Trung Quốc vô địch khi làm pin mặt trời: Biết cách sản xuất nhanh, lại thâu tóm 1 vật liệu quan trọng, châu Âu ‘kêu khóc’ vì giá quá rẻ, không thể cạnh tranh

Khủng hoảng chuỗi cung ứng, nếu xét trên phương diện tích cực, đang mở đường cho công cuộc phát triển ngành công nghiệp năng lượng sạch của giới chức toàn cầu, trong đó có Trung Quốc. Nền kinh tế lớn nhất châu Á này đang rót hàng tỷ USD vào các nhà máy polysilicon – nguyên liệu chính trong quá trình sản xuất tấm pin mặt trời. Trong bối cảnh tắc nghẽn chuỗi cung ứng đẩy giá một loạt các mặt hàng, từ khí đốt tự nhiên đến thịt bò trên khắp các siêu thị, polysilicon chỉ là một trong số vô vàn các nguyên liệu thô xuất hiện trong chuỗi khủng hoảng nguồn cung vốn được cho là vấn đề mang tính chất ‘tạm thời’.

‘Tạm thời’ bởi lẽ Trung Quốc vẫn đang sử dụng sức mạnh công nghiệp của mình để giữ vững vị thế thống trị thị trường năng lượng điện mặt trời - lĩnh vực then chốt giúp thế giới chống lại những tác động tồi tệ nhất của biến đổi khí hậu.

“Việc mở rộng hàng tỷ công suất polysilicon của Trung Quốc sẽ tháo gỡ được một nút thắt quan trọng. Chúng tôi kỳ vọng nguồn cung này sẽ được đẩy mạnh vào những năm tiếp theo với mức giá hợp lý hơn”, Tony Fei, chuyên gia phân tích của BOCI Research, nói.

Hiện tăng trưởng điện mặt trời tại Trung Quốc không hề có dấu hiệu chậm lại, nhất là trong bối cảnh chính phủ nước này đặt mục tiêu trung hòa khí thải carbon vào năm 2060. Động lực chủ yếu đến từ việc Trung Quốc có hầu hết mọi thứ cần thiết để sản xuất polysilicon một cách nhanh nhất và rẻ nhất, từ hầm mỏ, nhà máy đến nhân công.

Hồi năm 2019, các công ty Trung Quốc sản xuất tổng cộng 66% lượng polysilicon trên toàn cầu. 72 % tấm pin PV tiêu thụ cũng được tạo ra tại đại lục – nơi thu hút 5 trên tổng số 10 dự án năng lượng mặt trời lớn nhất thế giới.

Huanghe Hydropower Hainan Solar Park - nhà máy điện mặt trời với công suất đứng thứ hai thế giới là một trong số đó. Đi vào hoạt động hồi cuối năm 2020, nhà máy này đặt mục tiêu tạo thành tổ hợp điện tái tạo với công suất 16.000 MW, trong đó 11.000 MW là điện mặt trời và 5.000 MW là điện gió. Ngoài ra, Tengger Desert Solar Park, nơi từng giữ ngôi vị nhà máy điện mặt trời mang công suất lớn nhất thế giới cho đến năm 2018, cũng được đặt tại Trung Quốc.

Polysilicon được cho là chìa khóa của ngành công nghiệp năng lượng mặt trời, bởi đảm bảo nguồn cung cho nguyên liệu thô này là vô cùng khó khăn. Thông thường, các nhà máy polysilicon mới mất từ 18 đến 24 tháng để có thể hoạt động trơn tru, trong khi những dây chuyền sản xuất ít phức tạp hơn chỉ cần chưa đầy 1 năm.

“Polysilicon cần rất nhiều thời gian để sản xuất”, Yali Jiang, chuyên gia thuộc BloombergNEF nhận định.

Chính vì vậy, để nhanh chóng ổn định công suất, nhiều dự án mới liên quan đến polysilicon đang được triển khai bên ngoài khu tự trị Tân Cương – khu vực vốn đóng góp tới gần 50% sản lượng polysilicon trên toàn cầu.

Ổn định nguồn cung cho polysilicon không phải tham vọng của riêng Trung Quốc và cuộc đua này chắc chắn không thể thiếu Mỹ. Tính đến cuối năm 2021, công suất điện mặt trời tại Mỹ đã vượt 100.000MW. Tăng trưởng hằng năm tại thị trường này cũng vô cùng ấn tượng, trung bình 42% trong vòng 10 năm. Động lực một phần đến từ các chính sách ưu đãi thuế đối với các hệ thống năng lượng mặt trời thương mại và dân cư.

