Bí quyết để Việt Nam xây dựng thị trường carbon mang bản sắc của riêng mình, bài học từ chuyên gia môi trường toàn cầu

Với Josh Margolis, Việt Nam không chỉ là điểm đến, mà còn là sứ mệnh. Hành trình của chuyên gia môi trường này gắn liền với những lớp học về thị trường carbon, nơi kiến thức được trao truyền, từ quan chức chính phủ, lãnh đạo doanh nghiệp, đến sinh viên đại học. Cuối năm 2024, ông dành với chúng tôi một cuộc trò chuyện đặc biệt, hé lộ động lực thôi thúc ông đồng hành cùng Việt Nam trên con đường xây dựng thị trường khí hậu mang bản sắc của riêng mình.

Xin hãy giới thiệu đôi nét về bản thân mình. Điều gì thúc đẩy đam mê của ông đối với việc phát triển thị trường carbon trên toàn cầu?

Tôi là một chuyên gia về thị trường môi trường với kinh nghiệm trong việc phát triển, đánh giá và triển khai các thị trường môi trường toàn cầu. Trong hơn 40 năm làm việc, tôi đã tham gia và đóng góp vào những nỗ lực cải thiện hiệu quả của các chương trình giao dịch khí thải. Tôi đã hỗ trợ các sáng kiến nhằm tăng cường khả năng của chính phủ, ngành công nghiệp và xã hội dân sự trong việc sử dụng các công cụ này để đạt được kết quả vượt trội về môi trường, kinh tế và xã hội.

Trong hai năm qua, cùng với sự hỗ trợ và hợp tác đa bên - bao gồm Đối tác chuyển dịch năng lượng Đông Nam Á (ETP), UNOPS, VNEEC, Cục biến đổi khí hậu (Bộ Tài nguyên & Môi trường), Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) và các đơn vị khác - tôi vinh dự được điều hành các chương trình mô phỏng thị trường carbon bằng công cụ CarbonSim tại Việt Nam, mang lại lợi ích cho hơn 1.000 doanh nghiệp phát thải lớn, nhà hoạch định chính sách, chuyên gia tài chính, nhà cung cấp dịch vụ, đại diện xã hội dân sự và sinh viên đại học.

Mặc dù tôi rất yêu thích công việc của mình - đặc biệt là thời gian dành cho việc đào tạo và giúp các bên liên quan hiểu được sức mạnh và giới hạn của thị trường - nhưng tôi kết thúc mỗi ngày với cảm giác lo lắng khi biết rằng mình phải làm nhiều hơn nữa để giải quyết các mối đe dọa môi trường mà cộng đồng chúng ta đang phải đối mặt. Và tôi thức dậy mỗi sáng với động lực từ niềm tin rằng, dù khó khăn đến đâu, cơ hội vẫn luôn lớn hơn thách thức.

Ông đánh giá như thế nào về tầm quan trọng của các khoá đào tạo về thị trường carbon mà ông và các chuyên gia thực hiện tại Việt Nam trong năm nay? Những bài học kinh nghiệm chính mà ông đã rút ra là gì?

Việt Nam đang ở một vị thế thuận lợi để triển khai Hệ thống giao dịch khí thải (ETS). Các nhà lãnh đạo của đất nước hiểu và cam kết đối mặt cũng như giảm thiểu hậu quả của biến đổi khí hậu. Cộng đồng doanh nghiệp - theo lời mời của Chính phủ - đã thể hiện mong muốn điều chỉnh hoạt động của mình để có thể đóng góp vào, và tận dụng những nỗ lực xây dựng nền kinh tế carbon thấp. Xã hội dân sự cũng hiểu rằng họ có một vai trò nhất định, đó là đóng góp vào những nỗ lực chuyển đổi này và đảm bảo rằng kết quả đạt được sẽ có lợi cho các thế hệ hiện tại và tương lai.

Việt Nam đã bắt đầu triển khai một ETS mang bản sắc riêng. Chắc chắn, chương trình của Việt Nam sẽ xem xét những bài học từ hơn 50 năm kinh nghiệm với các chương trình giao dịch tín chỉ môi trường. Nhưng thay vì sao chép các chương trình đó, Việt Nam sẽ sử dụng chúng như những chất liệu hữu cơ để ETS của chính mình phát triển. Và kết quả sẽ là một ETS mang đặc điểm Việt Nam - một hệ thống phản ánh những thách thức, nhu cầu, giới hạn, cơ hội và nguồn lực riêng biệt của đất nước.

