Nhìn lại 5 đại dịch cúm trong 130 năm qua: Bao giờ thế giới sẽ 'sạch bóng Covid'?

Cuộc đua giữa biến chủng mới và nỗ lực tiêm vaccine

Với những ai đang hy vọng về "tia sáng cuối đường hầm Covid-19" khoảng 3-6 tháng tới, giới khoa học vừa đưa ra một tuyên bố có thể được coi là không mấy hứa hẹn: "Chúng ta cần chuẩn bị sẵn sàng với cả những đợt bùng dịch mới".

Những làn sóng dịch bệnh mới có thể sẽ lại khiến trường học đóng cửa. Người già trong các trại dưỡng lão có thể cũng sẽ phải đối mặt với nguy cơ lây nhiễm mới. Hay như người lao động sẽ phải cân nhắc về việc quay trở lại văn phòng, và các bệnh viện trên thế giới cũng có thể có nguy cơ rơi vào tình trạng quá tải lần nữa.

Ảnh: Belinda Jiao/SOPA Images/LightRocket/Getty Images

Bloomberg đưa tin, giới chuyên gia đồng tình với quan điểm rằng, trước khi đại dịch thực sự kết thúc, hầu hết mọi người hoặc đều đã nhiễm Covid-19, hoặc đã được tiêm vaccine, và thậm chí cả hai. Cuộc đua giữa sự xuất hiện của các biến chủng mới và nỗ lực tiêm vaccine trên toàn cầu sẽ chưa đến hồi kết, chừng nào virus chạm đến gần như tất cả mọi người.

Michael Osterholm, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu bệnh truyền nhiễm và chính sách thuộc Đại học Minnesota, đồng thời là cố vấn của Tổng thống Mỹ Joe Biden cho hay: "Những đợt bùng dịch sẽ tiếp tục xảy ra trên khắp thế giới. Nhưng sau đó, đại dịch sẽ giảm xuống, có thể giảm mạnh theo chiều thẳng đứng. Tuy nhiên, khả năng cao sẽ có một đợt sóng lây nhiễm nữa vào mùa thu và mùa đông năm nay".

Mô hình của 5 đợt dịch trong quá khứ

Tính đến thời điểm hiện tại, hàng tỷ người trên thế giới vẫn chưa được tiêm vaccine. Bởi vậy, cơ hội tiêu diệt hoạt toàn virus là gần như không có. Lây nhiễm sẽ tồn tại ở các lớp học, trên phương tiện giao thông công cộng, hay tại nhiều môi trường làm việc khác nhau trong những tháng tới, khi các nền kinh tế dần mở cửa trở lại.

Ảnh: David Paul Morris/Bloomberg

Vài tháng tới vẫn sẽ là giai đoạn thách thức. Theo nhà dịch tễ học Lone Simonsen thuộc Đại học Roskilde ở Đan Mạch, 5 đại dịch cúm được ghi chép đầy đủ trong vòng 130 năm qua có thể là tư liệu để dự báo cho diễn biến tiếp theo của đại dịch Covid-19.

Theo bà Lone Simonsen, đại dịch cúm toàn cầu dài nhất đã diễn ra trong 5 năm, nhưng phần lớn các trận dịch thường gồm 2-4 đợt bùng dịch lớn và kéo dài từ 2-3 năm. Covid-19 là đại dịch nghiêm trọng hơn cả. Bước sang năm thứ 2 này, Covid-19 đã gây ra 3 đợt bùng dịch lớn trên toàn cầu, và đợt dịch thứ 3 vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc.

Rất có thể, Covid-19 không tuân theo mô hình của những đợt dịch bệnh trong quá khứ. Xét cho cùng, đây là một loại virus mới và có khả năng lây nhiễm cao hơn cả.

Ảnh: Samsul Said/Bloomberg

Lịch sử chứng minh một quan niệm phổ biến rằng theo thời gian, các loại virus sẽ tự động yếu đi. Song theo đại diện Đại học Roskilde, đây là một quan niệm sai lầm. "Các đột biến mới của virus không phải lúc nào cũng nghiêm trọng hơn đột biến trước, nhưng trên thực tế, các đại dịch đều có thể diễn biến theo chiều hướng xấu đi theo thời gian, vì virus thích nghi với vật chủ mới".

Covid-19 sẽ dịu đi khi nào?

