Bong bóng AI sắp vỡ: Tăng trưởng nền kinh tế số 1 thế giới dựa hoàn toàn vào công nghệ, kịch bản 25 năm về trước có thể xảy ra

Sự tăng vọt của cổ phiếu trí tuệ nhân tạo đã đẩy thị trường Mỹ lên mức cao kỷ lục trong năm nay, khiến người ta so sánh nó với những giai đoạn cuồng nhiệt của nhà đầu tư trong quá khứ dựa trên một số chỉ số.

Những khoản lợi nhuận khổng lồ đạt được trong năm 2025 — khi giá trị thị trường của Nvidia tăng hơn gấp đôi so với mức thấp nhất hồi tháng 4 và đưa công ty này trở thành doanh nghiệp đầu tiên trên thế giới đạt 5.000 tỷ USD trong một thời gian ngắn đã khiến các ngân hàng trung ương và một số nhà đầu tư cảnh báo rằng lĩnh vực trí tuệ nhân tạo có thể đang trong tình trạng bong bóng. Việc điều chỉnh thị trường chứng khoán có thể đe dọa sự ổn định tài chính.

Theo dữ liệu từ nhóm nghiên cứu Finaeon, chỉ số S&P 500 của Mỹ, tính theo tỷ lệ giá/thu nhập điều chỉnh theo chu kỳ 10 năm – một chỉ số định giá thường được sử dụng – hiện đắt hơn so với trước khi thị trường chứng khoán Phố Wall sụp đổ năm 1929 và cao hơn nhiều so với thời điểm trước cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Trong dữ liệu từ những năm 1840, thời điểm duy nhất mà định giá bị đẩy lên cao hơn là trong bong bóng dotcom năm 1999.

Tuy nhiên, một số nhà đầu tư cho rằng mức định giá hiện tại là hợp lý nhờ tốc độ tăng trưởng lợi nhuận nhanh chóng và cuộc cách mạng năng suất to lớn mà trí tuệ nhân tạo có thể mang lại, mặc dù các ước tính về điều này rất khác nhau.

Mặc dù trí tuệ nhân tạo (AI) được xem là công nghệ mang tính đột phá với tiềm năng làm tăng đáng kể năng suất toàn cầu, nhưng tác động của nó vẫn còn rất khó đoán, theo nhận định của Văn phòng Trách nhiệm Ngân sách của Anh. Sự thống trị ngày càng tăng của các cổ phiếu công nghệ cũng khiến toàn bộ thị trường phụ thuộc vào hiệu suất của chỉ một số ít công ty.

Smit Patel, chuyên gia tư vấn cho các nhà sáng lập và nhà đầu tư AI về huy động vốn, cho biết: “Mọi người đều cảm thấy như thể thập kỷ tiếp theo của những người chiến thắng đang được quyết định trong 18 đến 24 tháng tới, và điều đó đang tạo ra sự căng thẳng thực sự. Mọi người đang đánh đổi một chút kỷ luật để lấy tốc độ, bởi vì tốc độ là chiến lược duy nhất”.

Năm công ty được gọi là “siêu quy mô” - Amazon, Alphabet, Microsoft, Meta và Oracle - hiện chiếm 19% chỉ số S&P 500 về vốn hóa thị trường. Các nhà sản xuất chất bán dẫn Nvidia và Broadcom - những công ty sản xuất phần lớn chip được sử dụng để huấn luyện và chạy các mô hình AI - chiếm thêm 9%.

Kể từ khi ChatGPT ra mắt vào tháng 10 năm 2022, vốn hóa thị trường của chỉ số S&P 500 so với GDP của Mỹ đã tăng vọt từ 142% lên mức cao kỷ lục 214%, trong đó cổ phiếu công nghệ tăng hơn gấp đôi từ 44% lên 101%.

Tăng trưởng kinh tế của Mỹ cũng ngày càng phụ thuộc vào lĩnh vực công nghệ. Theo OECD, đầu tư kinh doanh vào thiết bị xử lý thông tin như trung tâm dữ liệu chiếm toàn bộ tăng trưởng GDP của Mỹ trong nửa đầu năm 2025.

“Nếu có bất kỳ vết nứt nào xuất hiện trong câu chuyện về trí tuệ nhân tạo, đó sẽ là một vấn đề thực sự nghiêm trọng,” Ben Inker, đồng giám đốc phân bổ tài sản tại công ty quản lý đầu tư GMO, cho biết. “Chắc chắn có rất nhiều điều đang được thực hiện dựa trên niềm tin vào trí tuệ nhân tạo, và sớm muộn gì niềm tin đó cũng phải được kiểm chứng.”

Một số nhà bình luận cho rằng mức độ tập trung thị trường và GDP không phải là thước đo chính xác về quy mô bong bóng chứng khoán , hoặc khả năng vỡ của nó. Thị trường có mức độ tập trung thấp hơn nhiều trong thời kỳ bùng nổ dotcom, mặc dù điều đó đã dẫn đến một thị trường gấu kéo dài ba năm đầy khó khăn.

