Phát hiện loài vật chỉ có ở Việt Nam: Không chi trước và mắt, được đề xuất vào Sách đỏ

Loài vật chỉ có ở Ninh Thuận

Loài vật mới này được các nhà khoa học Việt Nam và Nga phát hiện và mô tả thông qua việc nghiên cứu các mẫu vật thu được trong chuyến khảo sát thực địa của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga tại Vườn quốc gia Núi Chúa vào năm 2023. Kết quả nghiên cứu đã được đăng tải trên tạp chí khoa học Zootaxa vào đầu tháng 2.

Theo thông tin từ trang Web của Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga, trong quá trình tiếp tục công tác nghiên cứu sau đợt khảo sát thực địa vào tháng 3 năm 2023, các nhà khoa học thuộc trung tâm này đã phát hiện và mô tả một loài Thằn lằn mù mới thuộc chi Dibamus ở Vườn quốc gia Núi Chúa. Đó là loài thứ tám thuộc chi này được tìm thấy ở Việt Nam.

Loài mới này, được đặt tên là Dibamus deimontis, với tên gọi phản ánh địa danh phát hiện ra chúng, nghĩa là "núi Chúa" trong tiếng Latin. Dibamus deimontis là loài thứ tám trong chi Dibamus được tìm thấy tại Việt Nam và cùng với Dibamus tropcentr, cả hai đều là các loài bò sát mới nhất được mô tả ở Vườn quốc gia Núi Chúa, tỉnh Ninh Thuận.

Trước đó một loài khác là Dibamus tropcentr cũng được mô tả ở Vườn quốc gia Núi Chúa, tỉnh Ninh Thuận.

Thạc sĩ Lê Xuân Sơn từ Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga đã chia sẻ thông tin về loài thằn lằn mới này, nói rằng loài này có chiều dài cơ thể tối đa là 13,6 cm và chiều dài đuôi trung bình là khoảng 3 cm. Loài thằn lằn này có màu sắc dao động từ nâu xám đến nâu hồng và trên cơ thể có các đốm xám không đều. Vì đặc điểm sống ẩn dưới đất hoặc dưới lớp mục thực vật, mắt của chúng gần như không phát triển và được phủ kín bởi vảy. 

Loài này không có chi trước, và chi sau chỉ thấy ở mẫu đực nhưng rất sơ khai. Ông Sơn nhấn mạnh rằng sự hiện diện của các đường rãnh nhỏ không hoàn chỉnh trên môi và mũi là một đặc điểm quan trọng giúp phân biệt loài này với các loài khác trong cùng giống.

Loài Dibamus deimontis có thể được nhận biết qua sự phối hợp của nhiều đặc điểm hình thái đặc trưng, bao gồm: các đường rãnh ở môi, phần môi và mũi bị thiếu; có từ 3 đến 5 vảy nằm ở phía sau mép của môi dưới; khoảng từ 22 đến 25 hàng vảy dọc theo phần giữa cơ thể; từ 193 đến 225 vảy ở phần bụng; từ 47 đến 55 vảy nằm dưới phần đuôi; cùng với 115 đốt sống lưng và 27 đốt sống ở đuôi. Chiều dài mõm của chúng có thể đạt đến tối đa 136,2 milimet.

Quá trình tìm kiếm loài vật mới có hình dáng kỳ lạ

Ông Sơn đã bổ sung rằng, việc mô tả loài Dibamus deimontis dựa vào 8 cá thể được thu thập ở độ cao 670 - 700 mét so với mực nước biển, nơi chúng chủ yếu được tìm thấy trong những khu vực có độ ẩm cao, gần vũng nước nhỏ hoặc bên suối. Thằn lằn mù này thường ẩn náu dưới đá hoặc trên những bản đá lớn được che phủ bởi rêu, dương xỉ và các lớp thực vật mục.

Điều này tạo nên sự khác biệt so với loài Dibamus tropicentr, loài này được tìm thấy trong sinh cảnh rừng thường xanh khô cận nhiệt ven biển ở vùng đất thấp có độ cao từ 200 đến 300 mét.

Cùng với phát hiện về Dibamus deimontis, nhóm nghiên cứu cũng nhận thấy sự hiện diện của giun, cuốn chiếu, rết và một số loại côn trùng khác trên cùng bản đá. Ông Sơn thông tin thêm, khi bị làm phiền, những loài thằn lằn này sẽ vùng vẫy liên tục để thoát xuống đất và nhanh chóng tìm nơi trốn giống như hành vi của giun.

Mặc dù đã tiến hành tìm kiếm ở nhiều độ cao khác nhau, các nhà nghiên cứu vẫn chưa phát hiện thêm cá thể nào thuộc chi Dibamus. Để hiểu rõ hơn về phạm vi phân bố của những loài này, cần phải có nhiều nghiên cứu chi tiết hơn. Tuy vậy, có thể khẳng định rằng phạm vi phân bố của hai loài này không chồng lấn lên nhau.

Sự phân bố địa lý gần nhau của hai loài Dibamus deimontis và Dibamus tropcentr là một điểm đặc biệt quan trọng, bởi cho tới nay chưa có bất kỳ báo cáo nào về việc các loài thuộc chi Dibamus chia sẻ cùng một khu vực địa lý.

Theo ông Sơn, để có thể xác định một cách chính xác phạm vi phân bố của những loài này, cần thiết phải tiến hành nhiều nghiên cứu chi tiết hơn. Tuy vậy, ngay từ những nghiên cứu ban đầu đã cho thấy rằng không có sự trùng lắp trong phân bố giữa các loài.

Đồng thời, đa số các nghiên cứu đều chỉ ra rằng các loài thuộc họ Dibamidae thường có phạm vi phân bố hẹp và đặc hữu, nên rất có khả năng chúng chỉ xuất hiện trong những khu vực cụ thể mà chúng được phát hiện.

Phát hiện loài Dibamus deimontis, dù chưa làm sáng tỏ hoàn toàn về phạm vi phân bố so với Dibamus tropicentr, đã củng cố thêm nhận thức về sự phong phú loài sinh vật tại Vườn quốc gia Núi Chúa. Điều này cũng góp phần khẳng định vị thế của Việt Nam như một trung tâm động vật bò sát đặc hữu có sự đa dạng cao ở khu vực Đông Nam Á.

Cũng giống như loài Dibamus tropicentr, dựa trên dữ liệu thực địa thu thập được và tuân theo Tiêu chuẩn và Khuyến nghị IUCN năm 2019, nhóm nghiên cứu đã đưa ra đề xuất rằng loài Dibamus deimontis nên được xếp vào hạng mục sắp nguy cấp (VU) trong Danh sách đỏ của IUCN.