Xét từ kết quả của các khóa đào tạo, cụ thể là sự hợp tác của chính phủ và giảng viên, số lượng người được đào tạo, sự tham gia tích cực của học viên, sự cải thiện đáng kể về kiến thức ETS, thời gian dành cho khóa học (chi phí cơ hội liên quan), và sự nhiệt tình của người tham gia - tôi lạc quan rằng Việt Nam sẽ xây dựng và sử dụng những khóa đào tạo này để thúc đẩy nỗ lực triển khai ETS.

CarbonSim là gì và vai trò của nó trong việc phát triển ETS?

CarbonSim được phát triển bởi Quỹ Bảo vệ Môi trường (Enviromental Defend Fund). Đây là một công cụ học tập đa ngôn ngữ (gồm tiếng Việt và tám ngôn ngữ khác), mang tính trải nghiệm và thú vị, không giống bất kỳ công cụ nào. Vai trò của nó là cung cấp cho người tham gia các công cụ cần thiết để nâng cao kỹ năng của họ, từ đó có thể đóng góp vào nỗ lực triển khai ETS của Việt Nam.

Thông qua trải nghiệm chơi trò chơi mang tính tương tác cao, người tham gia quản lý một hoạt động công nghiệp ảo, phải đối mặt với thách thức vận hành doanh nghiệp với lượng khí thải ngày càng tăng, yêu cầu giảm phát thải, thời hạn, vốn hạn chế và ngân sách carbon giảm dần. Người tham gia học cách tạo và triển khai chiến lược quản lý danh mục carbon. Trong quá trình chơi - thường kéo dài từ ba đến năm năm ảo (tất cả trong khoảng thời gian ba giờ thực tế) - người tham gia được hướng dẫn bởi bảng điều khiển hiển thị hậu quả về carbon và kinh tế từ các quyết định của họ. Những người quản lý công ty ảo này tìm kiếm các giải pháp tối ưu (chi phí thấp) thông qua danh mục đầu tư bao gồm sử dụng các biện pháp giảm phát thải tại chỗ (nâng cấp công nghệ, thay đổi nhiên liệu, hiệu quả…), tham gia đấu giá do chính phủ tài trợ và tham gia giao dịch - với cả những người tham gia khác và bot do AI điều khiển - trên sàn giao dịch và thị trường phi tập trung.

Với khóa đào tạo được cung cấp bởi CarbonSim, người tham gia hiểu rõ hơn về các yếu tố quan trọng của ETS, cách thức thiết kế ETS ảnh hưởng đến kết quả môi trường, kinh tế và xã hội, cũng như các nguyên tắc quản lý danh mục carbon. Những người tham gia sau khi hoàn thành khóa đào tạo CarbonSim sẽ có khả năng vận động tốt hơn cho lợi ích của tổ chức và cộng đồng của họ, đồng thời có thể tham gia thảo luận với các bên liên quan một cách hiệu quả hơn. Do đó, các bên liên quan được đào tạo bởi CarbonSim có thể giúp đẩy nhanh việc triển khai ETS hiệu quả và có ý nghĩa, phục vụ lợi ích của Việt Nam.

Tại sao việc xây dựng ETS lại quan trọng đối với các nước đang phát triển như Việt Nam?

Một ETS được thiết kế tốt và quản lý hiệu quả mang đến cho Việt Nam các giải pháp hiệu quả về chi phí, có thể đạt được với mức độ chắc chắn cao hơn và lợi ích đồng hành đáng kể.

Việt Nam đang phải đối mặt với hậu quả của biến đổi khí hậu. Những thách thức này ảnh hưởng đến mọi tầng lớp xã hội và đang ngày càng gia tăng. Các nhà lãnh đạo chính phủ và doanh nghiệp của Việt Nam hiểu rằng mặc dù chúng ta đã từng bước đi vào cuộc khủng hoảng này, nhưng chúng ta không thể sử dụng cách tiếp cận tương tự để vượt qua nó.

Những bài học kinh nghiệm quốc tế quan trọng nào mà Việt Nam nên xem xét khi thiết kế và vận hành ETS của mình?

