Tiến sĩ người Việt tại Mỹ viết về khả năng bảo vệ tuyệt vời của vắc xin COVID-19

"Trời, hiệu quả cao đến vậy à?" - đây chính là câu cảm thán tôi lặp đi lặp lại với chính mình mỗi lần nghĩ về con số 95% - hiệu quả bảo vệ của vaccine Moderna và Pfizer khi kết quả vừa được công bố cuối năm vừa qua. Tôi còn nhớ như in sự vui mừng hớn hở của tôi và một cậu nghiên cứu sinh người Malaysia trong lab khi cập nhật thông tin cho nhau nghe trong mấy tuần đó. Chúng tôi đều nghĩ "Vậy là có hi vọng rồi!", và còn nói đùa sẽ lên kế hoạch về thăm gia đình ngay sau khi vaccine được tiêm chủng đại trà.

1001 lý do vaccine COVID-19 đã có thể bị thất bại

Làm việc trong một trung tâm đã gần 20 tuổi đời chuyên nghiên cứu vì sao vaccine cúm mùa thất bại, chúng tôi đều nhìn thấy có quá nhiều lý do để vaccine COVID-19 không thành công: kích thước của protein gai (thành phần chính trong hầu hết mọi vaccine COVID-19) quá to khiến protein dễ bị biến đổi cấu hình, làm giảm hiệu quả; cơ thể người không đáp ứng tốt với protein gai; kháng thể tạo ra không ngăn chặn virus hiệu quả, v.v… Đó là chưa kể trường hợp hiếm gặp nhưng rất đáng sợ là một vaccine không hiệu quả đủ sẽ có thể làm bệnh nặng hơn.

Những người được tiêm vaccine đầu tiên tại Nam California (Mỹ) vào tháng 01/2021. Nguồn: Getty.

Một năm cúm mùa được xem là thành công khi hiệu quả bảo vệ của vaccine ở vào khoảng 40-60%, trong khi con số này có thể giảm xuống đến 10%-15% vào những năm thất bại như mùa cúm 2004-05 và 2014-15 ở Mỹ. Trong hơn 15 năm qua, con số này chưa từng vượt qua ngưỡng 60%.

Vì vậy, ngay từ đầu chúng tôi không hi vọng quá nhiều vào một "kết quả trong mơ" của vaccine COVID-19. Một vaccine có hiệu quả 60%-70% với thời gian phát triển trong một năm như vậy đã được xem là thành công. Bởi vì một năm từ phát triển vaccine đến hoàn thành pha 3 thử nghiệm lâm sàng cũng có nghĩa là không được phép sai sót, mỗi bước đều phải được thực hiện một cách hoàn hảo. Với dân nghiên cứu như chúng tôi vốn thường gặp thất bại nhiều hơn thành công, điều này cũng đồng nghĩa với "phép màu".

Phép màu - sự thành công vượt xa mong đợi của vaccine COVID-19

Tôi theo dõi kỹ từng bước phát triển của các loại vaccine COVID-19 từ tháng tư năm ngoái, một phần vì công việc, một phần vì mong mỏi một tin tốt lành về khả năng vượt qua đại dịch của toàn thế giới. Khi nghe tin bệnh viện địa phương tuyển tình nguyện viên cho thử nghiệm lâm sàng pha 1 của công ty Pfizer tháng 6 năm 2020, tôi lập tức đăng ký tham gia.

Ngày Pfizer công bố kết quả pha 1, tôi vội tìm đọc ngay bảng kết quả chi tiết về lượng kháng thể tạo ra trong máu những người tình nguyện, dĩ nhiên trong đó có tôi. Tôi đã hân hoan vô cùng.

Hàm lượng kháng thể (thuật ngữ chuyên ngành là "hiệu giá kháng thể") do vaccine của Pfizer tạo ra cao hơn nhiều so với lượng kháng thể tạo ra khi tiêm chủng cúm mùa tôi thường phân tích, phải gọi là "cao đến ngỡ ngàng".

Những ngày đầu mùa dịch, nhân viên y tế phải xếp hàng dài chờ nhận trang thiết bị bảo hộ cá nhân thì nay, được bảo vệ bởi vaccine, họ sẽ bớt nguy cơ nhiễm bệnh khi chăm sóc cho bệnh nhân Covid. Nguồn: abc.net.au

Tín hiệu vui tiếp nối nhau. Đến cuối tháng 11 năm 2020, Pfizer công bố kết quả pha 3 với hiệu quả bảo vệ người tiêm chủng tránh mắc bệnh lên đến 95%. Hơn một tuần sau đó, công ty Moderna cũng tuyên bố hiệu quả bảo vệ ở ngưỡng trên 90%. Cả hai công ty Pfizer và Moderna đều phát triển vaccine dựa trên công nghệ mRNA, một công nghệ mới cho phép tạo ra vaccine trong thời gian ngắn kỉ lục. Do đã biết về hàm lượng kháng thể rất cao do vaccine tạo ra, tôi tin những con số được báo cáo là chính xác.

