Ngành mía đường đứng trước "bài toán" thiếu hụt nguyên liệu

Việc thu hẹp diện tích đang đặt ra bài toán thiếu nguyên liệu mía cho các doanh nghiệp chế biến đường trong khu vực.

Diện tích trồng mía giảm nhanh

Tây Ninh là tỉnh có diện tích trồng mía lớn nhất khu vực Đông Nam Bộ. Niên vụ 2014-2015, toàn tỉnh trồng hơn 20.900 ha mía đáp ứng nguyên liệu cho 3 công ty sản xuất đường, với tổng công suất gần 15.000 tấn mía cây/ngày. Thế nhưng vào niên vụ 2015-2016, tính đến hết tháng Tư, nông dân mới trồng được gần 9.700 ha, giảm khoảng 1/2 diện tích so với niên vụ trước.

Người trồng mía ở Tây Ninh cho biết vụ mía năm trước sâu đục thân tàn phá nhiều khiến nông dân phải bỏ không ít chi phí cho thuốc bảo vệ thực vật, mà năng suất vẫn giảm. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh, có gần 1/4 diện tích mía bị sâu hại, năng suất giảm, trong khi giá mía nguyên liệu lại thấp nên người nông dân bị thua lỗ nặng.

Một trong những nguyên nhân dẫn đến diện tích mía của tỉnh giảm mạnh là do sâu bệnh hoành hành, giá mía thu mua đầu vào của các nhà máy đường trong tỉnh giảm từ 100.000 đến 150.000 đồng/tấn so với niên vụ trước.

Phổ biến giá thu mua của các nhà máy khoảng trên dưới 750.000 đồng/tấn mía cây. Bên cạnh đó, các chính sách như bao tiêu chữ đường, phân lịch thu hoạch, chính sách thu mua mía cháy… chưa được các nhà máy đường quan tâm.

Trong khi đó, các chi phí sản xuất như phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, chi phí nhân công trồng, chăm sóc, thu hoạch, vận chuyển đều tăng từ 10-20% so với vụ trước, dẫn đến người dân trồng mía bị thua lỗ nặng nên đã chủ động chuyển sang trồng sắn, ngô và một số loại cây trồng khác với hy vọng mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn.

Ông Đào Văn Sự, Phó Chánh Văn phòng Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Sóc Trăng cho biết tỉnh đang triển khai việc quy hoạch phân vùng sản xuất theo hướng tập trung vào thế mạnh các sản phẩm nông nghiệp của địa phương. Với cây mía, tỉnh cũng có chủ trương giảm diện tích để chuyển sang cây trồng khác như cây ngô lai, trồng rau màu và nuôi trồng thủy sản.

Huyện Cù Lao Dung có diện tích mía lớn nhất tỉnh (khoảng 7.400ha, năng suất đạt 130 tấn/ha), nhưng vài năm trở lại đây người dân đã chủ động chuyển đổi khoảng 4.200ha sang trồng hoa màu, ngô lai và nuôi thủy sản nước lợ.

Theo ông Nguyên Trường Chinh, Trưởng phòng Kế hoạch tài chính (Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Trà Vinh), Trà Vinh có diện tích mía không lớn, khoảng 7.000ha, nhưng niên vụ này người dân cũng đã chuyển hơn 500ha sang trồng màu và nuôi trồng thủy sản, bởi năng suất mía thấp, giá bán bấp bênh.

Ông Dương Quốc Xuân, Phó trưởng Ban Chỉ đạo Tây Nam bộ cho biết, báo cáo của các Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đến tháng 4/2015 cho thấy, hầu hết các tỉnh có diện tích trồng mía nhiều như Long An, Hậu Giang, Sóc Trăng... đều giảm từ 500-3.000ha.

Tỉnh có diện tích mía giảm nhiều nhất là Long An hơn 3.000ha/12.200ha của niên vụ 2014-2015; Sóc Trăng cũng giảm từ 11.000ha xuống còn hơn 9.000ha; Hậu Giang từ 12.300ha xuống còn gần 11.000ha...

Con số thông kê của ngành nông nghiệp các địa phương có thể thấy tốc độ giảm diện tích trồng mía là rất lớn, trong khi các doanh nghiệp chế biến đường lại không có vùng nguyên liệu ổn định, nên nguy cơ thiếu mía cho sản xuất của các nhà máy niên vụ 2015-2016 là điều khó tránh khỏi.

Chủ động ổn định vùng nguyên liệu

Trước tình hình vùng mía nguyên liệu giảm mạnh, nhiều doanh nghiệp đã có những giải pháp cụ thể nhằm giữ được vùng nguyên liệu, đáp ứng yêu cầu sản xuất.

Ông Trương Văn Phỉ, Phó Giám đốc phụ trách nông nghiệp Công ty cổ phần mía đường Thành Thành Công (Tây Ninh) cho biết, diện tích mía nguyên liệu của công ty có giảm nhưng vẫn duy trì khoảng 8.000ha.

Để đảm bảo đủ nguyên liệu sản xuất của nhà máy, công ty đã sang Campuchia thuê đất trồng khoảng 3.000 ha và niên vụ 2015-2016, công ty dự định ký kết với bà con trồng mía ở Long An khoảng 2.000ha nữa.