Hiện tượng này tập trung mạnh hơn nhiều trong thời kỳ bùng nổ đường sắt ở Anh thế kỷ 19 — một giai đoạn mà một số nhà bình luận cho rằng có những điểm tương đồng với bong bóng AI.

Gareth Campbell, một nhà sử học kinh tế tại Đại học Queen's Belfast, cho biết rằng không giống như các bong bóng tài sản khác, cơn sốt đường sắt dựa trên một công nghệ rất hữu hình mà cuối cùng sẽ thay đổi toàn bộ hệ thống đi lại của mọi người.

Vào thời kỳ đỉnh cao năm 1845, hàng trăm tuyến đường sắt mới đã được đề xuất và đầu tư vào đường sắt đạt 6% GDP của Vương quốc Anh. Nhưng ngành này đã bị ảnh hưởng bởi suy thoái kinh tế và nhận thức rằng các tuyến đường sắt mới kết nối các thị trấn nhỏ hơn sẽ không bao giờ tìm đủ hành khách. Đến năm 1850, cổ phiếu đường sắt đã giảm xuống chỉ còn ⅓ so với thời kỳ đỉnh cao và các dự án bị bỏ dở hàng loạt.

Trước đó, một báo cáo mới từ hãng phân tích MacroStrategy Partnership đã khiến giới đầu tư toàn cầu phải giật mình khi cho rằng bong bóng AI hiện lớn gấp 17 lần bong bóng dot-com từng làm rung chuyển phố Wall đầu những năm 2000. Nhà phân tích Julien Garran, tác giả của nhận định này, ví hiện tượng AI hiện nay như “một cơn sốt vàng” thời hiện đại – nhưng thay vì vàng, thứ được săn đón là silicon, dữ liệu và ảo tưởng về năng suất vô hạn.

Theo Garran, con số “17 lần” không đơn thuần phản ánh giá cổ phiếu, mà là quy mô vốn khổng lồ đang đổ vào hệ sinh thái AI – từ các nhà sản xuất chip, trung tâm dữ liệu, phần mềm, tới hàng nghìn startup mới ra đời mỗi tháng. Tính tổng lại, mức đầu tư này vượt xa giai đoạn bùng nổ dot-com cả về giá trị tuyệt đối lẫn tốc độ dòng tiền. Nói cách khác, thế giới đang tái hiện một phiên bản mới của “cơn say Internet”, nhưng lần này liều mạnh hơn gấp nhiều lần.

Các chuyên gia của MarketWatch cho biết, MacroStrategy tính toán quy mô bong bóng dựa trên “mức phân bổ vốn sai lệch” – tức lượng vốn vượt quá khả năng sinh lời thực tế của nền kinh tế. Khi lãi suất duy trì ở mức thấp suốt một thập kỷ, dòng tiền rẻ đã thúc đẩy các quỹ đầu tư đổ xô vào AI như miền đất hứa mới. Mọi thứ mang nhãn “AI” – từ chip, máy chủ, phần mềm tới các ứng dụng còn ở dạng ý tưởng – đều có thể huy động vốn hàng triệu, thậm chí hàng tỷ USD.

Đằng sau làn sóng hưng phấn ấy là những cái tên lớn: Nvidia, Microsoft, OpenAI, Amazon, Meta, Google. Tất cả đều đầu tư khổng lồ cho hạ tầng AI – riêng Nvidia đã tăng vốn hóa thêm hơn 1.000 tỷ USD trong vòng chưa đầy hai năm, nhờ nhu cầu GPU phục vụ các mô hình ngôn ngữ lớn. Theo ước tính của Goldman Sachs, riêng chi phí hạ tầng AI toàn cầu năm 2025 có thể vượt 400 tỷ USD, tương đương GDP của một quốc gia tầm trung. Garran cho rằng, sự bùng nổ này “không thể kéo dài nếu giá trị kinh tế thực của AI chưa chứng minh được”.

Nỗi lo lớn nhất của các nhà phân tích là tỷ suất hoàn vốn (ROI) của AI hiện vẫn quá thấp so với mức vốn đang rót vào. Nhiều doanh nghiệp chi hàng chục triệu USD để tích hợp AI vào quy trình, nhưng chưa thấy năng suất cải thiện đáng kể. Các mô hình lớn như ChatGPT hay Claude vẫn tiêu tốn lượng điện và dữ liệu khổng lồ, trong khi doanh thu từ người dùng và doanh nghiệp còn hạn chế.

Nhà đầu tư Erik Gordon của Đại học Michigan nhận định trên Business Insider rằng, “người chịu thiệt trong cơn sốt AI có thể còn nhiều hơn trong bong bóng dot-com”, vì lần này không chỉ là cổ phiếu công nghệ, mà cả chuỗi cung ứng vật lý – từ năng lượng, xây dựng tới bán dẫn – đều đang đặt cược vào AI.

Theo: Financial Times, WSJ