Việt Nam sở hữu loài gỗ quý chỉ 3 nước có: ‘Cơn sốt’ săn lùng tràn qua để lại 2 quần thể duy nhất sống sót

Trên thế giới chỉ 3 nước có

Theo Từ điển dược học của Trung tâm Thông tin Công nghệ Sinh học Quốc gia Mỹ (NCBI) , thủy tùng hay thông nước (tên khoa học: Glyptostrobus pensilis) là loài thực vật duy nhất còn tồn tại thuộc chi Glyptostrobus và được xem như hóa thạch sống của ngành hạt trần, xuất hiện cùng thời với bách xanh cổ cách đây khoảng 10 triệu năm.

Hiện nay trên phạm vi toàn thế giới, cây thủy tùng chỉ còn rải rác ở tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc), tỉnh Khăm Muộn (Lào) và tỉnh Đắk Lắk (Việt Nam). Tại Việt Nam, chỉ còn 2 quần thể thủy tùng tự nhiên duy nhất tập trung tại huyện Ea H’Leo và Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk.

Việt Nam cũng là nước duy nhất trên thế giới có quần thể thủy tùng tự nhiên với 162 cây, trong đó, huyện Ea H’Leo 142 cây, Krông Năng 19 cây và thị xã Buôn Hồ 1 cây.

Khu rừng Bảo tồn cây thủy tùng tại huyện Ea Hleo. Ảnh: VTC News

Theo các tài liệu lưu trữ, thủy tùng trung bình có thân cao đến trên 30m, đường kính thân trên  0,6-1m, vỏ dày, hơi xốp, có mùi thơm, thớ mịn, không bị mối mọt, nứt nẻ, cong vênh, dễ gia công nên được sử dụng làm nhà, đồ dùng cao cấp trong gia đình, đồ mỹ nghệ.

Tuy nhiên hiện nay, do nhiều yếu tố nên không một cây thủy tùng con nào sinh trưởng và phát triển, khiến thủy tùng đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Để thấy rõ mức độ “đang bị đe dọa” của loài cây này thì theo thống kê của báo Đắk Lắk, trước đây quần thể thủy tùng Ea Ral (huyện Ea H’Leo) có 219 cây, quần thể Trấp K’sơr (huyện Krông Năng) có 31 cây, huyện Krông Búk có 5 cây và thị xã Buôn Hồ có 1 cây.

Gây sốt vì lời đồn “chữa bách bệnh”

Theo cổng thông tin nghiên cứu Research Gate , không chỉ là cây gỗ quý, thủy tùng còn là một loài cây có tác dụng chữa bệnh. Tại Trung Quốc, thủy tùng được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị tăng huyết áp, viêm da, viêm khớp dạng thấp và bỏng nước.

Người Trung Quốc cũng quan nhiệm rằng, nhà có đồ gỗ làm bằng thủy tùng thì ngôi nhà sẽ có sinh khí, tránh được bệnh tật, xua đuổi tà ma, giúp gia chủ bình an. Cũng chính vì lý do này mà người ta thường dùng thủy tùng để tạc tượng thờ hoặc lục bình.

Tại Việt Nam, giai đoạn 2009-2010, “cơn sốt” thủy tùng dâng cao, hàng nghìn người đổ về Đắk Lắk săn lùng loài cây quý. Theo báo Người lao động, nguyên nhân là bởi trong một game show truyền hình giữa năm 2009, cây thủy tùng bỗng được giới thiệu sai lệch như một loại “thần dược” có thể chữa bách bệnh, trị cả ung thư. Thông tin này đã khiến dòng người ùn ùn kéo tới hồ Ea Ral để tìm kiếm thủy tùng.

Vào những năm đầu thập niên 1980, do phải nhường diện tích để xây đập nước Ea Ral, nhiều cây thủy tùng đã bị chặt bớt nên gỗ còn sót lại dưới lòng hồ khá nhiều.