Đến tháng 5/2015, công ty đã ký bao tiêu sản phẩm với bà con ở Long An được hơn 1.000 ha. Theo ông Phỉ, việc thuê đất trồng mía ở Campuchia hay mua mía từ Long An cũng chỉ là giải pháp tình thế để đáp ứng nhu cầu sản xuất của nhà máy đường với công suất trên 8.000 tấn mía cây/ngày.

Về lâu dài, Công ty Thành Thành Công đang đẩy nhanh việc phối hợp với ngành nông nghiệp tỉnh Tây Ninh để quy hoạch và triển khai xây dựng cánh đồng lớn. Nếu làm được điều này thì nhà máy mới có điều kiện đầu tư giống tốt, khoa học công nghệ và máy móc vào sản xuất, nhằm giảm giá thành và đặc biệt là ổn định vùng nguyên liệu để phát triển bền vững.

Theo ông Nguyễn Thành Long, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần mía đường Cần Thơ (Casuco), vùng nguyên liệu mía của công ty ở Hậu Giang và Sóc Trăng có giảm khoảng 1.000ha, nên không đáng lo ngại lắm.

Tuy nhiên, niên vụ mới, vùng nguyên liệu mía của Công ty trách nhiệm hữu hạn mía đường cồn Long Mỹ Phát đóng trên địa bàn huyện Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang giảm khoảng hơn 1.000ha (từ 6.000ha xuống hơn 4.900ha) thì có nhiều khả năng Long Mỹ Phát sẽ mua mía vùng nguyên liệu của Casuco.

Đây cũng là một trong những lý do để lãnh đạo của Casuco lo lắng về việc giảm nguyên liệu đáp ứng nhu cầu sản xuất của hai nhà máy đường Vị Thanh và Phụng Hiệp, với tổng công suất 6.500 tấn mía cây/ngày.

Ông Long cho biết để giữ ổn định vùng nguyên liệu đáp ứng sản xuất của hai nhà máy thuộc Casuco, niên vụ đường 2015-2016 này công ty tiếp tục triển khai các chính sách hỗ trợ nông dân về giống, phân bón và kỹ thuật canh tác để nâng cao năng suất, giảm giá thành cây mía, cái chính là làm sao bà con nông dân phải có lãi thì mới tiếp tục trồng mía được.

Bên cạnh đó, công ty cũng ủng hộ chủ trương của tỉnh Hậu Giang chuyển đổi những vùng trồng mía năng suất thấp, không hiệu quả sang trồng các cây trồng khác, theo chương trình tái cơ cấu nông nghiệp đang triển khai ở Hậu Giang.

Ông Nguyễn Văn Đồng, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Hậu Giang cho biết trong quy hoạch sản xuất nông nghiệp từ 2015-2020, tỉnh sẽ giữ ổn định khoảng 10.000ha trồng mía.

Với diện tích này mà áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, làm tăng năng suất từ trên 100 tấn/ha thì các nhà máy vẫn đảm bảo đủ nguyên liệu hoạt động, người trồng mía mới có lời được.

Còn năng suất thấp trên dưới 70 tấn/ha như hiện nay, cộng với diện tích vùng nguyên liệu giảm thì nguy cơ thiếu mía sản xuất là khó tránh khỏi.

Đồng quan điểm với ông Nguyễn Thành Long, ông Nguyễn Hải, Tổng thư ký Hiệp hội mía đường Việt Nam cũng cho biết Hiệp hội chỉ có khuyến cáo với các công ty sản xuất đường và nông dân, cần đẩy mạnh áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, nhằm nâng cao năng suất và giảm giá thành thì mới mong phát triển bền vững. Việc nhiều địa phương ở khu vực phía Nam đang chuyển đổi từ cây mía sang các cây trồng khác trong bối cảnh giá mía đường không ổn định cũng là xu hướng tất yếu.

Điều quan trọng là ngành nông nghiệp Việt Nam nói chung và các tỉnh nói riêng cần sớm có quy hoạch lại ngành sản xuất mía đường theo hướng nâng cao giá trị cây mía, đáp ứng đủ lượng đường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Những nhà máy nhỏ dưới 1.000 tấn mía cây/ngày và vùng nguyên liệu nhỏ lẻ cần sớm cơ cấu lại theo hướng sáp nhập vào các nhà máy lớn hơn, vùng trồng mía kém hiệu quả nên chuyển sang cây trồng khác.

Theo ông Nguyễn Hải, trước xu hướng hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, ngành mía đường Việt Nam phải tự vươn lên bằng cách nâng cao giá trị doanh nghiệp, để làm ra những sản phẩm tốt nhất cạnh tranh với các sản phẩm nước ngoài.

Việc tổ chức lại sản xuất theo hướng tinh, gọn, hiệu quả là rất cần thiết để tăng sức cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu của người tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Bên cạnh đó, nhà nước cũng cần có chính sách hỗ trợ ngành mía đường phát triển bền vững trước sự cạnh tranh khốc liệt của các nhà sản xuất đường Thái Lan, Ấn Độ.