Tiềm năng lớn nhưng 75% nguyên liệu phải nhập khẩu

Nhưng thật ngạc nhiên là cho tới nay, Việt Nam mới chủ động được 25% nhu cầu nguyên liệu, còn lại phụ thuộc vào nhập khẩu. Viện Dược liệu đã ghi nhận được 5.117 loài thực vật và nấm, 408 loài động vật, 75 loài khoáng vật có công dụng làm thuốc ở Việt Nam. Trong đó, 70 loài trữ lượng cực lớn, cùng nhiều loài dược liệu quý, đặc hữu.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định, không chỉ trong lịch sử, trong giai đoạn phát triển mới, Nhà nước ta luôn xác định y học hiện đại kết hợp với y học cổ truyền

Tiềm năng lớn, thế mạnh nhiều

Ngày 12/4, lần đầu tiên, 63 tỉnh thành cùng tham dự hội nghị trực tuyến của Chính phủ về công tác phát triển dược liệu Việt Nam. Điểm cầu chính được đặt tại Lào Cai, dưới sự chủ trì của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, cùng đại diện các Bộ Y tế, KH-CN, NN-PTNT, các bệnh viện, viện nghiên cứu, doanh nghiệp trong lĩnh vực y dược.

Phát biểu khai mạc hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định, không chỉ trong lịch sử, trong giai đoạn phát triển mới, Nhà nước ta luôn xác định y học hiện đại kết hợp với y học cổ truyền. Với điều kiện tự nhiên đặc thù ¾ là rừng, núi, đất nước ta có trên 5.000 cây thuốc quý có khả năng chữa bệnh.

Đảng, Nhà nước luôn xác định, y học cổ truyền là một kho báu để khai thác, phát huy. Thủ tướng cho rằng, phát triển ngành dược liệu không chỉ có xóa đói giảm nghèo mà còn có thể mang lại sự giàu có cho một bộ phận người dân.

Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến trình bày về hiện trạng dược liệu

Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến cho biết, trong hơn 5.000 dược liệu ghi nhận, có khoảng 70 loài có tiềm năng khai thác với tổng trữ lượng khoảng 18.000 tấn/năm, như diếp cá (5.000 tấn), cẩu tích (1.500 tấn), lạc tiên (1.500 tấn), rau đắng đất (1.500 tấn)...

Đặc biệt, Việt Nam sở hữu nhiều loài dược liệu quý, hiếm, đặc hữu như: Sâm Ngọc Linh, ba kích, châu thụ, ngân đằng… Quá trình điều tra về tri thức bản địa đã tổng hợp được danh mục các loài cây thuốc từ cộng đồng các dân tộc và thu thập, sưu tầm được gần 1.300 bài thuốc dân gian trên cả nước. Những tri thức bản địa này là cơ sở quan trọng nhằm hỗ trợ cho việc sàng lọc, nghiên cứu phát triển sản phẩm phục vụ công tác phòng và chữa bệnh của nhân dân.

Đáng chú ý, thị trường tiêu thụ dược liệu, các sản phẩm dược liệu là rất lớn do thói quen và truyền thống phòng, chữa bệnh bằng y học cổ truyền của nhân dân. Hiện nay, không chỉ Việt Nam mà trên thế giới, với xu hướng “Trở về thiên nhiên”, việc sử dụng các thuốc từ dược liệu của người dân ngày càng tăng hơn do ít có những tác động có hại và phù hợp với quy luật sinh lý của cơ thể hơn so với thuốc hóa dược.

Tại Việt Nam, nhu cầu dược liệu trong nước khoảng gần 60 đến 80 nghìn tấn/năm, trong đó phần lớn là sử dụng trong sản xuất thuốc, thực phẩm chức năng, trong hệ thống khám chữa bệnh.

