Khi phương Tây ‘phát cuồng’ vì xe điện, ô tô cũ chạy bằng xăng sẽ đi về đâu?

Đứng giữa một bãi để xe chật kín hàng trăm chiếc ô tô tại công viên Fifa (Cộng hòa Benin), Rokeeb Yaya đang mặc cả với chủ xe một chiếc ô tô màu đỏ sẫm.

Chiếc xe mà Yaya để mắt đến là một chiếc ô tô thương hiệu Ford Escape sản xuất năm 2008, được rao bán với giá khoảng 4.000 USD. Với giá cả tương đối phải chăng, Yaya hy vọng sẽ mang được chiếc ô tô này, thay chiếc xe máy anh đang đi. Yaya nói rằng mình không quan tâm đến lịch sử của chiếc xe mà chỉ quan tâm đến việc có đủ khả năng mua nó hay không.

Nhưng làm thế nào mà một chiếc ô tô Ford lại xuất hiện tại một trong những bãi xe lớn nhất ở thành phố cảng Cotonou của một nước cộng hòa Tây Phi. Đây chỉ là một trong số hàng triệu chiếc xe đã qua sử dụng bị “hắt hủi” ở các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, EU đang bắt đầu "cuộc sống thứ hai" ở châu Phi. Rất nhiều xe tìm được bến đỗ ở Benin, một trong những nhà nhập khẩu xe đã qua sử dụng hàng đầu của châu Phi.

Dòng ô tô đã qua sử dụng đến các cảng Tây Phi dự kiến tăng lên khi phương Tây chuyển sang sử dụng xe điện. Khi các quốc gia giàu có đặt ra các mục tiêu tích cực để hướng người tiêu dùng tới xe điện nhằm cắt giảm tình trạng ô nhiễm đang làm Trái Đất nóng lên, những chiếc xe chạy bằng xăng sẽ không nhất thiết phải biến mất.

Thay vào đó, nhiều chiếc sẽ được vận chuyển hàng nghìn km tới các nước đang phát triển như Benin, nơi dân số đang tăng lên cùng với nhu cầu về ô tô đã qua sử dụng.

Các chuyên gia nhận định xu hướng này sẽ chuyển các vấn đề về khí hậu và môi trường sang các quốc gia dễ bị tổn thương nhất trước khủng hoảng khí hậu, làm suy yếu nỗ lực cắt giảm ô nhiễm đang làm hành tinh nóng lên của toàn cầu.

Nhu cầu bùng nổ

Thị trường xe đã qua sử dụng toàn cầu tăng gần 20% từ năm 2015 đến năm 2019, khi hơn 4,8 triệu chiếc được xuất khẩu. Theo ông Rob de Jong - quan chức Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), xuất khẩu đã giảm nhẹ vào năm 2020 khi COVID-19 xuất hiện song con số hiện đang “tăng khá nhanh”.

Theo số liệu của UNEP, Mỹ xuất khẩu khoảng 18% số xe đã qua sử dụng trên thế giới. Những chiếc xe này đã được đưa đến nhiều nơi trên thế giới, bao gồm Trung Đông và Trung Mỹ và nhiều hơn cả là đến Nigeria, Benin và Ghana.

Một số các xe là các phương tiên bị tai nạn, bị ngập nước hoặc quá cũ, được bán đấu giá để lấy phụ tùng. Những chiếc khác là những chiếc xe đã qua sử dụng mà các đại lý ô tô ở Mỹ đang tìm cách giảm giá.

Dmitriy Shibarshin, giám đốc tiếp thị của West Coast Shipping - một công ty chuyên vận chuyển ô tô quốc tế, cho biết: “Rất nhiều trong số đó sẽ là những chiếc sedan Hyundai, Toyota chỉ mới có tuổi thọ 2-5 năm. Hầu hết những chiếc xe kinh tế được vận chuyển đến đó”.

Tại các quốc gia lớn ở châu Phi như Kenya và Nigeria, hơn 90% ô tô và xe tải là xe đã qua sử dụng từ nước ngoài. Ở Kenya, số xe tăng gấp đôi sau mỗi 8 năm.

Etop Ipke, Giám đốc điều hành của Autochek châu Phi - một sàn giao dịch ô tô trực tuyến cho biết: “Bạn có một dân số rất trẻ đang ngày càng giàu hơn. Điều đầu tiên họ muốn làm và mua được là ô tô”.

Tuy nhiên, không giống như ở Mỹ, rất ít người mua tiềm năng ở châu Phi có khả năng tiếp cận tín dụng, vì vậy những chiếc xe mới thường nằm ngoài tầm với so với túi tiền họ.

Các chuyên gia cho rằng nhu cầu về ô tô đã qua sử dụng có thể bùng nổ hơn nữa khi việc sử dụng ô tô điện ở phương Tây tăng vọt. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, gần 1/5 xe bán ra trên toàn cầu trong năm nay sẽ là xe điện, so với tỷ lệ dưới 5% vào năm 2020. Trung Quốc, Châu Âu và Mỹ đang dẫn đầu thị trường xe điện.

“Tôi không ngạc nhiên khi thấy xu hướng xuất khẩu đang trở nên mạnh mẽ như thế nào. Chúng ta sẽ chứng kiến thị trường này ngày càng bùng nổ hơn. Khi các đại lý ô tô nhận thấy nhu cầu ở các thị trường khác, họ sẽ tìm cách chuyển sản phẩm đến đó”, chuyên gia Trapp cho hay.

"Gây ô nhiễm hoặc không an toàn"

Theo quan điểm của UNEP, không phải tất cả các loại ô tô chạy bằng xăng đều đáng lo ngại. Vấn đề nằm ở những chiếc cũ hơn, có xu hướng gây ô nhiễm nhiều hơn và kém an toàn hơn. Có bằng chứng cho thấy nhu cầu ngày càng tăng ở châu Phi đối với ô tô thực sự dẫn đến việc nhiều ô tô cũ và đã qua sử dụng được chuyển đến lục địa này gần đây hơn so với 20 năm trước.

Ông De Jong cảnh báo: “Những gì chúng ta thấy là không chỉ số lượng tăng mà chất lượng ngày càng giảm đi”.

Người buôn ô tô Abdul Koura cho biết các nhà nhập khẩu rất ưa chuộng ô tô của Mỹ và Canada song những chiếc xe này thường là ô tô gặp nạn.

“Họ sửa chữa những chiếc xe này và bán lại để kiếm lời”, Koura đang phụ trách bán hơn 30 chiếc xe đã qua sử dụng được nhập khẩu từ Canada.

Victor Ojoh, một người buôn ô tô Nigeria thường xuyên lui tới Công viên Fifa, nói rằng: “Những chiếc xe nhả khói nhiều chủ yếu xuất xứ từ Mỹ. Trong khi đó, những chiếc xe của Canada hầu hết là những chiếc xe bị ngập nước và gặp các lỗi về điện”.

Một số xe nhập khẩu thiếu bộ chuyển đổi xúc tác, thiết bị kiểm soát khí thải lọc khí độc. Theo UNEP, hàng triệu ô tô được vận chuyển đến châu Phi và châu Á từ Mỹ, châu Âu và Nhật Bản đang “gây ô nhiễm hoặc không an toàn”. “Thông thường với các bộ phận bị lỗi hoặc bị thiếu, chúng thải ra khói độc, làm tăng ô nhiễm không khí và cản trở nỗ lực chống biến đổi khí hậu”, một báo cáo của UNEP nêu rõ.