'Cỗ máy kinh tế' của châu Âu: Nhiều doanh nghiệp đang rời đi

Kinh tế Đức đã không tăng trưởng trong gần 5 năm. Đà hồi phục sau đại dịch của quốc gia này thấp nhất trong số các nền kinh tế phát triển. Ngoài ra, khả năng đáp ứng nhu cầu năng lượng của Đức cho đến nay vẫn là một dấu hỏi. Còn hiện tại, quốc gia từng được mệnh danh là đầu tàu kinh tế của châu Âu đang đứng trước bờ vực suy thoái.

Trong khi đó, động lực thúc đẩy mạnh mẽ và lâu dài của Đức vào ngành sản xuất lại phụ thuộc vào 4 yếu tố, đó là: Thương mại toàn cầu tự do và mở cửa, nhu cầu của Trung Quốc tăng cao, lực lượng lao động trong nước làm việc năng suất và năng lượng giá rẻ của Nga. Song, một trong số đó đang suy yếu.

Trước đây, các doanh nghiệp Đức đã vượt qua những cú sốc kinh tế lớn, bao gồm cả sự chia rẽ Đông và Tây Đức vào những năm 1990. Khi đó, chính phủ liên bang đã chi hàng trăm tỷ USD để xây dựng lại miền Đông. Chi tiêu lớn đã đẩy giá cả trong nước tăng và làm suy yếu khả năng cạnh tranh của hàng xuất khẩu Đức, khiến tỷ lệ thất nghiệp tăng lên mức cao nhất sau chiến tranh là 12%.

Một loại cải cách với thị trường lao động được đưa ra vào đầu những năm 2000 đã giúp giảm chi phí lao động và khôi phục khả năng cạnh tranh của Đức. Sau đó, nhờ sự ra đời của đồng euro, xuất khẩu bùng nổ vì hàng hóa Đức rẻ hơn ở một số quốc gia. Trong vài năm, Đức thậm chí còn là nước xuất khẩu hàng hóa lớn nhất thế giới, hơn cả Mỹ và Trung Quốc.

Cuộc suy thoái ngắn sau khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 cũng không thể cản bước Đức hồi phục mạnh mẽ, vượt xa cả Mỹ, khi các doanh nghiệp chuyển hướng sang kinh doanh với Trung Quốc. Tầng lớp trung lưu của Trung Quốc đón nhận nhiệt tình những chiếc ô tô hạng sang từ Đức. Đức cũng sản xuất máy móc và thiết bị kỹ thuật mà Trung Quốc cần để xây dựng các thành phố, đường cao tốc và đường sắt.

Cũng trong thời gian đó, cựu Thủ tướng Angela Merkel đã đạt được các thỏa thuận với Tổng thống Nga Vladimir Putin giúp tăng đáng kể dòng chảy năng lượng giá rẻ từ Nga.

Sau Thế chiến II, "phép màu kinh tế Đức" diễn ra phần lớn dựa vào hoạt động xuất khẩu. Khoảng ¼ số việc làm của quốc gia này phụ thuộc vào hoạt động xuất khẩu, trong khi ở Mỹ là 6%. Thị trường nội địa của Đức không đủ lớn để đáp ứng sản lượng dư thừa của các công ty công nghiệp.

Song, hoạt động xuất khẩu của Đức đã bị đình trệ kể từ cuối năm 2017 và sản lượng công nghiệp giảm khoảng 15%. Điều này phần nào phản ánh tình trạng mất khả năng cạnh tranh của Đức. Cụ thể, ngành công nghiệp của Đức đã tụt hậu so với Ý trong những năm gần đây, do áp lực chi phí lao động, thuế doanh nghiệp tăng cao và đầu tư sụt giảm trong nhiều thập kỷ vì tập trung vào kế hoạch giảm nợ.

Hơn nữa, những rào cản đối với thương mại quốc tế cũng xuất hiện trong bối cảnh một số nơi vẫn còn hoài nghi về lợi ích của một nền kinh tế hội nhập. Ví dụ, cựu Tổng thống Donald Trump đã áp đặt thuế quan với hàng hóa Trung Quốc và EU. Ông Trump từ lâu đã chỉ trích tình trạng thặng dư thương mại lớn của Đức và đe dọa áp thuế với ô tô nhập khẩu từ nước này.