Một gốc cây thủy tùng hơn 300 năm tuổi. Ảnh: Báo Đắk Lắk

Những người đi săn sẽ dùng cây sắt mảnh nhọn, dài khoảng 3m để xăm tìm gỗ. Khi xăm được thủy tùng, người ta sẽ lặn xuống để xác định chiều cao và đường kính khúc gỗ, sau đó thay phiên nhau cưa. Nếu là gỗ lớn, đường kính khoảng 80cm thì có khi phải lặn cưa mất mấy ngày. Quá trình cưa và đưa gỗ vào bờ có khi mất cả chục ngày đối với những cây gỗ thủy tùng lớn.

“Cơn sốt” về khả năng chữa bách bệnh của thủy tùng, kèm theo thú chơi cây quý của các đại gia khiến loài cây này đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Giá thủy tùng cũng bị đẩy lên rất cao khi người người, nhà nhà đua nhau săn lùng cây quý.

Ghi nhận ở thời điểm 2019-2010 cho thấy, một mét khối gỗ thủy tùng có giá từ 150 triệu đồng trở lên, một cặp lộc bình cao chừng gang tay đã có giá 3-4 triệu đồng, loại cao 1,6 mét, đường kính 45-50cm có giá 60 đến 70 triệu đồng…

Đến nay, những cây thủy tùng còn sót lại ở hai huyện Ea H’leo, Krông Năng và thị xã Buôn Hồ được xem là báu vật, “có cả núi tiền cũng không mua nổi”.

Việt Nam nhân giống thành công, bảo vệ ‘báu vật’ vô giá

Trước nguy cơ tuyệt chủng rất cao của thủy tùng, các cơ quan quản lý của Việt Nam và các viện nghiên cứu đã tiến hành nhiều biện pháp để bảo vệ, cũng như nhân giống loài cây này.

Năm 2007, báo Tiền Phong đưa tin, lần đầu tiên các nhà khoa học Việt Nam đã thành công với việc nhân giống trong ống nghiệm đối với thủy tùng, tăng cơ hội tồn tại cho loài cây quý. Trước đó, Trung tâm Nghiên cứu Thực nghiệm Lâm sinh đã tiến hành giâm cành để tạo giống thủy tùng trong nhiều năm nhưng kết quả rất hạn chế.

Sau một năm rưỡi dày công tiến hành các thí nghiệm phức tạp, đến giữa năm 2007, mầm rễ đầu tiên bắt đầu nhú ra trong sự vui mừng khôn xiết của các nhà khoa học.

TS Trần Vinh bên cây thủy tùng ghép một năm tuổi. Ảnh: Công an Đà Nẵng.

Bên cạnh đó, vào năm 2011, UBND tỉnh Đắk Lắk đã phê duyệt dự án bảo tồn loài cây quý. Tháng 8/2012, Ban Quản lý Khu bảo tồn sinh cảnh thủy tùng đã được thành lập, các cán bộ trong ban túc trực canh giữ 24/24 giờ để bảo vệ 2 quần thể thủy tùng duy nhất còn sót lại.

Trung tâm Lâm Nghiệp Nhiệt đới Gia Lai thì nghiên cứu phương pháp ươm hom thủy tùng. Từ cuối năm 2015, nhóm nghiên cứu của Trung tâm đã nhân giống được khoảng 1.000 cây và tiến hành trồng thử nghiệm 200 cây tại Đắk Lắk, cũng như Trạm thực nghiệm Lâm nghiệp Kon Hà Nừng (Gia Lai). Tuy nhiên, do phần lớn các cây thủy tùng còn lại trong tự nhiên đều đã già cỗi, sức sinh trưởng kém nên việc thu hái hom phù hợp cho giâm hom gặp nhiều khó khăn.

Một phương pháp khác là nhân ghép trên cây bụt mọc, do TS. Trần Vinh - Quyền Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên nghiên cứu thành công, đã được trồng thử nghiệm tại 3 tỉnh Đắk Lắk, Bình Phước, Lâm Đồng.

Theo ghi nhận của báo Đắk Lắk vào tháng 4/2022, các cây thủy tùng được ghép chồi theo phương pháp này đang phát triển tốt. Số cây thủy tùng do do TS. Trần Vinh ghép trên cây bụt mọc trồng tại Trạm Trấp K’so đã có chiều cao trên 5m, đường kính từ 15-25cm.