Lần lượt trong những tuần sau đó cho đến cuối tháng 1 năm 2021 vừa qua, các công ty vaccine khác cũng tuyên bố những kết quả rất đáng khích lệ, với hiệu quả trong khoảng 70-90% đối với virus SARS-CoV-2. Các công ty khác sử dụng những công nghệ chế tạo vaccine truyền thống (khác với Pfizer và Moderna), bao gồm protein gai tái tổng hợp, dùng vector hoặc virus bất hoạt. Những công nghệ này có ưu điểm là độ an toàn đã được biết đến nhiều hơn, nhưng nhược điểm là thời gian phát triển vaccine dài hơn.

Tuy vậy, cho dù cho sử dụng công nghệ vaccine nào chăng nữa, tất cả những vaccine được báo cáo đến nay đều có hiệu quả cao hơn mong đợi.

Vaccine COVID-19 đến nay bảo vệ gần như tuyệt đối khỏi tử vong

Các tin tức chung quanh vaccine thường tập trung vào hiệu quả bảo vệ người tiêm chủng khỏi nhiễm COVID-19, ví dụ những con số 95% hay 70-90% tôi vừa đề cập bên trên. Điều này khiến cho thông tin về các biến thể mới ở Anh, Nam Phi và Brazil dễ dàng làm dấy lên nỗi lo sợ trong cộng đồng, dù những hoang mang này nhanh chóng dịu đi khi có thêm nhiều kết quả nghiên cứu được công bố.

Thế nhưng còn một điểm sáng của vaccine rất ít được chú ý mà có lẽ lại là quan trọng nhất: Cho đến nay cả năm loại vaccine đã hoặc gần hoàn thành thử nghiệm pha 3 đều bảo vệ người nhiễm bệnh khỏi tử vong. Năm loại vaccine này bao gồm Pfizer, Moderna, AstraZeneca, Novavax và Johnson & Johnson.

Một người phụ nữ được tiêm vắc xin COVID-19.

Một bài báo đăng trên tờ New York Times đã đưa ra những con số rất đáng suy ngẫm: Trong số khoảng 75.000 người tham gia thử nghiệm của năm loại vaccine trên, không có ca tử vong nào vì COVID-19, và chỉ một vài người đã phải nhập viện. Dù vậy, tất cả những người tinh nguyện đó đều đã được xuất viện trong vòng 28 ngày kể từ ngày tiêm chủng.

Trong khi đó, trung bình cứ mỗi 75.000 người Mỹ, COVID-19 đã giết khoảng 150 người và khiến hàng trăm người khác phải nhập viện. Ngay cả một mùa cúm bình thường ở Mỹ cũng giết chết khoảng 5-15 người trưởng thành và khiến hơn 100 người nhập viện (tính trung bình cho 75.000 người).

Những con số này hiển nhiên chỉ mang tính chất tham khảo. Nhưng nói như vậy để thấy rằng dù những ca mắc bệnh nhẹ sau khi tiêm chủng bị báo cáo như một thất bại, chúng vẫn là hiệu quả đáng ghi nhận của vaccine, giúp đưa chúng ta một bước đến gần hơn cuộc sống "bình thường" trước đại dịch.

Những con số này cũng nhấn mạnh rằng: dù hiệu quả của vaccine có giảm đi đối với các biến thể đã và sẽ được phát hiện, vaccine vẫn có tác dụng bảo vệ đáng kể. Ví dụ, hai vaccine của Johnson & Johnson và Novavax đã được thử nghiệm tại Nam Phi, và chưa có ai được tiêm chủng chết vì COVID. "Mọi người vẫn chưa mắc bệnh nặng"- Tiến sĩ Rebecca Wurtz thuộc Trường Y tế Công cộng Đại học Minnesota nói.

Kết luận

Với sự xuất hiện liên tục của các biến thể mới, có lẽ cả thế giới đang bắt đầu nhìn nhận một điều: virus SARS-CoV-2 sẽ không biến mất hoàn toàn trong thời gian ngắn sắp tới. Thay vào đó, một tình huống đã được một số chuyên gia dự đoán trước là virus SARS-CoV-2 sẽ ở lại.

Và viễn cảnh tốt nhất là chúng sẽ trở thành một loại cảm mùa thứ năm, cùng với bốn loại coronavirus gây cảm mùa đang lưu hành khi tất cả mọi người đều đã được tiêm chủng. Lúc đó, trường học, hàng quán, dịch vụ lại có thể mở cửa như thời kỳ trước đại dịch. Để chờ được đến ngày đó một cách an toàn nhất, chúng ta cần kiên nhẫn tuân thủ hướng dẫn của các cơ quan y tế, thực hiện 5 K - "Khẩu trang – Khử khuẩn – Khoảng cách – Không tập trung – Khai báo y tế" - để bảo vệ tính mạng và sức khỏe cho bản thân và những người chung quanh.

Tài liệu tham khảo

https://www.nytimes.com/2021/01/18/briefing/donald-trump-pardon-phil-spector-coronavirus-deaths.html

https://www.cdc.gov/flu/vaccines-work/past-seasons-estimates.html