Dòng ngoại tệ len lỏi trong các ngõ hẻm ở Trung Quốc

Trên dãy phố với các cửa hàng nhỏ nhắn nằm nép bên những tòa chung cư cũ kỹ, một người đàn ông tóc bạc chuyên bán nước ngọt có ga và kẹo tại một kiot chỉ có kích thước nhỏ bằng một quầy thu ngân đang tìm cách chuyển 100.000 USD ra khỏi Trung Quốc.

Con số 100.000 USD cao gấp đôi số tiền mà một công dân Trung Quốc được phép chuyển ra nước ngoài trong 1 năm, do đó các ngân hàng sẽ không chấp nhận. Tuy nhiên, những người thuộc tầng lớp trung lưu như ông Chen có thể thường xuyên làm việc đó thông qua mạng lưới giao dịch ngoại tệ ngầm.

Đối mặt với thị trường chứng khoán lao dốc và nền kinh tế suy yếu, nhiều người Trung Quốc đang tìm cách chuyển tiền ra nước ngoài. Hoạt động của hệ thống chuyển tiền ngầm càng nở rộ hơn khi chính phủ áp đặt những biện pháp kiểm soát vốn nghiêm ngặt hơn.

Không có số liệu chính thức nào theo dõi hệ thống chuyển tiền ngầm, nhưng các quan chức của NHTW Trung Quốc cho biết các ngân hàng ngầm có thể chuyển khoảng 800 tỷ nhân dân tệ (tương đương 125 tỷ USD) mỗi năm. Năm nay số tiền được dự báo sẽ tăng mạnh.

Một trong những dấu hiệu thể hiện hoạt động của các ngân hàng ngầm mạnh lên là dự trữ ngoại hối của Trung Quốc sụt giảm. Đây chính là thước đo nhu cầu về các đồng tiền mạnh. Dự trữ ngoại hối đã giảm kỷ lục 93,9 tỷ USD trong tháng 8 và giảm thêm 43 tỷ USD trong tháng 9, mặc dù một phần nguyên nhân là do PBOC bán ra USD để hỗ trợ đồng nhân dân tệ.

Có một dấu hiệu khác thể hiện hoạt động chuyển tiền ngầm đang nở rộ: số vốn người Trung Quốc đầu tư vào bất động sản thương mại ở nước ngoài tăng mạnh và chắc chắn sẽ vượt qua mốc 10,5 tỷ USD của năm ngoái.

Thường núp bóng các cửa hàng tiện lợi và quán trà, hệ thống này phục vụ rất nhiều loại khách hàng, từ những quan chức tham nhũng giấu giếm tài sản cho tới tầng lớp lao động bình dân cố gắng mua tài sản ở nước ngoài. Tất cả đều tin rằng để tiền ở nước ngoài sẽ an toàn hơn và mang lại lợi suất cao hơn. Tâm lý này càng khắc sâu kể từ mùa hè vừa qua, khi TTCK lao dốc.

Jiang Jinjin – một nhân viên môi giới bất động sản ở New York – cho biết đã xử lý gần 2.000 trường hợp mua nhà kể từ đầu năm đến nay. Khách hàng là những gia đình Trung Quốc có con đang theo học ở trường ĐH Columbia. “Mùa hè vừa qua tôi chẳng ngủ được mấy, quá nhiều bạn sinh viên đi tìm mua căn hộ”, cô nói.

Một số khách hàng nhờ người thân và bạn bè mang tiền ra nước ngoài trong những chuyến về nước, trong khi một số thành lập cả công ty ở Mỹ. Những công ty này có thể được sử dụng để trả tiền cho hàng nhập khẩu.

Trung Quốc áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn nhằm mục đích giữ tiền lại khi đất nước thiếu vốn đầu tư. Các quan chức vẫn coi đây là điều cần thiết để ngăn chặn kịch bản dòng vốn bị rút ra quá mạnh khiến nền kinh tế bị sốc như các nước đang phát triển trong khủng hoảng tài chính châu Á. Đồng thời quá nhiều tiền mặt chảy ra nước ngoài cũng cản trở nỗ lực kích thích tăng trưởng bằng biện pháp hạ lãi suất. Tuy nhiên, chính điều này tạo điều kiện thuận lợi cho hệ thống ngầm phát triển.

Những năm trước, các ngân hàng ngầm đã nở rộ ở Sán Đầu và Triều Châu, phục vụ những thành phố ven biển tấp nập những kẻ buôn lậu hàng giả hàng nhái, thuốc phiện và súng. Giờ đây phần lớn mạng lưới này lại chuyển sang những thành phố giáp với Hồng Kông và Macau – những thuộc địa cũ có hệ thống tài chính mở hơn. Khi tiền đã đến được Hồng Kông, nó có thể đi tới bất cứ đâu trên thế giới.

Đôi lúc những khoản tiền lớn sẽ được chia thành những khoản nhỏ và được chuyển đi hợp pháp thông qua hàng trăm tài khoản ngân hàng thuộc sở hữu của mạng lưới ngân hàng ngầm. Giống như mạng lưới hawala trong thế giới Arab, hệ thống chuyển tiền ngầm ở Trung Quốc cũng giúp lao động ở nước ngoài chuyển tiền về cho gia đình khi không thể mở tài khoản ngân hàng.

Hồi tháng 8, Bộ Công an Trung Quốc cho biết đã bước vào chiến dịch siết chặt hoạt động chuyển tiền ngầm. Chiến dịch này khiến những người chuyển tiền bất hợp pháp ít xuất hiện hơn trên con phố Xixiang của Thâm Quyến. Riêng trong tháng 6, cảnh sát Thâm Quyến bắt giữ 31 người và tịch thu 1.087 tài khoản giữ 12 tỷ nhân dân tệ.