Sự gián đoạn do ảnh hưởng của đại dịch và mâu thuẫn Nga – Ukraine đã khiến chuỗi cung ứng bị trì trệ và giá cả tăng chóng mặt. Đà tăng trưởng ở Trung Quốc – đối tác thương mại lớn nhất của Đức, đã chậm lại đáng kể.

Cuộc khủng hoảng năng lượng của Đức lại càng trầm trọng hơn, khi hôm thứ Tư, Nga thông báo cắt giảm lượng khí đốt tự nhiên chảy đến Tây Âu thông qua đường ống Nord Stream. Trong nhiều thập kỷ, Đức đã sử dụng dầu khí từ Nga và nhờ đó có thể tiết kiệm chi phí, nhưng đây lại là sự phụ thuộc đầy rủi ro.

Khí đốt nhập khẩu từ Nga đã chiếm hơn 55% lượng tiêu thụ của Đức, trong khi than là 50% và dầu là 35%. Những con số này đã giảm trong năm nay khi Đức đang chật vật để đi tìm các nhà cung cấp khác, đổi mới cơ sở hạ tầng trong nước dù đã bị phá bỏ trước đó do quyết định ngừng vận hành các nhà máy hạt nhân và nhiệt điện than.

Việc Nga nắm "dây cương" trong dòng chảy khí đốt tự nhiên và phải chịu lệnh trừng phạt của các quốc gia châu Âu, nên giá điện, dầu và than đã tăng mạnh. Berlin đã soạn thảo kế hoạch phân bổ nguồn cung cho các nhà sản xuất, phân chia cho các hộ gia đình và bệnh viện. Họ cũng nỗ lực thay thế than bằng khí đốt để phát điện và tạo động lực tài chính cho các công ty để tiết kiệm năng lượng.

Gần 1/6 doanh nghiệp Đức hiện đang phải cắt giảm hoặc ngừng sản xuất do giá năng lượng cao, theo một cuộc khảo sát công bố cuối tháng 7 của Phòng Công nghiệp và Thương mại Đức (DIHK). Peter Adrian – chủ tịch của DIHK, cho biết: "Đây là những con số đáng báo động. Có nhiều công ty đang nhận thấy họ không thể chuyển gánh nặng chi phí cho khách hàng."

Ngoài khủng hoảng năng lượng, những thay đổi mang tính cơ cấu cũng khiến tăng trưởng của Đức yếu hơn. Ngành sản xuất ô tô – viên ngọc quý trong nhiều thập kỷ của Đức, đang giảm quy mô đáng kể khi chuyển đổi từ động cơ đốt trong sang xe điện. Các công ty sản xuất của Trung Quốc cũng đang trở thành đối thủ đáng gờm với Đức trên thị trường quốc tế.

Hệ quả là, nhiều công ty chuyển hướng sản xuất ra ngước ngoài, cũng giống như những nền kinh tế phát triển khác. Kostal Automobil Elektrik – nhà cung cấp ô tô lâu đời có trụ sở tại miền Tây nước Đức, vào tháng 6 cho biết họ sẽ ngừng sản xuất ở Đức vào cuối năm 2024. Theo các liên đoàn lao động, khoảng 900 việc làm sẽ được di dời hoặc cắt giảm, khoảng 100 vị trí ở trung tâm dịch vụ sẽ được chuyển đến Budapest.

Các công đoàn lao động cảnh báo rằng động thái của Kostal có thể tạo ra hiệu ứng domino. Tháng 6, Ford Motor cũng thông báo họ đã lựa chọn Tây Ban Nha thay vì khu vực phía tây nước Đức để sản xuất thế hệ xe tiếp theo. Họ cho biết nguyên nhân là chi phí năng lượng cũng như nhân công ở Đức cao hơn khiến khả năng cạnh tranh kém đi.

Heinz-Glas là nhà sản xuất thủy tinh 400 năm tuổi có trụ sở tại Bavaria. Cứ 4 chai nước hoa trên thế giới được bày bán thì có 1 chai được Heinz-Glas sản xuất. Khách hàng của họ là những cái tên lớn, bao gồm include Estée Lauder Cos. và L’Oréal SA. Heinz-Glas – với khoảng 1.500 nhân sự tại Đức, cho biết họ có thể buộc phải chuyển hoạt động sản xuất ra nước ngoài, nơi có nguồn lao động lớn hơn và chi phí năng lượng rẻ hơn.