Vào giai đoạn đầu khi đại dịch Covid-19 xuất hiện, thế giới kỳ vọng rằng vaccine sẽ bảo vệ lâu dài, tương tự như mũi tiêm ngừa bại liệt cho trẻ nhỏ.

Trong khi đó, virus Covid-19 có một cơ chế "đọc kiểm" (proof-reading), nhằm sửa những lỗi di truyền khi virus nhân lên, theo đó giảm nguy cơ xuất hiện những biến chủng mới khi virus lây từ người sang người. Mặc dù vậy, số ca nhiễm trên toàn cầu tiếp tục tăng, các đột biến tiếp tục xuất hiện.

Giám đốc Trung tâm Tham khảo và nghiên cứu về bệnh cúm thuộc Viện Truyền nhiễm và miễn dịch Peter Doherty ở Melbourne, ông Kanta Subbarao chia sẻ với Bloomberg: "Mức độ lây nhiễm của đại dịch này quá mạnh. Điều này chống lại khả năng đọc kiểm của virus". Như vậy, điều này đồng nghĩa với việc Covid-19 có thể giống như bệnh cúm, cần phải tiêm vaccine nhắc lại định kỳ để duy trì tác dụng chống bệnh, bởi virus không ngừng tiến hoá.

Một vài nghiên cứu đã chỉ ra rằng, đến một thời điểm nhất định, Sars-CoV2 có thể trở nên hoàn toàn kháng lại thế hệ vaccine đầu tiên. Một nghiên cứu từ Nhật Bản nêu rõ, những đột biến gây nguy hiểm ở biến chủng Delta đang tăng lên.

Ảnh: Waldo Swiegers/Bloomberg

Một điều rõ ràng rằng đại dịch Covid-19 khó có thể kết thúc hoàn toàn trong vòng 6 tháng tới. Nhìn chung, giới chuyên gia đồng tình với quan điểm, đại dịch Covid-19 sẽ dịu đi khi hầu hết mọi người (khoảng 90-95% dân số toàn cầu) đạt mức độ miễn dịch nhất định, hoặc nhờ tiêm chủng, hoặc do từng mắc Covid-19.

Các nhà khoa học nhấn mạnh, vấn đề quan trọng nhất vẫn là tiêm vaccine. Bà Simonsen nói thêm: "Nếu không tiêm chủng, ai cũng có thể bị virus tấn công, bởi khả năng lây lan quá mạnh như hiện tại".

Chiến lược chống dịch từng nước

Tính đến nay, theo dữ liệu của Bloomberg, hơn 5,66 tỷ liều vaccine phòng Covid-19 đã được tiêm trên toàn cầu. Nhưng hầu hết các nước châu Phi mới có khoảng chưa đầy 5% dân số được tiêm đủ 2 mũi vaccine. Tại Ấn Độ, con số này vào khoảng 26%.

Phó Giáo sư Erica Charters thuộc Đại học Oxford cho biết, đại dịch Covid-19 sẽ kết thúc vào thời điểm khác nhau, ở những khu vực khác nhau. Chính phủ các quốc gia sẽ phải quyết định mức độ của dịch bệnh mà họ có thể chấp nhận sống chung.

Hiện, chiến lược của các nước có nhiều khác biệt: Một số nước muốn triệt tiêu Covid-19, nhưng việc xóa bỏ hoàn toàn là điều khó có khả năng. Nhiều quốc gia như Đan Mạch hay Singapore đã kiểm soát tương đối tốt số ca nhiễm và đang dần đưa ra kế hoạch phục hồi hậu đại dịch, bằng việc gỡ bỏ các quy định giãn cách.

Một số khác, như Anh và Mỹ cũng đang mở cửa trở lại, bất chấp số ca nhiễm đạt mức gần kỷ lục. Trong khi đó, Trung Quốc hay New Zealand thì vẫn đang cố gắng đưa số ca nhiễm trong cộng đồng về mức 0.

Ảnh: Gilles Sabrie/Bloomberg

Quá trình đại dịch kết thúc cũng sẽ không đồng nhất trên toàn cầu. Theo bà Charters, đại dịch là một hiện tượng sinh học, nhưng cũng là một hiện tượng chính trị và xã hội. "Ngay cả lúc này, mỗi nước cũng có những phương pháp tiếp cận khác nhau".

Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu bệnh truyền nhiễm Michael Osterholm kết luận: "Chúng ta phải tiếp cận với virus hết sức cảnh giác và thận trọng. Bởi đại dịch sẽ không thể nào kết thúc sau vài ngày, hay vài tháng nữa".