Bong bóng xe điện 18 tỷ USD của Trung Quốc đứng trước nguy cơ vỡ tung

Lắp ráp iPhone, cửa hàng thương mại điện tử và nhà phát triển bất động sản thường không xuất hiện trong cùng một doanh nghiệp - ngoại trừ khi nói đến xe điện (EVs) ở Trung Quốc. Đó là bởi vì một cơn địa chấn gây ra sự thay đổi lớn đối với EVs, đã tạo ra hàng tỷ USD đầu tư của các nhà sản xuất ô tô truyền thống, các start-up và "gã khổng lồ" của Internet, điện tử và các ngành công nghiệp bất động sản. Sự vội vã đang diễn ra ngay cả khi chính phủ rút lại các khoản trợ cấp đã thúc đẩy ngành công nghiệp này bắt đầu phát triển. 

Hiện có 486 nhà sản xuất EV đã đăng ký tại Trung Quốc, nhiều hơn gấp 3 lần so với hai năm trước. Mặc dù doanh số của EV được dự đoán sẽ đạt mức kỷ lục 1,6 triệu chiếc trong năm nay, nhưng điều đó dường như không đủ để giữ cho tất cả các dây chuyền lắp ráp này hoạt động trơn tru, đưa ra những tín hiệu cảnh báo rằng bong bóng thị trường EV có thể sắp vỡ tung và chỉ còn lại một vài công ty có thể trụ lại.

Ông Thomas Fang, một đối tác và cố vấn chiến lược tại Roland Berger ở Thượng Hải cho biết: "Chúng ta sẽ chứng kiến những 'con sóng' lớn càn quét trong ngành EV". "Đó là một thời điểm quan trọng sẽ quyết định sự sống hay cái chết cho các công ty start-up EV."

Một bãi đậu xe điện ở Liễu Châu, Trung Quốc.

Có khoảng hơn 10 công ty trong số các thương hiệu xe điện đó sẽ trình diễn các mô hình tại triển lãm ô tô Thượng Hải bắt đầu từ tuần này. Tại sự kiện này có khá nhiều công ty tham gia, từ nhà sản xuất siêu xe mới Qiantu Motor đến NIO và những công ty thuộc hàng "lão làng" BYD. Hàng chục doanh nghiệp start-up đã triển khai hoạt động kinh doanh EV trên toàn cầu trong những năm gần đây, huy động được 18 tỷ USD kể từ năm 2011, theo BloombergNEF. Hầu hết những công ty huy động được vốn lớn nhất đến từ Trung Quốc, bao gồm NIO, WM Motor, Xpeng Motors và Youxia Motors. Các start-up hứa hẹn này sẽ đẩy mạnh công suất sản xuất tập thể là 3,9 triệu xe mỗi năm.

Thị trường Trung Quốc lớn, nhưng vẫn không đủ. Doanh số hàng năm của EV đã vượt qua một triệu đơn vị lần đầu tiên chỉ trong năm ngoái, theo BNEF, điều này được thúc đẩy bởi các khoản chi phí có thể cắt giảm giá bán lẻ đề xuất hàng ngàn USD. Tuy nhiên, doanh số EV chỉ chiếm 4% tổng doanh số bán xe chở khách là 23,7 triệu chiếc, theo Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc. Đồng thời, doanh số bán xe hơi truyền thống hiện đang rơi tự do, giảm mạnh trong tháng thứ 10 liên tiếp vào tháng 3 do kinh tế chậm lại và căng thẳng thương mại với Mỹ đè nặng lên tâm lý người tiêu dùng.

Chính phủ bắt đầu thúc đẩy phát triển ô tô điện để giúp cải thiện tình trạng ô nhiễm không khí, giảm nhập khẩu dầu và phát triển sản xuất công nghệ cao. Đến năm 2025, các nhà lãnh đạo Trung Quốc muốn doanh số hàng năm của các loại xe năng lượng mới - bao gồm cả pin điện, pin hybrid và xe chạy bằng pin nhiên liệu - đạt 7 triệu chiếc, tương đương với khoảng 20% tổng thị trường ô tô của Trung Quốc. Ngay cả số tiền đó cũng chỉ đủ để duy trì vài chục công ty - chứ không phải hàng trăm. Một nhà máy thường cần sản xuất ít nhất hàng chục nghìn xe mỗi năm để có lãi.

Một chiếc xe của NIO tại triển lãm ô tô diễn ra ở Thượng Hải.