Cũng theo đánh giá của Bộ Y tế, giá trị kinh tế đem lại từ việc nuôi trồng dược liệu cao hơn hẳn so với các loại cây lương thực khác (cao hơn gấp 5 - 10 lần trồng lúa). Thí dụ, trồng đương quy có thể cho thu nhập từ 90 - 100 triệu đồng/ha/năm; cây actiso thu nhập từ 60 - 80 triệu đồng/ha/năm, trong khi cây lúa chỉ từ 20 - 40 triệu đồng/ha/năm.

Nhiều bất cập, hạn chế

Tiềm năng là thế, tuy nhiên, cũng theo Bộ trưởng Y tế, hiện nay, công tác chế biến còn bất cập, nhiều loại dược liệu quý có nguy cơ cạn kiệt. Ngoài ra, việc nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ dược liệu còn manh mún, sản phẩm nhỏ lẻ, chưa đáp ứng nhu cầu thị trường nội địa và xuất khẩu. Minh chứng là, 75% nguyên liệu dược liệu trong nước vẫn phụ thuộc nguồn nhập khẩu.

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Quốc Doanh nêu ý kiến tại hội nghị

Tình trạng nuôi trồng và khai thác dược liệu còn tự phát, quy mô nhỏ dẫn đến sản lượng dược liệu không ổn định, giá cả biến động. Nhiều loài được nuôi trồng không theo quy trình, quy hoạch cụ thể làm giảm chất lượng của dược liệu.

Cùng với đó, việc biến các dược liệu quý như sâm Ngọc Linh, thông đỏ Lâm Đồng thành các sản phẩm hàng hóa có giá trị cao để sử dụng rộng rãi chưa thật sự được quan tâm đúng mức. “Trong khi Hàn Quốc, Triều Tiên sản xuất được nhiều sản phẩm khác nhau từ sâm, mang lại lợi nhuận nhiều tỷ USD thì cây sâm Ngọc Linh của Việt Nam mới chỉ bước đầu nghiên cứu ứng dụng sản xuất thuốc. Chủ yếu người dân dùng sâm để ngâm rượu”, Bộ trưởng Y tế thẳng thắn.

Đồng tình với quan điểm này, ông Lê Quốc Doanh, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT cho biết, việc nghiên cứu, chọn tạo công nhận và bảo hộ giống còn nhiều khó khăn do quy trình, quy phạm khảo nghiệm đối với cây dược liệu chưa được ban hành. Tới nay, Bộ NN-PTNT mới cấp được 1 Bằng bảo hộ giống cây trồng cây Trinh nữ Crila cho Cty Thiên Dược. Cũng theo Thứ trưởng Lê Quốc Doanh, hiện nay, cả dược liệu tự nhiên và dược liệu được trồng trọt đều có vấn đề. Việc khai thác quá mức theo kiểu tận diệt khiến nhiều loài dược liệu lọt vào sách đỏ, có nguy cơ biến mất.

Đại diện Bộ NN-PTNT đề xuất 5 nhóm giải pháp chính để phát triển bền vững hoạt động nuôi, trồng và khai thác dược liệu. Các giải pháp chính là quy hoạch lại vùng nuôi trồng hợp lý. Đẩy mạnh công tác nghiên cứu, chọn tạo, phục tráng và bảo hộ các giống cây dược liệu. Khuyến khích áp dụng công nghệ cao trong nuôi trồng, khai thác…

Người dân huyện Bắc Hà (Lào Cai) chăm sóc cây đương quy

Sau khi lắng nghe một số ý kiến, Thủ tướng nêu yêu cầu, cần đặt vấn đề đầu tư, sản xuất loại dược liệu gì, ở đâu; cần coi dược liệu là sản phẩm quốc gia, áp dụng chính sách cơ chế đặc thù để khuyến khích. Đặc biệt, có thể coi dược liệu là nông nghiệp công nghệ cao được không để áp dụng chính sách phát triển dược liệu như đối với nông nghiệp công nghệ cao? Đây cũng là một trong những đề xuất, kiến nghị của Bộ trưởng Y tế.