Heinz-Glas phụ thuộc rất nhiều vào khí đốt tự nhiên từ Nga, vì sản xuất thủy tinh cần nhiệt độ khoảng 1.600 độ C. Nếu không có nguồn cung cấp khí ổn định, các lò nung chảy – trị giá hơn 10 triệu euro/lò, sẽ nguội đi và bị hư hại nghiêm trọng.

Frank Martin – CFO của Heinz-Glas, cho biết, công ty đang phải trả chi phí năng lượng cao gấp 10 lần mức trước khi mâu thuẫn Nga – Ukraine xảy ra. Trong khi đó, các đối thủ ở Pháp và Nam Mỹ không bị ảnh hưởng lớn đến vậy.

Thomas Nürnberger – giám đốc điều hành bộ phận sale và marketing tại nhà sản xuất động cơ và quạt Ebm-papst Group, cho biết: "Bài học của chúng tôi từ những cuộc khủng hoảng trong 2 năm rưỡi vừa qua đó là những mô hình hoạt động hiệu quả trong quá khứ sẽ trở nên yếu kém nếu có sự đoạn."

Công ty này kiếm được hơn 2/3 trong số 2,3 tỷ euro doanh thu hàng năm từ bên ngoài nước Đức, trong quyền quyết định, hoạt động R&D và sản xuất đều được thực hiện ở "quê nhà". Giờ đây, sau khi hệ thống cung cấp nguyên liệu mà Ebm-papst cần lại rơi vào tình trạng thiếu ổn định, họ đang nỗ lực xây dựng 3 chuỗi cung ứng ở châu Á, châu Mỹ và châu Âu. Họ cũng tìm nguồn cung ứng nguyên liệu gần với các khu vực trên và muốn hoạt động ở phạm vi quốc tế nhiều hơn.

V&B Fliesen GmbH – nhà sản xuất gạch ốp lát ở bang Saarland miền tây nước Đức, cho biết họ sẽ chuyển hoạt động từ Đức sang Thổ Nhĩ Kỳ trong năm nay. Khoảng 200 công nhân tại nhà máy ở Đức cũng sẽ được điều động hoặc yêu cầu nghỉ việc. Họ cho biết, nguyên nhân là do chi phí năng lượng, vận chuyển, đóng gói, nguyên liệu thô và mức lương ở Đức cực kỳ cao. Trong khi đó, các quốc gia khác, đặc biệt là Tây Ban Nha và Ý, có chi phí ở mức thấp và có lợi thế cạnh tranh.

Ngay cả các hãng sản xuất máy móc hiện đại hoặc sản phẩm công nghệ cao cho thị trường toàn cầu – từng là lĩnh vực quan trọng của Đức, cũng kiểm soát chặt chẽ với các loại chi phí. Siltronic AG – công ty có trụ sở tại Munich chuyên sản xuất các tấm silicon cho ngành bán dẫn, gần đây đã chọn Singapore thay vì Đức để đặt trụ sở nhà máy mới trị giá 2 tỷ euro. Theo CEO Christoph von Plotho, chi phí vận hành – bao gồm cả năng lượng và nhân công, ở Singapore thấp hơn là yếu tố hấp dẫn.

Trong khi đó, những thay đổi về nhân khẩu học đang diễn ra. Đức là một trong những quốc gia châu Âu đầu tiên chứng kiến tỷ lệ sinh giảm nhanh chóng, bắt đầu từ những năm 1970. Dự kiến, lực lượng lao động của Đức sẽ giảm khoảng 5 triệu người trong thập kỷ tới

Gần 1 nửa số doanh nghiệp khí đốt của Đức cho biết họ thiếu công nhân có kỹ năng và điều này cản trở hoạt động sản xuất. Trong khi đó,theo cơ quan lao động liên bang, Đức cần thu hút khoảng 400.000 lao động mỗi năm trong những năm tới khi thế hệ baby boomer nghỉ hưu.

Tham khảo WSJ