tiết lộ rằng, liên minh sẽ công bố "một cây cầu" dẫn tới kết quả cuối cùng là tư cách thành viên của Ukraine "không thể đảo ngược".

Tuy nhiên trong một lá thư ngỏ được đăng tải hôm 3/7, 60 chuyên gia chính sách đối ngoại đã cảnh báo không nên thúc đẩy việc Ukraine gia nhập.

"Nếu Ukraine gia nhập NATO, Nga sẽ có lý do để nghi ngờ tính xác thực của cam kết đảm bảo an ninh trong NATO – và sẽ có cơ hội để thử thách, cũng như có khả năng làm rạn nứt liên minh", bức thư nói thêm rằng kết quả có thể là một cuộc chiến trực tiếp giữa NATO và Nga hoặc nguy cơ liên minh NATO phải tự giải thể.

Thời điểm không thể tệ hơn

Các quốc gia thành viên tự nguyện đóng góp quân và tài chính cho liên minh, trong đó mỗi nước tự quyết định mức chi tiêu quốc phòng của mình. Liên minh không sở hữu quân đội riêng; thay vào đó, sự bảo vệ do các quốc gia thành viên đảm bảo.

Năm 2014, các nhà lãnh đạo NATO đã cam kết phân bổ ít nhất 2% GDP của đất nước cho chi tiêu quốc phòng. Trong năm 2023, chỉ có 11 quốc gia đạt ngưỡng đó. Còn năm nay, theo ông Stoltenberg, có hơn 20 thành viên đã đáp ứng hoặc gần đáp ứng mục tiêu chi tiêu của liên minh.

Goldstein của Defence Priorities đã chỉ ra rằng hầu hết các quốc gia đã đạt được "ngưỡng 2%" đều nằm gần Nga về mặt địa lý – như Estonia, Latvia và Lithuania – hoặc Ba Lan, nhưng nhiều quốc gia khác thì "rất miễn cưỡng".

Năm 2023, quốc gia chi tiêu quốc phòng lớn nhất của NATO là Ba Lan, theo sau là Mỹ trong khi các cường quốc khác như Đức, Pháp và Ý tụt hậu phía sau.

Tổng thống Mỹ Biden là một người ủng hộ mạnh mẽ liên minh, nhưng khi ông chuẩn bị tổ chức hội nghị thượng đỉnh thì tương lai chính trị của bản thân ông còn đang bấp bênh. Sau màn thể hiện gây thất vọng của Biden trong cuộc tranh luận tổng thống Mỹ đầu tiên, đã có những lời kêu gọi ông Biden rút lui khỏi cuộc đua, kể cả từ bên trong Đảng Dân chủ.

Kết quả thăm dò mới nhất của New York Times/Siena College cho thấy ông Biden đang bị tụt lại 6 điểm phần trăm so với ông Trump.

Trong khi đó, theo thông tin từ truyền thông Mỹ, các trợ lý của Trump đã bắt đầu thảo luận về việc cải tổ NATO, sao cho giảm bớt vai trò của Mỹ trong nỗ lực đảm bảo an ninh chính cho châu Âu. Đội ngũ này cũng tính tới 1 đề xuất khác liên quan tới thỏa thuận về Ukraine, trong đó NATO thỏa hiệp với Moscow.

Goldstein đánh giá tình hình là "cực kỳ gây bất ổn" đối với NATO, và cho rằng đây là "thời điểm không thể tệ hơn đối với NATO và chính quyền Biden".

"Ngay cả khi Biden có sức khỏe hoàn hảo, liên minh vẫn sẽ gặp rắc rối. Nhưng trong hoàn cảnh này, đó gần như là tình huống tồi tệ nhất... khi mà liên minh thực sự không có hướng đi, và tất cả các bên đều đang chú ý đến Trump và những gì ông ấy có thể làm", ông Goldstein nói.

Trong bối cảnh châu Âu có thể phải đối mặt với khả năng cắt giảm hỗ trợ quốc phòng từ Mỹ, Washington đã xác định Bắc Kinh là mối đe dọa số 1 của họ, nhưng đối với Brussels thì Nga vẫn là thách thức an ninh lớn nhất.

Camille Grand, chuyên gia của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Châu Âu nói rằng, dù ai thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ thì cũng đã đến lúc người châu Âu "chấp nhận gánh vác nhiều trách nhiệm hơn trong việc bảo vệ châu Âu" và tiếp cận "một cách chiến lược hơn".

Ông nhấn mạnh rằng cần có một chiến lược toàn diện cho thập kỷ tới, tập trung vào các hành động ngay lập tức để củng cố Ukraine và tăng cường khả năng sẵn sàng, cũng như năng lực chiến đấu của châu Âu - những điều trước nay vốn phụ thuộc nặng nề vào sự hỗ trợ của Mỹ.