[BÀI TOÁN NHÂN SỰ HẬU COVID-19] Doanh nghiệp gỗ tìm "lối đi riêng" sau đại dịch

Ngành gỗ thiệt hại vì COVID-19

Từ trung tuần tháng 3/2020 dịch bùng phát mạnh tại các thị trường quan trọng nhập khẩu đồ gỗ của Việt Nam, bao gồm Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc và EU (5 thị trường này chiếm trên 80% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của cả ngành). Chính phủ các quốc gia này hiện đang áp dụng các chính sách mạnh nhằm kiểm soát dịch lan rộng như đóng cửa biên giới, đóng toàn bộ các chuỗi cửa hàng không thiết yếu. Điều này dẫn đến các đứt gãy nghiêm trọng các chuỗi cung ứng.

Theo Báo cáo Đối diện và vượt qua thách thức: Tác động của Đại dịch COVID-19 tới ngành gỗ và hướng đi mới của doanh nghiệp, năm 2020, ngành gỗ Việt Nam đặt mục tiêu đạt 12 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu nhưng: "Tăng trưởng trong xuất khẩu của ngành năm 2020 có thể bằng 0" ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký VIFOREST dự báo.

Kết quả khảo sát do các Hiệp hội gỗ thực hiện với 124 doanh nghiệp trong ngành vào cuối tháng 3 vừa qua cho thấy 100% doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi COVID-19. Cụ thể, về tác động tài chính, 75% số doanh nghiệp phản hồi cho biết thiệt hại ban đầu đối với các doanh nghiệp này ước tính vào khoảng 3.066 tỷ đồng. Trên một nửa (51%) số doanh nghiệp tham gia khảo sát cho biết  phải thu hẹp quy mô sản xuất. Khoảng 35% doanh nghiệp dù đang hoạt động bình thường nhưng phải sẽ tạm ngừng sản xuất trong thời gian tới; 7% số doanh nghiệp đã ngừng hoạt động và chỉ có 7% doanh nghiệp vẫn hoạt động bình thường.

Đại dịch cũng tác động tới khâu nhập khẩu gỗ nguyên liệu và chế biến, tiêu thụ trong nước. Cụ thể, nhập khẩu gỗ nguyên liệu từ Châu Phi – nguồn cung gỗ nguyên liệu nhiệt đới lớn nhất cho Việt Nam – đã dừng hẳn. Lượng nhập từ nguồn gỗ ôn đới giảm 70%. Đại dịch làm giá gỗ nguyên liệu và cước vận chuyển tăng. Sản xuất kinh doanh của các hộ tại các làng nghề giảm 80%. Khoảng 50-60% xưởng xẻ sử dụng nguyên liệu gỗ rừng trồng trong nước phải dừng hoạt động. Cầu tiêu dùng trong các dự án dân sinh và công cộng hiện đang dừng.

Theo lời ông Điền Quang Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Bình Dương "Đến giờ này thì toàn bộ thị trường lớn hầu như đã đóng băng… Mỹ và EU thì đóng băng hoàn toàn. Nhật Bản và Hàn Quốc thì còn lác đác. Trung Quốc bắt đầu mở lại nhưng chắc chắn còn lâu mới quay trở lại được bình thường… Thị trường toàn cầu gần như mất hết." Trước khi dịch xảy ra, Mỹ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc là 5 thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, với kim ngạch xuất khẩu hàng năm từ các thị trường này chiếm khoảng 90% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của cả ngành.

Ông Vũ Hải Bằng, Tổng giám đốc công ty Woodsland cho biết, hiện các thị trường nhập khẩu đồ gỗ chính của Việt Nam đã đóng cửa hết hệ thống cửa hàng tiêu thụ tại các quốc gia này. Người mua hàng từ Woodsland do vậy ngay lập tức thông báo đến các nhà sản xuất, trong đó có Woodsland là ngừng đơn hàng. Mọi việc diễn ra quá nhanh, chỉ trong vòng 2 tuần. Theo ông Bằng "dự kiến 6-7 tuần nữa mới có thêm thông tin các cửa hàng bên kia có nhận hàng cũng mình nữa hay không".

Giải pháp gỡ khó

Theo ông Tô Xuân Phúc, chuyên gia cao cấp của Forest Trends : "Phương thức vận hành của ngành đòi hỏi cần phải có những thay đổi căn bản, mang tính chất chiến lược, nhằm giảm rủi ro, tạo bứt phá và phát triển bền vững ngành trong tương lai."