Quan trọng nhất, Việt Nam nên tìm cách phát triển và triển khai một ETS mang đặc điểm Việt Nam - một hệ thống được thiết kế và triển khai theo cách thức sẽ giải quyết hiệu quả và tận dụng những thách thức, cơ hội, nguồn lực và nhu cầu riêng biệt của đất nước.

Việt Nam có cơ hội xem xét và hưởng lợi từ kinh nghiệm của các quốc gia và tiểu bang khác đã và đang tiếp tục quản lý ETS của riêng họ. Tuy nhiên, khi thiết kế chương trình của riêng mình, Việt Nam không nên bị ràng buộc bởi các ví dụ được cung cấp bởi các chương trình đó.

Như đã làm cho đến nay, Việt Nam nên tiếp tục xin ý kiến đóng góp và sự tham gia của những người bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi ETS và hậu quả của biến đổi khí hậu.

Người ta thường hay nói rằng: "Nếu bạn muốn đi nhanh, hãy đi một mình. Nếu bạn muốn đi xa, hãy đi cùng nhau."

Nhưng nếu bạn muốn đi nhanh, đi xa, với lượng giảm carbon lớn nhất và nhiều lợi ích chung nhất, bạn nên sử dụng ETS được thiết kế tốt.

Đối với những bên liên quan sẽ chịu ảnh hưởng bởi ETS, điều quan trọng nhất mà ông muốn họ ghi nhớ là gì?

Tôi khuyến khích họ tham khảo những từ khoá sau:

Đơn giản – tôi muốn nhắc lại lời của Albert Einstein – "Mọi thứ nên được làm đơn giản nhất có thể, nhưng không được phép đơn giản hơn nữa." Việt Nam nên cố gắng thiết kế và triển khai chương trình để đạt được một tập hợp các mục tiêu đơn giản với chi phí thấp và lợi ích đồng hành lớn nhất.

Tham gia – "Thà ở trong bếp còn hơn là trên thực đơn." Để bảo vệ lợi ích của mình, những người sẽ quản lý, bên liên quan bị ảnh hưởng hoặc chi phối bởi ETS nên tham gia vào cả quá trình thiết kế, xây dựng.

Cuối cùng, các bên liên quan nên lưu ý đến lời của Thủ tướng Phạm Minh Chính đã dẫn lại và nhấn mạnh tại hội nghị thượng đỉnh G20 tại Brazil cuối năm 2024, mà với tư cách là một người cha, tôi đã rất tâm đắc: "Chúng ta không thừa hưởng trái đất từ tổ tiên, chúng ta vay mượn từ thế hệ tương lai." Sau cùng, chúng ta có trách nhiệm với con cái của mình. Những quyết định mà chúng ta đưa ra sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến tương lai của chúng. Vì lợi ích của chúng, chúng ta phải đứng lên và đối mặt với thử thách. Thất bại không phải là một lựa chọn.

Điều cuối cùng mà ông muốn nhắn nhủ?

Biến đổi khí hậu không phải là mối đe dọa, đó là một cuộc khủng hoảng đang hiện hữu. Nó ảnh hưởng đến tất cả chúng ta, và sẽ tiếp tục trong nhiều thập kỷ tới. Năm 2024 là một trong những năm nóng nhất được ghi nhận, điều đó thật đáng lo ngại. Tuy nhiên, con cái chúng ta sẽ coi năm nay là một trong những năm mát mẻ nhất trong đời chúng.

Tuy nhiên tôi có một tin tốt. Công nghệ không nên là trở ngại cho việc tìm ra giải pháp. Chúng ta có các công cụ, kinh nghiệm, và biết những gì hiệu quả. Và chúng ta biết rằng mối đe dọa lớn nhất đối với hạnh phúc của chúng ta là niềm tin rằng người khác sẽ giải quyết vấn đề.

Tôi rất vui khi nghe thông điệp từ các đồng nghiệp Việt Nam phụ trách triển khai ETS, họ biết rằng mục dù quy mô của những thách thức là rất lớn, nhưng điều duy nhất lớn hơn là những cơ hội đạt được thông qua việc triển khai ETS hiệu quả.

Tôi cảm thấy vinh dự khi được trở thành một phần trong nỗ lực xây dựng năng lực của Việt Nam về thị trường khí hậu. Vì lợi ích của các thế hệ người Việt Nam hiện tại và tương lai, và với tư cách là một công dân toàn cầu, tôi hy vọng có thể tiếp tục hỗ trợ các bạn đạt được mục tiêu carbon thấp của mình.