Vỡ đập tại Quảng Tây do trận lũ "chưa từng thấy": 94.000 con đập "già cỗi" của TQ đang bị đe dọa?

"Tôi chưa từng chứng kiến trận lũ lụt nào như thế"

Tháng trước, con đập ở một hồ chứa nước nhỏ tại tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc, đã phải chịu "khuất phục" trước dòng nước lũ sau chuỗi ngày mưa lớn kéo dài.

Theo hãng thông tấn Reuters (Anh), đây có thể là dấu hiệu cho thấy nhiều đập nước "già cỗi" của Trung Quốc (tổng cộng lên đến 94.000 đập) đang phải đối mặt với bài kiểm tra "khó nhằn" khi thời tiết ngày càng trở nên khắc nghiệt hơn.

Tọa lạc tại huyện Dương Sóc và được nhiều người biết đến vì cảnh quan núi đá vôi thần tiên, con đập nói trên đã bị vỡ vào khoảng trưa ngày 7/6, khiến các con đường, vườn cây ăn quả và đồng ruộng ở làng Shazixi đều ngập trong nước.

Trả lời phóng viên Reuters, ông Luo Qiyuan, 81 tuổi, một người dân làng Shazixi, cho biết: "Tôi chưa từng chứng kiến trận lũ lụt nào như thế". Được biết, nhiều thập kỷ trước, ông Luo đã tham gia xây dựng con đập này.

"Trước đây nước sông chưa từng dâng cao đến thế, và con đập này cũng chưa bao giờ bị vỡ", ông Luo nói.

Ảnh minh họa: Reuters

Được hoàn thành vào năm 1965, con đập ở làng Shazixi được làm bằng đất đầm nén và được thiết kế để trữ được 195.000 mét khối nước - tương đương trữ lượng nước trong 78 bể bơi theo chuẩn Olympic - và đáp ứng nhu cầu tưới tiêu của những người nông dân làng Shazixi.

Trong một chuyến khảo sát gần đây, phóng viên Reuters đã chứng kiến chiều dài của con đập - khoảng 100m - phần lớn đã biến mất. Con đập này từng được gia cố 25 năm trước.

Theo một thành viên của đoàn khảo sát, nước lũ đã vượt qua con đập, và sau đó con đập này đã bị vỡ và sụp đổ.

Dân làng Shazixi cho biết không có thương vong trong vụ vỡ đập này.

Tuy nhiên, theo Reuters, vụ việc nói trên là dấu hiệu cho thấy những trận mưa bão lớn hoàn toàn có khả năng khiến các hồ chứa nước quá tải, đặc biệt là khi thiết kế hệ thống đập không đủ khả năng chống chịu, và việc gia cố đập được làm theo cách chắp vá.

Đây cũng là lời cảnh báo về nguy cơ xảy ra thảm họa ở những khu vực vùng trũng và đồng bằng canh tác, nơi hiện tập trung nhiều người dân sinh sống hơn thời điểm những đập nước này được xây dựng.

Các nhóm môi trường cho biết hiện tượng biến đổi khí hậu đang khiến những trận mưa ngày càng xuất hiện dày đặc hơn, với lượng mưa cũng lớn hơn trước. Theo chính phủ Trung Quốc, những trận lũ lớn có thể châm ngòi cho những tình huống "thiên nga đen" bất ngờ, cùng với đó là những hậu quả khủng khiếp.

Ảnh minh họa: Reuters

Thời tiết cực đoan

Vào thập niên 1950 và 1960, hàng ngàn con đập đã được xây dựng để khắc phục tình trạng hạn hán tại Trung Quốc - khi đó còn là một quốc gia có phần lớn diện tích đất phục vụ nông nghiệp.

Theo dữ liệu năm 2006 của Bộ Thủy lợi Trung Quốc, trong giai đoạn từ năm 1954-2005, các con đê tại 3.486 hồ chứa nước đã bị vỡ do chất lượng không đạt chuẩn và quản lý yếu kém.

