Cuộc sống đảo lộn của người dân nơi rừng Amazon bị tàn phá nhiều nhất: Khói khắp nơi, chìm trong biển lửa và hối hận muộn màng

Ở thành phố này - nơi sinh sống của hơn 400.000 người Brazil, có một bài hát phổ biến để miêu tả về bầu trời luôn luôn xanh trong. Tuy nhiên, vào tuần này, tại Porto Velho và phần lớn lưu vực sông Amazon, bầu trời đã bị che lấp hoàn toàn bởi làn khói xám xịt từ những vụ cháy rừng đang lan rộng khắp cả một vùng.

Là rừng mưa nhiệt đới nên rừng Amazon không thể tự cháy. Tuy nhiên, nạn phá rừng trong thời gian qua đã khiến hệ sinh thái trở nên khô kiệt. Các trận cháy rừng ngày càng trở nên phổ biến hơn vào thời điểm này trong năm, với khí hậu có phần khô và mát mẻ. Nguyên nhân chủ yếu là do các chủ trại và nông dân đốt rừng lấy đất để chăn thả gia súc và phát triển nông nghiệp. Thế nhưng, theo dữ liệu vệ tinh của Viện Nghiên cứu Không gian Quốc gia Brazil (INPE), 85% số vụ cháy trên toàn đất nước trong năm 2018 đều diễn ra ở vùng Amazon.

Tình hình càng trở nên nguy cấp ở vùng phía đông bắc bang Rondônia - nơi có thủ phủ là Porto Velho. Theo báo cáo của INPE, các vụ cháy rừng tại đây đã tăng tới 190% so với năm ngoái, mặc dù điều kiện thời tiết là giống nhau. Bang này được biết tới như khu vực chuyên về chăn thả gia súc, cũng như là một trong số những nơi tàn phá rừng nhiều nhất Brazil. Năm nay, dường như các chủ trại đã đốt rừng nhiều hơn các năm trước, dẫn đến hàng loạt vụ cháy rừng nằm ngoài tầm kiểm soát.

Các đám cháy tập trung phần lớn tại khu vực rừng Amazon. (Ảnh: National Geographic)

Khói ở khắp mọi nơi

Tuần vừa qua, sân bay của Porto Velho đã phải đóng cửa do lửa đã lan gần tới khu vực này, suýt bén vào kho chứa nhiên liệu. Du khách tới đây giờ sẽ chỉ còn được chào đón bởi những rặng cọ cháy xém. Trong thành phố, khói có thể dễ dàng nhìn thấy từ bên trong trung tâm thương mại hay các phòng khách sạn đóng kín cửa. Số người phải nhập viện vì viêm phổi, ho nặng tiếng, cùng nhiều căn bệnh về đường hô hấp khác đã gia tăng gấp 3 lần trong tuần vừa qua, theo bản tin địa phương.

Vào sáng thứ 6, đường phố vẫn hoạt động như bình thường. Mọi người còn chẳng có biện pháp phòng ngừa nào để che chắn bản thân khỏi khói. Tại một sạp hoa quả trên đường Imigrantes, Laine Polinaria de Oliveira đang tiếp khách không ngừng nghỉ. Họ vào mua dứa, đu đủ, dưa hấu và ổi Brazil.

"Việc mua bán vẫn diễn ra bình thường, tuy nhiên ai cũng nói về những đám cháy", cô nói. "Chúng tôi đã quá quen với các đám cháy vào thời điểm này trong năm. Tuy nhiên, năm nay tình trạng đã trở nên tồi tệ hơn".

Đến từ Nova Momoré - một thị trấn nhỏ cách đó 186 dặm, nơi ngọn lửa còn dữ dội hơn cả ở Porto Velho, de Oliveira cho biết cô vô cùng lo lắng về việc đứa con trai 9 tuổi của mình phải hít không khí độc hại.

Khói bao phủ bầu trời Porto Velho.

Tuyến đường hàng hải chìm trong biển lửa

Nằm không xa biên giới Bolivia, dọc theo con Madeira - một nhánh sông dài 2.000 km ở Amazon, Porto Velho là trung tâm vận chuyển hàng hóa lớn ở phía tây bắc khu vực Amazon thuộc Brazil. Khói từ những đám cháy gần đó đã cản trở tầm nhìn của những người khai thác thuyền trên sông, khiến nhiều phương tiện có nguy cơ va chạm hoặc mắc cạn.