Trước hết, ngành cần có thay đổi căn bản về xác định dòng sản phẩm và thị trường chiến lược. Ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch VIFOREST cho biết: "Cơ cấu dòng sản phẩm của ngành hiện chưa hợp lý... Ngành hiện đang sản xuất các sản phẩm không có nhu cầu lớn và không tăng cao trong tương lai". Nhóm đồ gỗ phòng bếp, phòng tắm và bàn trang điểm hiện đang chiếm khoảng 60% trong tổng cầu của tất cả các loại đồ gỗ trên toàn thế giới. Đây là dòng sản phẩm chiến lược. Phần 40% còn lại là các nhóm đồ gỗ văn phòng, đồ gỗ ngoài trời v.v… Khi dịch bệnh xảy ra, chuỗi cung cho các loại đồ gỗ chiến lược không bị biến động quá lớn, do nhu cầu về các sản phẩm thuộc nhóm vẫn còn tồn tại, trong khi nhu cầu về các nhóm đồ gỗ khác gần như mất hẳn.

Đại dịch cũng cho thấy ngành cần phải dịch chuyển về phương thức bán hàng. Kênh truyền thống (Offline) cần phải thay đổi, nhằm giảm rủi ro trong hội nhập và phù hợp với xu thế thương mại thế giới (Online). Chuyển đổi số cần diễn ra mạnh mẽ và đồng bộ hơn. Để làm được điều này. Theo ông Nguyễn Chánh Phương, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký HAWA: "cần có sự thay đổi đồng bộ cả trong cơ chế chính sách của Chính phủ và trong bản thân doanh nghiệp". Qua đó, thúc đẩy thay đổi tư duy, sự thích nghi tạo ra làn sóng chuyển đổi số trong doanh nghiệp,

Thêm vào đó, ngành cần hình thành và đẩy mạnh các liên kết giữa các doanh nghiệp trong ngành, xây dựng chuỗi cung trong nước và phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ. Tác động của COVID-19 cho thấy các chuỗi cung xuất khẩu đồ gỗ hiện nay của Việt Nam chưa tốt, phụ thuộc một phần nguồn nguyên phụ liệu nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc. Giảm rủi ro do bệnh dịch, gia tăng sức chống chịu của ngành đòi hỏi nỗ lực của cả Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp trong việc hình thành và phát triển hoàn thiện chuỗi cung trong nước, giảm lệ thuộc vào nhập khẩu từ bên ngoài.

Tác động của dịch bệnh cũng cho thấy sức chống chịu của thị trường nội địa cao hơn rất nhiều so với thị trường xuất khẩu.

Theo Thứ trưởng Thường trực Bộ NN và PTNT Hà Công Tuấn, ưu tiên phát triển thị trường nội địa trong tương lai là một trong những chiến lược giúp ngành bứt phá. Thông qua việc thực hiện chính sách mua sắm công đồ gỗ, Chính phủ có tiềm năng trong việc dẫn dắt phát triển thị trường nội địa, ưu tiên sử dụng các sản phẩm gỗ hợp pháp và bền vững cho các công trình công cộng, khuyến khích cộng đồng doanh nghiệp và các làng nghề tham gia vào các khâu cung sản phẩm này.

Dưới áp lực căng thẳng thương mại Mỹ Trung, nhiều hiệp định thương mại được Việt Nam đã ký kết trong những năm qua như CPTPP/EVFTA/VKFTA/AEC…, đến nay là đại dịch có thể tạo một cú hích lớn cơ hội cho ngành gỗ Việt Nam trong việc đón nhận các chuyển dịch sản xuất, đơn hàng, đầu tư, dấy lên phong trào tái cấu trúc chuỗi cung cứng từ nhiều quốc gia như Mỹ, Nhật, Đài Loan, Châu Âu,.. giảm đi sự lệ thuộc vào Trung Quốc.

Bà Mary Tarnowka - Giám đốc AMCHAM Việt Nam, nhận định: "Khoảng 1,5 năm trước đã có hiện tượng đẩy nhanh việc đa dạng hóa các nguồn cung ứng ra khỏi Trung Quốc do hệ quả của chiến tranh thương mại. Trong tình hình dịch bệnh này, các công ty trên thế giới đều nhận ra họ đã quá phụ thuộc vào Trung Quốc. Tình hình hiện nay chính là hồi chuông cảnh tỉnh cho nhiều ngành. Việt Nam có vị thế khá thuận lợi với Chính phủ ổn định, nền kinh tế ổn định và có thể sẽ là nước đầu tiên hồi phục sau dịch bệnh. Ngay từ năm ngoái đã có nhiều công ty tìm cách chuyển sang Việt Nam dù năng lực về hậu cần, vận tải và cơ sở hạ tầng còn nhiều hạn chế". Sự chuyển dịch này có thể tạo những bứt phá trong phát triển ngành trong tương lai. Chính phủ Việt Nam và cộng đồng doanh nghiệp ngành gỗ cần chuẩn bị những điều kiện thích hợp để đón nhận các cơ hội này trong tương lai.