Mỹ "tránh vỏ dưa Nhật Bản, gặp vỏ dừa Trung Quốc" - liệu điều tương tự có lặp lại ở Việt Nam?

Ngay cả trước khi thỏa thuận thương mại Giai đoạn một được ký kết vào thứ Tư, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thể hiện sự háo hức khi bắt đầu các cuộc đàm phán Giai đoạn hai. Điều này cho thấy căng thẳng đang giảm bớt, song, phần còn lại của thế giới lại đang bắt đầu phải dè chừng các chiến dịch như chiến lược "Made in China 2025" của Bắc Kinh và kết luận rằng trận chiến của các siêu cường sắp tới sẽ không còn là mối nguy lớn nhất.

Nhiều nhà máy sản xuất từ ​​Trung Quốc đang di dời sang các nước khác, như Samsung Electronics - chuyển chuỗi sản xuất điện thoại thông minh ra khỏi Quảng Đông và vào Việt Nam. Nhiều trong sản phẩm của các nhà máy đó sẽ đến cùng một thị trường, Mỹ.

Nhưng ở quy mô nào thì sự thay thế xuất khẩu này đang diễn ra?

Một số sản phẩm sản xuất tại Trung Quốc với tổng trị giá 250 tỷ USD - đã phải chịu ba đợt áp thuế trả đũa đầu tiên do Mỹ áp đặt vào tháng 9/2018. Theo Viện nghiên cứu Mizuho, ​​tỷ lệ thay thế xuất khẩu chiếm từ 12% đến 14% về giá trị giữa năm 2014 và 2018. Nhưng nó đã nhảy vọt lên 48% vào năm 2019. 

Do các yếu tố như chi phí lao động tăng, việc thay thế xuất khẩu đã diễn ra ngay cả trước khi chiến tranh thương mại Mỹ-Trung bùng nổ. Tuy nhiên, cú nhảy vọt tỷ giá năm 2019 cho thấy các nhà sản xuất bắt đầu chuyển đổi chuỗi cung ứng của họ để thích nghi với các xung đột thương mại Mỹ-Trung.

Các quốc gia và vùng lãnh thổ chính cung cấp các cơ sở sản xuất thay thế là Việt Nam, Myanmar và Đài Loan, những nơi có xuất khẩu sang Mỹ đang tăng vọt. Trong tương lai, các quốc gia châu Á khác như Thái Lan và Malaysia, có chuỗi cung ứng được kết nối với Trung Quốc, sẽ chuyển nhiều sản phẩm sang Mỹ

Việc chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc không có gì mới. Sau khi Nhật Bản quốc hữu hóa quần đảo Senkaku, tỉnh Okinawa vào năm 2012, mối quan hệ Trung-Nhật không mấy suôn sẻ, các công ty Nhật Bản đã tăng đầu tư vào Đông Nam Á. Điều mới trong lần này là ngay cả các công ty Trung Quốc cũng đang tham gia cuộc di cư.

Amata Corp, nhà điều hành khu công nghiệp lớn nhất ở Thái Lan - điều hành khu nhà máy Amata City Rayong ở miền đông Thái Lan cho biết, năm 2018, hơn 80% đất trong khu vực đã được bán cho các công ty Trung Quốc.

Điều này một phần là do các doanh nghiệp Nhật Bản, Mỹ và châu Âu không sẵn sàng đầu tư vào Thái Lan, vốn nằm dưới sự cai trị của chính phủ trong gần năm năm kể từ tháng 5/2014. Nhưng "với sự bùng nổ của các cuộc xung đột thương mại Mỹ-Trung, các câu hỏi từ các công ty Trung Quốc bắt đầu tăng vọt" - Viboon Kromadit, giám đốc tiếp thị của Amata nói. Cho đến vài năm trước, các công ty Nhật Bản đã chiếm số lượng lớn nhất trong số các khách hàng của khu công nghiệp. Tuy nhiên, ngày nay, một trong ba khách hàng là một công ty Trung Quốc, Amata nói.

Amata cũng điều hành một khu công nghiệp ở Việt Nam, với kế hoạch mở rộng sang Myanmar và Lào - những quốc gia giáp Trung Quốc - để thu hút các nhà sản xuất Trung Quốc chuyển các nhà máy, Viboon nói.

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á từ lâu đã là một thành trì của các công ty Nhật Bản. Thị phần xe hơi của Nhật Bản trên thị trường xe hơi mới của ASEAN là khoảng 80%. Nhưng liệu các công ty Trung Quốc có vội vàng di dời sản xuất sang khu vực sẽ thay đổi cơ cấu quyền lực?