Jerrison da Silva Cruz - một người đánh cá địa phương - nhớ lại về sự cố đau thương vào tối thứ 4 tuần trước, khi anh cùng các thuyền viên đi ngược lên thượng lưu và bị chắn bởi bức tường lửa cách Porto Velho 12 giờ đồng hồ.

"Chúng tôi không thấy bất cứ thứ gì vì khói", anh cho biết. Thuyền trưởng quyết định ra lệnh cho tất cả mọi người giữ nguyên vị trí và chờ cho khói tan hết. Trước đó, rừng ở khu vực này cũng bị đốt để lấy đất trồng dưa hấu cho nông dân.

Dù con sông Madeira đóng vai trò là hàng rào ngăn đám cháy lan rộng, những con đường nhỏ trải dài trong rừng Amazon không giúp các lái xe được an toàn.

Khói từ các vụ cháy rừng Amazon làm cản trở tầm nhìn của ngư dân. (Ảnh: Victor R. Caivano, AP)

Thổ dân đang gặp nguy hiểm

Số phận của các bộ lạc sinh sống tại Amazon đang được nhận được nhiều sự quan tâm hơn cả. Có hơn 1 triệu thổ dân đang sống bên trong những cánh rừng, hoàn toàn cô lập với thế giới bên ngoài.

"Không ai biết chuyện gì xảy ra với họ… Họ không thể gọi lính cứu hỏa để tới đó và dập lửa hộ mình", Ivaneide Bandeira Cardoso - người sáng lập Kanindé - một nhóm vận động cho các bộ lạc thổ dân ở Porto Velho.

Cardoso và rất nhiều người khác cho rằng Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro là người phải chịu trách nhiệm trực tiếp cho hàng loạt những vụ cháy rừng gần đây ở Amazon. Kể từ khi nhậm chức vào đầu năm nay, ông Bolsonaro đã tuyên bố ưu tiên lợi ích của các ngành công nghiệp muốn khai thác tài nguyên của rừng Amazon. Những người chỉ trích cho biết, ông Bolsonaro đã tiếp tay cho các chủ trại và nông dân đốt rừng bằng cách nới lỏng luật và không xử phạt hành chính đối với nhiều trường hợp lấy đất trái phép.

"Lời nói của Tổng thống đã gây ra thảm kịch này", Cardoso nói. Bà cũng bổ sung rằng, nạn nhân lớn nhất của những vụ cháy rừng không chỉ là các bộ lạc thổ dân và thiên nhiên, mà "thảm họa này còn ảnh hưởng đến toàn bộ nhân loại". Bởi lẽ, rừng Amazon đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái toàn cầu, với vai trò giảm thiểu CO2 và  kìm hãm những tác động của biến đổi khí hậu.

Rất nhiều người dân Brazil đã lo ngại rằng hành động của chính phủ sẽ làm xấu đi hình ảnh của đất nước trên trường quốc tế. Thậm chí, điều này có thể dẫn đến khó khăn về mặt kinh tế nếu các quốc gia khác tẩy chay sản phẩm của Brazil, bao gồm thịt bò. Nhiều cuộc biểu tình phản đối chính sách của ông Bolsonaro đã được lên kế hoạch thực hiện ở khắp các thành phố tại Brazil trong tuần này.

Tại sạp bán hoa quả ở Porto Velho, de Oliveira nói rằng mọi người đang có thái độ khác đối với việc phá rừng. "Đây là điều mà người dân vẫn làm nhiều năm qua", cô cho biết. "Nhưng giờ thì chúng tôi đã thấy được hậu quả của hành động này. Do đó, mọi người đều đang thay đổi cách nhìn của mình".

Dù vậy, người dân tại đây vẫn duy trì cuộc sống hàng ngày của mình bất chấp những đám không khí ngột ngạt, đầy khói. Vào tối thứ 5 tuần trước, một nhóm các bạn trẻ đứng bên ngoài quán ở trung tâm thương mại chính của Porto Velho, hát theo một ban nhạc đang biểu diễn gần đó, trong khi khói vẫn len lỏi xung quanh những bóng đèn đường. Bài hát có tựa đề: "Mọi người rồi sẽ phải trả giá".