“Quyền lực” của doanh nghiệp trước cơ quan quản lý

Mới đây, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã chính thức phát động cuộc bình chọn 10 quy định tốt nhất và 10 quy định tồi nhất đối với môi trường kinh doanh. Trao đổi với Diễn đàn Cạnh tranh Quốc gia, ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế của VCCI cho biết cho đến nay đã có khoảng 200 đề cử được gửi về.

Cảnh báo các quy định tồi

“Do nhiều hiệp hội doanh nghiệp muốn có thêm thời gian để triển khai rộng rãi hơn đến các hội viên nên chúng tôi đã kéo dài thời gian thu thập đề cử đến hết 29/02/2016 thay vì hết tháng 1/2016 như kế hoạch trước đây. Các đề cử gửi về cũng đã được tổng hợp và phân loại, trong đó có đến 70% là các đề cử cho các quy định tồi nhất.

Một số đề cử đáng chú ý có thể kể đến như quy định mỗi doanh nghiệp thuốc bảo vệ thực vật chỉ được đăng ký một sản phẩm cho mỗi loại hoạt chất, hay quy định về điều kiện kinh doanh dịch vụ kế toán, hay quy định về điều kiện kinh doanh trong ngành in.

Chúng tôi nhận thấy, các quy định tồi về điều kiện kinh doanh và thủ tục hành chính được đề cử khá nhiều. Rõ ràng trong con mắt của các doanh nghiệp, đây là các quy định gây phiền hà, tốn kém và bức xúc cho họ nhất. Các quy định dạng này, theo các doanh nghiệp, đang can thiệp vô lý vào quyền tự quyết, tự chủ kinh doanh của doanh nghiệp. Thậm chí có đề cử còn nói rõ rằng việc đặt ra điều kiện kinh doanh như vậy chỉ nhằm mục đích hoạnh họe, nhũng nhiễu doanh nghiệp chứ không phải để bảo đảm an toàn hay bảo vệ người tiêu dùng.

Hiện tại chúng tôi vẫn đang trong giai đoạn tổng hợp các đề cử và cũng bắt đầu tính các phương án phân loại đề cử để có thể đưa ra các nhận định, quan sát tốt hơn. Ví dụ phân loại theo nhóm vấn đề thì có các quy định về điều kiện kinh doanh, về quyền tự quyết của doanh nghiệp, về thủ tục hành chính và một số vấn đề khác. Các phân loại theo cấp độ văn bản luật, nghị định, thông tư… và phân loại theo bộ chịu trách nhiệm soạn thảo chắc chắn sẽ được đưa vào”.

Hai bộ nhận được nhiều đề cử tốt

Thế còn về các quy định được đề cử là tốt nhất? Những bộ nào đã nhận được nhiều đề cử tốt nhất, thưa ông?

Ông Đậu Anh Tuấn: Các đề cử tốt gửi về thì ít hơn, chỉ chiếm khoảng 30% tổng số đề cử gửi về, chủ yếu đến từ chính các bộ hoặc người làm trong bộ xây dựng quy định đó. Như vậy là Cuộc bình chọn đã nhận được sự quan tâm không chỉ của cộng đồng doanh nghiệp mà còn các cơ quan nhà nước. VCCI hoan nghênh động thái này của nhiều bộ vì đây là một dịp để các bộ đánh giá lại hoạt động xây dựng văn bản pháp luật của mình, tự đánh giá mình xem mình hay ở chỗ nào, dở ở chỗ nào. Việc nào các bộ đã làm tốt thì đương nhiên sẽ có nhu cầu để xã hội biết đến, biểu dương và học hỏi kinh nghiệm cho các quy định sau.

Bộ cho tới nay nhận được nhiều đề cử tốt đáng chú ý là Bộ KHĐT và Bộ Tài chính. Chúng tôi cũng không ngạc nhiên vì trong thời gian qua, hai bộ này là điểm sáng của cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh theo Nghị quyết 19 của Chính phủ.

Các đề cử tốt thường tập trung vào nhóm các thủ tục hành chính. Bởi dù sao đây cũng là nhóm vấn đề “dễ”, các bộ hoàn toàn có thể đơn giản hóa hoặc đẩy nhanh việc thực hiện các thủ tục hành chính mà không ảnh hưởng nhiều đến nội dung quản lý. Tôi lấy ví dụ như thủ tục đăng ký thành lập doanh nghiệp, đăng ký thành lập hợp tác xã, các thủ tục về kê khai thuế, hải quan…

Có một ví dụ rất đáng chú ý là quy định về thủ tục doanh nghiệp xin tự in hóa đơn. Trước đây, quy định cơ quan thuế phải trả lời đơn của doanh nghiệp trong vòng 5 ngày, nhưng lại không có quy định quá 5 ngày thì sao. Về lý thuyết, doanh nghiệp có thể khởi kiện khi cơ quan thuế trả lời chậm, nhưng trên thực tế không mấy doanh nghiệp nào làm điều này. Năm 2015, Bộ Tài chính ra thông tư quy định là nếu quá 5 ngày mà cơ quan thuế không trả lời thì coi như chấp thuận và doanh nghiệp được tự in hóa đơn. Một sửa đổi rất nhỏ, tác động trực tiếp không lớn, nhưng thể hiện một cách làm rất mới trong quản lý nhà nước.

Xin cho biết các cơ quan quản lý có phản ứng như thế nào trước các thông tin đề cử và theo ông, đâu là phản ứng phù hợp nhất của cơ quan quản lý?