Một luồng gió mới khác là việc cắt giảm trợ cấp được Bộ Tài chính công bố vào tháng trước, một động thái nhằm khuyến khích các nhà sản xuất dựa vào sự đổi mới thay vì hỗ trợ. Một số khoản trợ cấp tổng cộng 7.500 USD cho mỗi chiếc xe đã giảm một nửa. "Với sự điều chỉnh trong khoản trợ cấp, một số công ty start-up EV yếu kém về công nghệ sẽ biến mất", ông Zhou Lei, một đối tác tại Tokyo của Deloitte Tohmatsu Consulting cho biết. "Sẽ có một sự cải tổ lớn."

Sau đó, có rất nhiều hãng lớn trên toàn cầu, từ Tesla đến Volkswagen đến Ford Motor, tất cả đều có kế hoạch chiếm lĩnh thị trường với các EV được sản xuất tại địa phương. Hãng Tesla của Elon Musk bắt đầu đưa ra mẫu sản phẩm thị trường đại chúng đầu tiên tại Trung Quốc trong năm nay và dự định bắt đầu sản xuất tại Thượng Hải vào cuối năm nay. Toyota Motor, Fiat Chrysler, Honda Motor và Mitsubishi Motors đã chọn một cách nhanh hơn: Tất cả họ đều có kế hoạch bán những phụ tùng của cùng một chiếc xe, được phát triển bởi Tập đoàn ô tô Quảng Châu.

Nhiều nhà sản xuất địa phương được thành lập hơn, chẳng hạn như BYD, có thể chịu được sự cạnh tranh và cắt giảm trợ cấp, với một hồ sơ theo dõi kéo dài nhiều năm, đối với dòng sản phẩm bao gồm xe hơi và xe buýt, và một cơ sở khách hàng hiện có. BYD do Warren Buffett hậu thuẫn đã có mức doanh thu tăng trong 6 năm liên tiếp và mang lại lợi nhuận kể từ năm 2000, theo Bloomberg.

Chính phủ Trung Quốc khuyến khích phát triển và sản xuất các dòng xe năng lượng mới để bảo vệ môi trường, giảm lượng nhập khẩu và phát triển công nghệ cao.

Các công ty phi xe hơi chi mạnh cho EVs bao gồm Foxconn, Alibaba và China Evergrande. Evergrande, được biết đến nhiều hơn về phát triển bất động sản, đã tuyên bố sẽ trở thành nhà sản xuất EV lớn nhất thế giới trong vòng 3 đến 5 năm tới. "Đầu tư cần thiết cho sản xuất thực tế là họ sẽ phải chi mạnh tay cho tiếp thị và phát triển sản xuất", ông Fang nói. "Đó là lý do tại sao chúng ta đang thấy một số trong số họ trì hoãn các kế hoạch sản xuất hàng loạt."

Faraday Future, có trụ sở và cơ sở sản xuất tại California, vẫn chưa bắt đầu xây dựng mô hình đầu tiên. Byton, dẫn đầu bởi các cựu quản lý BMW, cho biết hồi tháng trước rằng họ đang tìm kiếm 700 triệu USD để ủng hộ sau khi đã huy động được 500 triệu USD vào đầu năm nay, với mục đích bắt đầu sản xuất vào cuối năm nay.

Ông Li Xiang, người sáng lập và giám đốc điều hành của thương hiệu Chehejia cho biết, các công ty start-up cần phải đảm bảo nguồn tài trợ của mình trong năm tới hoặc có nguy cơ bị xóa sổ. Sau đó, không có nhà đầu tư nào cam kết với một ứng cử viên mới trong khi ngay cả những người khởi nghiệp hàng đầu đấu tranh để kiếm lợi nhuận.

Ông Li, một trong số những người đầu tiên sở hữu Model S của Tesla tại Trung Quốc, đã thành lập công ty có trụ sở tại Bắc Kinh của mình sau khi ra mắt thành công cổng thông tin mua xe Autohome Inc, niêm yết tại Mỹ và có vốn hóa thị trường là hơn 12 tỷ USD. Chehejia - nơi tuyển dụng nhân tài từ Daimler, Toyota và BMW - có kế hoạch bắt đầu giao hàng trong quý IV, sau khi ban đầu lịch được nhắm đến là năm 2017. "Một lượng lớn các công ty sẽ bị loại bỏ trong một năm và 90% các nhà đầu tư sẽ chịu tổn thất lớn", ông Li nói.