Bên cạnh đó, Mỹ cũng sở hữu nhiều mỏ thạch anh trắng – thành phần chính tạo ra polysilicon. Đây được cho là lợi thế lớn của Mỹ so với Trung Quốc, bởi nguồn tài nguyên thạch anh tại đại lục không khả quan và chất lượng không cao.

Nhờ cơn sốt polysilicon, các chuyên gia kỳ vọng giá loại nguyên liệu thô này sẽ giảm dần trong tương lai. Bởi lẽ, khi thế giới gia tăng lắp đặt và sản xuất nhiều tấm pin mặt trời, dây chuyền sản xuất sẽ trở nên rẻ và hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, do nhu cầu gia tăng đột biến trong chuỗi cung ứng nhiều gián đoạn hậu COVID-19, giá loại nguyên liệu thô này đã bất ngờ leo thang vào tháng cuối năm 2022 và giao dịch ở mức cao nhất trong vòng 1 thập kỷ.

“Một khi nút thắt cổ chai của polysilicon được gỡ bỏ, giá sẽ lại giảm và thúc đẩy hơn nữa nhu cầu đối với nguyên liệu này”, ông Johannes Bernreuter, giám đốc công ty báo cáo thị trường Bernreuter Research, cho biết.

Theo ước tính của Bloomberg NEF, thế giới sẽ cần thêm khoảng 455 gigawatt mỗi năm từ nay đến 2030 để có thể ngăn chặn những hệ luỵ xấu nhất của biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, nghịch lý ở chỗ hầu hết các tấm pin mặt trời tại Trung Quốc đều được sản xuất bằng năng lượng hóa thạch – tác nhân gây ra lượng khí thải khổng lồ. Do đó, nếu Trung Quốc mở rộng quy mô sản xuất polysilicon, công nghiệp năng lượng mặt trời sẽ trở thành một trong những ngành gây ô nhiễm nặng nề nhất thế giới.

Theo Fengqi You, giáo sư thuộc Đại học Cornell, ngành sản xuất tấm pin mặt trời của Trung Quốc đã tạo ra lượng CO2 cao rất nhiều so với châu Âu.

“Đúng là chúng ta đang tạo ra điện sạch, nhưng trước đó, quá trình sản xuất những tấm pin này tại Trung Quốc hoặc một số quốc gia khác đang tạo ra rất nhiều khí thải”, ông You nói.

Chính vì vậy, một số nước phương Tây đang cố gắng dịch chuyển ngành công nghiệp này ra khỏi than đá. Chẳng hạn như tại Liên minh châu Âu EU, giới chức đã xem xét điều chỉnh hàm lượng CO2 tối đa của các tấm pin mặt trời. Đây được xem như một cách để các quốc gia phương Tây xây dựng lại ngành công nghiệp năng lượng vốn đang được thống trị bởi Trung Quốc đại lục.

Theo một số nhà khoa học, kể cả khi Trung Quốc tiếp tục đẩy mạnh sản xuất pin mặt trời, kết quả cuối cùng luôn là lượng khí thải CO2 giảm dần theo thời gian vì những tấm pin này có thể thay thế điện được tạo ra từ nhiên liệu hóa thạch. Khi đó, lượng khí thải cắt giảm trong 30 năm tuổi thọ của pin mặt trời sẽ bù đắp được lượng CO2 thải ra trong suốt quá trình sản xuất.

Sức mạnh sản xuất của Trung Quốc là không thể chối cãi. Hàng nhập khẩu giá rẻ từ đại lục thậm chí còn khiến một số doanh nghiệp EU rơi vào khủng hoảng. Thông báo đóng cửa sản xuất đang chồng chất. Ngành thiết bị điện mặt trời châu Âu cảnh báo một nửa công suất sản xuất có thể biến mất trừ khi chính phủ vào cuộc.

Dẫu vậy, Bộ trưởng Kinh tế Đức quan ngại rằng việc hạn chế nhập khẩu pin mặt trời từ Trung Quốc có thể cản trở sự phát triển nhanh chóng của năng lượng xanh châu Âu, từ đó khiến 90% thị trường trở nên đắt đỏ. Các công ty lắp ráp, lắp đặt pin mặt trời nhập khẩu tại EU cũng có nguy cơ phá sản.

“Ngành công nghiệp năng lượng mặt trời ở Trung Quốc đã được trợ cấp chiến lược hàng trăm tỷ USD trong nhiều năm”, Gunter Erfurt, CEO Meyer Burger, nhà sản xuất thiết bị của Thụy Sĩ, nói và cáo buộc một số doanh nghiệp Trung Quốc đang bán hàng với giá thấp hơn cả chi phí sản xuất.

Theo: Reuters, SCMP