​Dệt may châu Á lo sốt vó trước sức mạnh TPP đem lại cho Việt Nam

Báo Nhật Nikkei vừa đăng tải bài viết cho rằng nhiều nước xuất khẩu dệt may ở Châu Á đang đứng ngồi không yên vì những lợi thế cạnh tranh vượt trội mà Việt Nam có được do ký kết hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) và hiệp định thương mại tự do với EU (FTA).

TPP vẫn cần được Mỹ và các nước phê chuẩn, điều này sẽ trì hoãn việc thực thi hiệp định cho đến ít nhất là năm sau trong khi FTA EU-Việt Nam sẽ cần 7 năm trước khi thuế suất đối với hàng dệt may Việt Nam sang Châu Âu được dỡ bỏ hoàn toàn.

Dù là vậy, các nước sản xuất dệt may chính trong khu vực như Campuchia và Myanmar đang lo sợ rằng nếu các hiệp định trên tiến triển theo kế hoạch, Việt Nam có thể làm suy yếu ngành dệt may quan trọng của hai nước này. Trung Quốc và Bangladesh, hai nước xuất khẩu dệt may lớn nhất thế giới, cũng có khả năng bị ảnh hưởng. Cùng với đó là Indonesia và Pakistan, những nước có ngành dệt may lớn nhưng đang gặp khó khăn.

Nỗi lo của Myanmar

“Các hiệp định thương mại mà Việt Nam ký kết sẽ là một mối quan ngại không chỉ cho Myanmar mà toàn bộ Châu Á,” Khine Khine New, tổng thư ký của Hiệp hội Dệt may Myanmar (MGMA) cho biết.

Các nhà sản xuất dệt may Myanmar hiện nay coi Châu Âu vừa là thị trường vừa là nguồn đầu tư khi dệt may đóng vai trò quan trọng trong kế hoạch trở thành nền kinh tế sản xuất của nước này.

EU đã giảm thuế cho hàng xuất khẩu từ Myanmar sang Châu Âu vào năm 2013 trong khuôn khổ chương trình tiếp cận thị trường dành cho các nước kém phát triển. Khoảng 20% kim ngạch xuất khẩu dệt may của Myanmar hiện nay là sang EU và dự kiến sẽ còn tăng nữa. Trước đó, Campuchia đã trải qua quá trình tương tự khi tăng kim ngạch xuất khẩu dệt may sang EU từ 28% vào năm 2011 lên 42% vào năm 2014 theo cùng chương trình trên.

Nhưng EU sẽ dần giảm mức thuế hiện tại ở 11,7% cho hàng dệt may Việt Nam, nước có năng suất lao động cao hơn Campuchia.

Indonesia phải giảm chi phí sản xuất để cạnh tranh

Chi phí năng lượng cao đã làm giảm tính cạnh tranh của Indonesia, khiến cho bộ trưởng kinh tế nước này là Darmin Nasution tuyên bố vào tháng 10 năm ngoái rằng sẽ hạ thuế điện vào buổi tối để giảm chi phí hoạt động cho các nhà sản xuất. “Thách thức chính là chi phí điện năng quá cao,” Ade Sudrajat, chủ tịch Hiệp hội Dệt may Indonesia cho biết. “Vấn đề thứ hai là việc tiếp cân thị trường EU và Mỹ. Nếu chúng tôi có thể khắc phục được hai thách thức này, tăng trưởng có thể đạt mức hai con số.”

Nhưng sự cạnh tranh từ các đối thủ trong khu vực Malaysia và Việt Nam khi gia nhập TPP đã dấy lên những quan ngại ở Jakarta. Bộ trưởng thương mại Tom Lembong phát biểu vào hôm 27/1 rằng các hiệp định mới của Việt Nam là một “mối đe dọa”

Bất chấp thực tế là quy mô nền kinh tế Indonesia lớn gấp bốn lần của Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU là 22,2 tỷ USD vào năm 2014 so với 14,4 tỷ USD của Indonesia.

Bangladesh và Campuchia cũng phải chịu sức ép

Nước chịu ảnh hưởng nặng nhất có thể là Campuchia, nơi mà ngành dệt may là trụ cột của nền kinh tế nhỏ bé của nước này. Theo Tổ chức Lao động Quốc tế, ngành dệt may tạo ra hơn 700.000 việc làm và chiếm 5,3 tỷ USD, gần 80% trong tổng thu nhập từ xuất khẩu của Campuchia trong năm 2014.

Ken Loo, tổng thư ký của Hiệp hội Dệt may Campuchia cho biết ngành dệt may đã mất thị phần ở Mỹ vào tay Việt Nam do nước này có chi phí nhân công thấp và năng suất cao hơn. “Nếu chúng tôi không thể cạnh tranh ngay cả trong điều kiện hiện tại thì khi TPP đến thì mọi chuyện sẽ ra sao? Câu trả lời là: chúng tôi vô cùng lo lắng,” ông nói.

