Nút thắt duy nhất khiến Việt Nam chưa được nâng hạng

Sáng nay, đơn vị cung cấp chỉ số FTSE Russell công bố kết quả phân hạng thị trường kỳ tháng 9. Việt Nam đạt 8/9 tiêu chí đạt tiêu chuẩn mà FTSE Russell đưa ra. Tiêu chí duy nhất không đạt là về thanh toán (Clearing & Settlement) T+2/T+3 chỉ ở mức hạn chế (Restricted).

FTSE Russell đánh giá sự hợp tác của các cơ quan quản lý thị trường Việt Nam trong 12 tháng qua và ghi nhận sự nỗ lực để phát triển và nâng cao thị trường vốn. Cơ quan xây dựng chỉ số này cho biết sẽ tiếp tục theo dõi sự cam kết này.

Đánh giá của FTSE Russell về Việt Nam trong kỳ review tháng 9/2019 (màu xanh hoặc trắng là đạt, các tiêu chí cần đạt được đánh dấu X bên cạnh). Nguồn: FTSE Russell

Lý do là vì Việt Nam vẫn là thị trường tiền mặt, nghĩa là phải có tiền trong tài khoản mới được giao dịch (pre-funding). Theo FTSE Russell, Việt Nam cần theo thông lệ quốc tế là thực hiện nhận cổ phiếu thì trả tiền (Delivery vs Payment - DvP), tức là chỉ cần kiểm tra số dư tiền vào ngày T+2 rồi thực hiện chuyển giao cổ phiếu và thanh toán, thay vì việc kiểm tra tài khoản và trừ tiền ngay tại thời điểm T+0.

Đây là điểm yếu của Việt Nam kể từ khi được vào danh sách theo dõi nâng hạng lên thị trường mới nổi hạng 2 vào tháng 9/2018 nhưng hiện có thể giải quyết.

Theo điều 7.2 thông tư 203/2015/TT-BTC ngày 21/12/2015 của Bộ Tài chính hướng dẫn về giao dịch trên thị trường chứng khoán, "Ngoại trừ giao dịch ký quỹ, giao dịch trong ngày theo quy định tại Điều 9, Điều 10 Thông tư này, nhà đầu tư chỉ được đặt lệnh mua khi đã ký quỹ đủ tiền trên tài khoản giao dịch chứng khoán. Trường hợp nhà đầu tư mở tài khoản lưu ký tại ngân hàng lưu ký và mở tài khoản giao dịch tại công ty chứng khoán, nhà đầu tư được đặt lệnh mua và công ty chứng khoán được thực hiện lệnh mua khi có bảo lãnh thanh toán hoặc xác nhận của ngân hàng lưu ký về việc ngân hàng lưu ký chấp nhận yêu cầu thanh toán giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư".

Như vậy, có thể hiểu đối với nhà đầu tư tổ chức (có tài khoản lưu ký tại ngân hàng lưu ký), thì chỉ cần có bảo lãnh thanh toán hoặc xác nhận của ngân hàng lưu ký là có thể giao dịch, không cần phải có đủ tiền trên tài khoản giao dịch chứng khoán. Điều này đã được đề cập nhiều lần trong các buổi làm việc với FTSE Russell, cũng như khi lấy ý kiến thành viên thị trường.

Tuy nhiên, trên thực tế thì hiện nay vẫn áp dụng một cách "cứng nhắc" quy định này, nghĩa là vẫn kiểm tra tiền trên tài khoản và không có hướng dẫn cụ thể về việc bảo lãnh thanh toán/hay xác nhận của ngân hàng lưu ký. Điều này cần được các cơ quan quản lý xem xét để có các hướng dẫn phù hợp với Thông tư 203 để các thành viên thị trường có thể thực hiện điều 7.2 trong thực tế.

Bên cạnh đó, các công ty chứng khoán hoàn toàn có khả năng cung cấp dịch vụ bảo lãnh thanh toán/cho vay/xác nhận với nhà đầu tư tổ chức (dịch vụ có thu phí) nếu được Ủy ban chứng khoán cho phép. Điều này chắc chắn sẽ giúp Việt Nam đạt được tiêu chí cuối cùng để có thể được FTSE Russell nâng hạng trong kỳ xét hạng tiếp theo vào tháng 9/2020.