Do đó, Reuters đã đặt ra nghi vấn về nguyên nhân thực sự khiến con đập đất đầm nén ở làng Shazixi bị vỡ - liệu đó là do mưa lũ lịch sử, hay tràn xả lũ của con đập bị tắc nghẽn do bùn đất, hay chính bản thân thiết kế của con đập này đã có vấn đề từ trước?

Cơ quan quản lý thủy lợi địa phương và chính quyền huyện Dương Sóc đã từ chối đưa ra bình luận về vấn đề này, theo Reuters.

Tại Quảng Tây, Tây Nam Trung Quốc, lượng mưa và nhiệt độ trung bình trong giai đoạn từ năm 1990-2018 đều cao hơn đáng kể so với 29 năm trước đó, theo số liệu của chính phủ Trung Quốc.

Theo ông David Shankman, nhà địa lý học của trường Đại học Alabama nghiên cứu về lũ lụt tại Trung Quốc, chính các hiện tượng thời tiết cực đoan đã khiến các con đập của Trung Quốc "gặp nguy".

"Tuy nhiên, một con đập cần có khả năng chống chịu các hiện tượng thời tiết cực đoan, dù các hiện tượng đó trở thành điều bình thường mới, và khi mưa lũ qua đi, chất lượng của con đập này phải còn nguyên vẹn - nếu như nó được thiết kế và xây dựng đúng cách", ông Shankman nói.

Theo thông tin của trạm quan trắc hồ chứa Shazixi, con đập cao 151,2m được xây dựng để đối phó với kịch bản tồi tệ nhất được dự kiến xảy ra trong vòng 200 năm, đó là khi mực nước có thể dâng lên 149,48m. Tuy nhiên, tháng trước, hồ chứa này đã quá tải.

Tháng trước, huyện Dương Sóc đã chứng kiến lượng mưa trong vòng 3 giờ đồng hồ nhiều hơn lượng mưa trong vòng 2 tháng cộng lại.

Trong khi đó, tại một con đập khác ở chi lưu sông Dương Tử, mực nước đã dâng cao nhanh đến mức báo động, khiến giới chức địa phương buộc phải cho nổ một phần đê tại con đập này để giải tỏa áp lực nước.

Ảnh minh họa: Reuters

"Thiên nga đen"

Thảm họa vỡ đập tồi tệ nhất trong lịch sử Trung Quốc là vụ vỡ đập Bản Kiều trên sông Hoàng Hà. Con đập này đã hoàn thành vào năm 1952 với sự hỗ trợ của các chuyên gia Liên Xô, và đã bị vỡ vào năm 1975, khiến hàng chục ngàn người thiệt mạng, theo số liệu được chính phủ Trung Quốc công bố vào 2 thập kỷ sau khi vụ việc này xảy ra.

Tại một cuộc họp báo gần đây, ông Ye Jianchun, Thứ trưởng Bộ Thủy lợi Trung Quốc, cho biết ông tin rằng các dự án kiểm soát lũ lụt trên các con sông chính của nước này hoàn toàn có khả năng xử lý các trận lũ lớn nhất lịch sử, tính từ thời điểm nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập.

Tuy nhiên, đối với các con đập được xây dựng trên những con sông nhỏ hơn, ông Ye vẫn cảnh báo rằng tình trạng mưa lũ lớn có thể vượt quá khả năng chống chịu của những con đập này, và gây ra những tình huống "thiên nga đen".

Nhận thức được nguy cơ nói trên, chính quyền các địa phương đã tiến hành gia cố các con đập cũ và tăng cường kiểm tra. Họ cũng lên kế hoạch xây dựng thêm các đập mới để tăng cường khả năng trữ nước.

Tuy nhiên, theo ông Benjamin Horton, giám đốc tạp chí Earth Observatory (NASA) tại Singapore, cho rằng trong bối cảnh biến đổi khí hậu hiện nay, việc nên làm là thuận theo hệ sinh thái - thay vì cố gắng kiểm soát môi trường bằng cách xây thêm đập.