Trung Quốc đã áp đảo Nhật Bản trong thương mại với các nước ASEAN. Sau khi vượt qua Nhật Bản vào năm 2009, Trung Quốc đã mở rộng vị thế dẫn đầu, đặc biệt là từ năm 2013, khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình công bố Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường, một kế hoạch xây dựng cơ sở hạ tầng khổng lồ nhằm thúc đẩy thương mại giữa Trung Quốc và phần lớn thế giới.

Thương mại của Trung Quốc với khu vực ASEAN từ 2013-2018 đạt tổng cộng 2,37 nghìn tỷ USD, trong khi con số Mỹ-ASEAN đạt 1,33 nghìn tỷ USD và tổng số Nhật Bản - ASEAN đạt 1,32 nghìn tỷ USD.

Malcolm Cook, một thành viên cao cấp tại Viện ISEAS-Yusof Ishak có trụ sở tại Singapore, lưu ý rằng Mỹ không phải là quốc gia bị thay thế bởi một Trung Quốc đang trỗi dậy, mà là Nhật Bản.

Koji Sako, một nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện nghiên cứu Mizuho, ​​đưa ra vấn đề với quan điểm này. Ông lập luận rằng về mặt thương mại trong giá trị gia tăng, thương mại của Nhật Bản với các nước ASEAN đã không giảm nhiều. "Các công ty Nhật Bản đang chuyển trọng tâm sang đầu tư từ thương mại", ông nói, "chuyển sang mô hình quản lý hợp nhất, trong đó một công ty kiếm được cổ tức từ các công ty con."

Đầu tư trực tiếp của Nhật Bản vào các nước ASEAN trong giai đoạn 2013-2018 đạt 102,3 tỷ USD, gần gấp đôi so với 52,8 tỷ USD của Trung Quốc. Các cụm công nghiệp mà Nhật Bản có trong khu vực đại diện cho sức mạnh của đất nước. Tuy nhiên, sự dẫn đầu của Nhật Bản rất có thể sẽ giảm trong những năm tới khi các công ty Trung Quốc tăng tốc đầu tư vào khu vực.

Chiến lược chung châu Á của khu vực tư nhân Nhật Bản, bao gồm hỗ trợ phát triển chính thức cho các nước kém phát triển để họ có thể cải thiện cơ sở hạ tầng, mang lại sự tập trung cao độ của các công ty Nhật Bản đến Thái Lan và các quốc gia châu Á khác.

Bây giờ nó dường như đến lượt Trung Quốc xâm nhập vào Đông Nam Á. Ngay bây giờ, thuế quan của Mỹ đang làm công việc tương tự - làm xói mòn khả năng cạnh tranh xuất khẩu của Trung Quốc. Chi tiêu Vành đai và Con đường cũng đang khuyến khích các công ty Trung Quốc mở rộng ra nước ngoài, đặc biệt là các thị trường châu Á khác.

Trung Quốc dường như đang đi theo con đường tương tự Nhật Bản đã đi bộ ba thập kỷ trước, khi chính sách của Mỹ hướng tới việc giảm nhập khẩu từ các nhà xuất khẩu châu Á khổng lồ thời đó. Tuy nhiên, khi xem xét kỹ lưỡng hơn, rõ ràng Trung Quốc đang có lợi thế.

Chính sách của Mỹ, trong những năm 1980 đã không ngăn cản các công ty Nhật Bản chuyển cơ sở sản xuất sang các nước châu Á khác, từ nơi xuất khẩu sang Mỹ mở rộng là Nhật Bản. Vì vậy, thay vì tăng xuất khẩu của Mỹ, Hiệp định Plaza Accord đã thành công trong việc mở đường cho nhiều hàng xuất khẩu châu Á sang Mỹ

Một hậu quả không lường trước vào thời điểm đó: Trung Quốc bắt đầu vươn lên thành nhà máy của thế giới.

Mỹ đã học được từ những sai lầm chính sách của mình? Hôm nay, Washington đang gây áp lực với Trung Quốc, nhưng có một khả năng khác là họ cũng sẽ hướng về Việt Nam, Malaysia và Thái Lan - những quốc gia có thặng dư thương mại lớn với Mỹ và có thể cung cấp cho các công ty Trung Quốc các cơ sở xuất khẩu thay thế .