225 triệu lý do để Trung Quốc lo lắng

Mùa thu năm ngoái, cậu bé 13 tuổi Xiao Kang bắt đầu cảm thấy khó thở. Bố mẹ cậu cho rằng nguyên nhân là việc học tập ở trường quá vất vả. Tuy nhiên sau đó nhiều bạn cùng lớp của cậu bé ở trường trung học ngoại ngữ Thường Châu cũng có những triệu chứng tương tự.

Tháng 9/2015, ngôi trường tư thục này đã chuyển tới địa điểm mới nằm gần một khu đất từng là nơi đặt cơ sở của 3 nhà máy hóa chất. Kết quả xét nghiệm cho thấy đất và nước ở đây có mức độ ô nhiễm gấp hàng chục nghìn lần ngưỡng cho phép. Hơn 100 học sinh được chuẩn đoán là đã bị nhiễm độc.

Ngôi trường chối bỏ trách nhiệm, và chính quyền địa phương còn gây sức ép buộc các bậc cha mẹ không được chuyển trường cho con.

Xiao Kang và gia đình cậu là những người đã hưởng lợi lớn từ sự trỗi dậy của kinh tế Trung Quốc. Ông bà cha mẹ chỉ là nông dân và sau này là công nhân nhà máy, nhưng Xiao được theo học ở ngôi trường tốt nhất của thành phố. Bố cậu hi vọng rằng Xiao sẽ trở thành kỹ sư hay một nhà thiết kế, thậm chí là một ngày nào đó cậu sẽ đi du học.

Cậu bé được bố mẹ và ông bà nội ngoại dốc sức chăm bẵm, bởi cậu là con một. Gia đình đã rất sốc khi chứng kiến các cấp có thẩm quyền thờ ơ với tương lai của thế hệ trẻ.

Kể từ năm 1978 đến nay, ở Trung Quốc đã có hơn 700 triệu người thoát khỏi cảnh nghèo đói. Lần đầu tiên trong lịch sử, Trung Quốc có được một nhóm người có thu nhập trung bình lớn đến vậy. Theo số liệu của McKiney, hiện ở Trung Quốc có 225 triệu hộ gia đình có thu nhập hàng năm nằm trong khoảng 11.500 – 43.000 USD, so với con số 5 triệu của năm 2000. Nhóm này sinh sống trên khắp cả nước và tập trung chủ yếu ở các khu thành thị. Khoảng 80% sở hữu bất động sản.

4 thập kỷ trôi qua, hầu như toàn bộ mọi người đều cảm thấy tự tin rằng con cháu họ, thế hệ tương lai sẽ có được cuộc sống tốt hơn. Tuy nhiên, có vẻ sự thật không phải như vậy, đặc biệt là đối với bộ phận dân số vốn vẫn được coi là thành tựu lớn nhất của Trung Quốc: tầng lớp trung lưu bình dân. Hàng triệu gia đình có thu nhập trung bình có nhà ở tốt, ăn ngon mặc đẹp và nhận được sự giáo dục tốt. Họ cũng có việc làm tốt và có nhiều cơ hội đổi đời. Tuy nhiên, chính họ là bộ phận phải đối mặt với những góc tối của quá trình phát triển kinh tế.

Mặc dù trên tổng thể thì dân số Trung Quốc đang già đi, nhóm có thu nhập trung bình lại đang trẻ hóa. Gần một nửa dân số thành thị hiện ở dưới 35 tuổi, và số người đã tốt nghiệp đại học cao gấp 8 lần so với dân số sống ở nông thôn.

Hầu hết không có chút ký ức nào về quãng thời gian khốn khó của đất nước. Mạng Internet mở ra cho họ chân trời mới, dù nhiều website nước ngoài bị chặn ở Trung Quốc. Người trẻ Trung Quốc có xu hướng sẽ làm bất cứ gì họ muốn chứ không phải điều mà xã hội mong muốn. Trong bối cảnh mạng xã hội phát triển, những vấn đề như tham nhũng, chênh lệch giàu nghèo, ô nhiễm môi trường… trở thành vấn đề nóng bỏng hơn bao giờ hết.

Chặng đường bùng nổ kinh tế vừa qua là một cách để Trung Quốc tạo nên sự ổn định. Các nhà khoa học chính trị lâu nay vẫn nói rằng một khi các cá nhân có được đầy đủ vật chất ở một mức độ nhất định, họ sẽ quan tâm đến những giá trị phi vật chất, chính là các vấn đề ở trên.

Trung Quốc đang bắt đầu chạm đến điểm giới hạn và cách duy nhất để vượt lên là phải cải cách. Những đòi hỏi ngày càng tăng của nhóm có thu nhập trung bình, những hệ lụy không mong muốn mà quá trình tăng trưởng mang lại cùng với một nền kinh tế đang giảm tốc hiện là những mối đe dọa khủng khiếp đối với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Trung Quốc buộc phải tìm ra con đường mới để vừa có thể lặp lại kỳ tích tăng trưởng, vừa có thể thỏa mãn kỳ vọng của dân chúng có cá tính mạnh mẽ hơn hẳn so với các thế hệ trước. Rõ ràng đó là điều không hề dễ dàng.