Faruque Hassan, phó chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu và Sản xuất Dệt may Bangladesh cho biết “việc Việt Nam ký kết TPP là một mối quan ngại cho các nước xuất khẩu dệt may, đặc biệt là Bangladesh.” Ông lưu ý rằng Bangladesh sẽ tiếp tục phải gánh mức thuế trung bình là 16% cho hàng dệt may xuất sang Mỹ trong khi thuế suất của Việt Nam sẽ được giảm.

Hiệp hội Xuất khẩu và Sản xuất Dệt may Pakistan gần đây đã lên tiếng cảnh báo về mối đe dọa do Việt Nam đem lại. “Việt Nam là một thị trường dệt may mới nổi và đã trở thành một mối đe dọa lớn, đặc biệt với ngành dệt may giá trị gia tăng của Pakistan,” hiệp hội trên cho biết trong một thông cáo. “Trước khi ký kết FTA với EU, Việt Nam đã xuất khẩu 23 tỷ USD hàng dệt may sang Châu Âu so với vỏn vẹn 5 tỷ USD hàng dệt may giá trị gia tăng của Pakistan.”

Các rào cản đối với Việt Nam

TPP đòi hỏi Việt Nam phải cho phép các công đoàn hoạt động độc lập và trao cho công nhân nhiều quyền lợi hơn. Tuy nhiên đây cũng là vấn đề rất nhạy cảm do hoạt động của công đoàn ở Việt Nam khác xa so với quốc tế và do đó sẽ gây ra không ít xáo trộn.

Nếu Việt Nam thực hiện đúng các cam kết trên, chúng ta sẽ hưởng lợi nhiều hơn so với các đối thủ cạnh tranh trong khu vực. Danh tiếng của Bangladesh đã hao mòn bởi nhiều thảm họa xây dựng chết người ở các nhà máy dệt may trong khi các cuộc biểu tình và đình công về điều kiện làm việc và lương thưởng thường xuyên xảy ra ở Myanmar và Campuchia. Lương tối thiểu ở Campuchia đã tăng từ 80 USD một tháng lên 140 USD một tháng kể từ năm 2014 trong khi Myanmar đã phê chuẩn mức lương tối thiểu mới là 67 USD một tháng vào năm 2015.

Các thương hiệu thời trang phương Tây không muốn bị hoen ố hình ảnh bởi các cáo buộc bóc lột lao động ở nhiều nước xuất khẩu dệt may có thể chọn cách tăng cường hiện diện ở Việt Nam. Việt Nam vẫn cảnh giác với việc trao quyền không giới hạn cho công đoàn sau khi ký kết TPP do quan ngại về những bất ổn chính trị có thể xảy ra.

Ở Campuchia, theo sau cuộc bầu cử toàn quốc gây tranh cãi vào năm 2013, các công đoàn đã liên kết với Đảng Cứu Quốc Campuchia đối lập và đổ ra đường biểu tình đòi tăng lương. Những cuộc biểu tình này đã bị cảnh sát trấn áp và làm nhiều công nhân chết và bị thương.

Một thách thức khác là quy tắc xuất xứ. “Quy tắc xuất xứ nghiêm ngặt” của TPP quy định hàng dệt may của Việt Nam được làm bằng vải nhập từ các nước không tham gia hiệp định sẽ không được hưởng các tiếp cận ưu đãi. Hiện Việt Nam chủ yếu nhập sợi từ Trung Quốc.

Tuy nhiên, các công ty dệt may lớn của Việt Nam đã bắt đầu điều chỉnh để thích ứng với quy định của TPP và EU trước khi các hiệp định được ký kết. Vinatex, tập đoàn dệt may lớn nhất nước đã đạt được thỏa thuận với các công ty Nhật Bản vào đầu năm 2015 để sản xuất vải dệt và thuốc nhuộm trong nước. Trong khi đó, các công ty Hàn Quốc và Đài Loan đã thành lập cơ sở ở Việt Nam – không phải để xuất khẩu trực tiếp mà để cung cấp vải dệt cho các nhà xuất khẩu trong nước, một tín hiệu cho thấy “quy tắc xuất xứ” có thể thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.

Nhưng với nhiều công ty Việt Nam khác, chi phí thực hiện quy định trên có thể ăn vào lợi nhuận có được từ ưu đãi mới vào thị trường Mỹ. “Mặc dù Việt Nam sẽ được ưu đãi hơn khi tiếp cận với thị trường Mỹ, tính cạnh tranh tổng thể sẽ thực sự giảm,” Jayant Menon, chuyên gia kinh tế ở Ngân hàng Phát triển Châu Á cho biết.

“Điều này sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào việc Việt Nam thích ứng như thế nào để tận dụng cơ hội và thực hiện quy tắc xuất xứ,” Jayant Menon nhận định.

Trần Loan, tổng giám đốc của Tohe Style ở Hà Nội, hãng chuyên xuất khẩu áo thun và phụ kiện sang Nhật Bản cho biết đối với nhiều hãng sản xuất dệt may Việt Nam, quy tắc xuất xứ là một thách thức lớn. “Hầu hết các nhà máy nhập chỉ và các nguyên liệu khác từ Trung Quốc,” cô nói.