Ông Đậu Anh Tuấn: Phản hồi từ các cơ quan quản lý rất khác nhau. Có bộ thì gửi công văn yêu cầu các đơn vị trong bộ tham gia đề cử quy định, sau đó thì các đơn vị trực thuộc bộ gửi các thông tin sang cho VCCI. Có một số bộ thì trực tiếp lãnh đạo ký công văn gửi đề cử sang cho VCCI. Có bộ thì gọi điện thoại, gửi email đề nghị không đưa quy định của mình vào danh sách quy định tồi. Lại có bộ thì đã giải trình về nội dung quy định mà tự họ cho là có đặc thù riêng, rồi thông tin về lịch trình sửa đổi….

Thực ra thì VCCI không định hướng hay can thiệp vào nội dung các đề cử hay bình chọn sau này. Chúng tôi chỉ làm công tác ghi nhận, đầu mối tổng hợp, còn việc gửi đề cử, lên danh sách top 30 và bình chọn ra danh sách 10 là thuộc về doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp và chuyên gia. Điều các bộ có thể làm và nên làm vào thời điểm này là chủ động gửi các đề cử cho Ban Tổ chức và lý giải rõ lý do vì sao lại đề cử quy định đó. Sau này nếu có dự thảo thì cung cấp thông tin về lý do, lập luận cần thiết để ban hành quy định đó. Tất cả các thông tin này sẽ được sử dụng cho quá trình đánh giá của Hội đồng chuyên gia và bình chọn công khai, rộng rãi của cộng đồng.

Góp phần tạo “phanh hãm”

Theo ông vì sao vẫn còn những quy định gây khó cho doanh nghiệp?

Ông Đậu Anh Tuấn: Chúng tôi cho rằng có 4 lý do chính dẫn đến tình trạng chất lượng các quy định pháp luật chưa đáp ứng được kỳ vọng của cộng đồng trong thời gian qua.

Thứ nhất là do quy trình xây dựng pháp luật hiện nay đôi khi vẫn phụ thuộc quá nhiều vào một hoặc một vài cá nhân tại các bộ ngành. Mặc dù đã có các quy định về thẩm định, thẩm tra, hậu kiểm nhưng tất cả mới chỉ dừng lại ở mức độ “góp ý” chứ chưa đủ mạnh để có thể ngăn chặn các quy định tồi, đặc biệt ở cấp Thông tư, khi mà toàn bộ việc ban hành loại văn bản này vẫn đóng kín trong một bộ. Việc có lấy ý kiến rộng rãi hay không lại phụ thuộc vào ý chí chủ quan của chính cán bộ phụ trách.

Thứ hai là tính chịu trách nhiệm của người ra quy định, trong khi các áp lực đối với cơ quan soạn thảo hầu như chỉ đến từ dư luận xã hội.

Thứ ba là vấn đề tư duy, trình độ của người làm luật. Nếu cán bộ đó có tư duy tổng hợp tốt, hiểu các nguyên lý tác động của pháp luật, của nền kinh tế thì quy định thường là tốt. Nhưng việc soạn thảo quy định pháp luật đa số lại đến từ các cán bộ chuyên môn quản lý một ngành hẹp, đôi khi rất thành thạo về kỹ thuật, nghiệp vụ của ngành mình nhưng lại không có tư duy quản lý, chưa có góc nhìn nhiều chiều. Chính vì thế mà các quy định thường mang tính “cầm tay chỉ việc”, hướng dẫn doanh nghiệp cách kinh doanh, mà đây lại không phải là trách nhiệm của nhà nước trong nền kinh tế thị trường.

Cuối cùng, không thể không kể đến là vấn đề lợi ích. Tình trạng người soạn thảo cài cắm quy định vì lợi ích cục bộ vào văn bản pháp luật là có, và chưa có cơ chế kiểm soát thật hiệu quả.

Đâu là căn cứ của VCCI khi phát động cuộc bình chọn này và kỳ vọng của VCCI là gì?

Ông Đậu Anh Tuấn: Tham gia góp ý xây dựng chính sách pháp luật là một chức năng, nhiệm vụ trọng tâm của VCCI, tổ chức đại diện cho toàn bộ cộng đồng doanh nghiệp và nhà đầu tư tại Việt Nam. Nghị quyết 19 mà Chính phủ ban hành năm 2014 và 2015 vừa rồi cũng đặt hàng và khuyến khích VCCI và các hiệp hội doanh nghiệp tiến hành các chương trình đánh giá, nghiên cứu xếp hạng tín nhiệm của cộng đồng doanh nghiệp với các bộ, ngành và địa phương, tổ chức thu thập ý kiến doanh nghiệp về phản biện chính sách của các bộ, ngành và địa phương.

Chúng tôi kỳ vọng rằng cuộc bình chọn này là một kênh hiệu quả để thu nhận các vướng mắc từ thực hiện văn bản pháp luật mà doanh nghiệp gặp phải và cổ vũ những văn bản pháp luật tiến bộ, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển. Có thể một số văn bản bị chê nhưng chê có chứng cứ, có lập luận và có khuyến nghị sửa đổi, hy vọng rằng điều này cung cấp thông tin hữu ích cho các bộ trong thực hiện nhiệm vụ quan trọng của mình.

Về lâu dài, nếu thực hiện hiệu quả, chúng tôi hy vọng doanh nghiệp sẽ quan tâm hơn đến trách nhiệm theo dõi và giám sát việc ban hành, thực thi các văn bản pháp luật trên thực tiễn. Và chương trình này sẽ góp phần tạo ra “cái phanh” đối với các cơ quan nhà nước khi ban hành văn bản, hạn chế việc xây dựng những văn bản kém chất lượng, đi ngược lại lợi ích của cộng đồng doanh nghiệp.

Xin cám ơn ông!