TS Việt tại Nhật: Nghịch lý có thật, tai hại về chăm sóc sức khỏe trong các gia đình VN

Dễ thấy ở Việt Nam điều này: giả dụ cha mẹ bị tai biến thì con cái thường chăm sóc hoặc thuê người chăm sóc gần như tận răng.

Nhiều trường hợp bệnh nhân có thể tự mặc áo quần bằng một tay, tự xúc ăn (dù chậm chạp) nhưng người nhà lại mặc áo cho hay đút ăn từ đầu tới cuối. Sự chăm sóc này là đáng quý, nhưng đôi khi nó hơi quá mức và gây hậu quả nghiêm trọng.

Trong phục hồi chức năng (PHCN) có ba nguyên tắc căn bản. Đó là can thiệp SỚM, LIÊN TỤC, LÂU DÀI.

Nhưng cũng như câu chuyện chăm sóc quá mức người bệnh ở trên kia, tại Việt Nam tôi quan sát thấy vẫn còn nhiều bệnh nhân sau tai biến, tai nạn,… không được chỉ định tập luyện gì trong một thời gian dài.

Không biết có thật không mà một số bệnh nhân thay khớp xong cũng được cho về nhà với lời khuyên đi… massage và châm cứu là đủ!

Như thế hoàn toàn không đủ!

Theo một số bác sĩ PHCN, tình hình chung là các BS Nội và Ngoại khoa vẫn còn ít quan tâm hoặc xem nhẹ phục hồi chức năng dẫn đến những kết quả đáng tiếc, vì PHCN cũng có thời gian vàng (golden time) như những can thiệp khác.

Việc hướng dẫn và theo dõi chương trình luyện tập của bệnh nhân sau khi ra viện cũng chưa được tốt vì nhiều lý do có tính "hệ thống".

BS Phạm Nguyên Quý

Có lẽ vì lý do lịch sử, người ta hay "đồng nghĩa" PHCN (Rehabilitation) là Vật lý trị liệu, và có lẽ cũng do ảnh hưởng của… tiểu thuyết kiếm hiệp nên việc châm cứu, ấn huyệt, chích điện, xoa bóp (thụ động)… được nhiều người "tin yêu" hơn là các bài tập chủ động, tự thân vận động.

Thật ra, các phương pháp trên chỉ là một mảng nhỏ của PHCN chứ không phải toàn bộ. Hiện thế giới đang khuyến khích bệnh nhân tự tập luyện với hướng dẫn của các kỹ thuật viên để tăng cường và khôi phục đường dẫn truyền thần kinh đến các vùng bị yếu.

Ngành PHCN đã được phát triển sâu rộng với các mảng Physical Therapy (vật lý trị liệu), Occupational Therapy (hoạt động trị liệu) và Speech Therapy (ngữ âm trị liệu) với các bài tập thích hợp cho từng đối tượng, từng loại thương tật, và cũng đã có thêm những mảng liên quan như PHCN cho tim mạch, chỉnh hình hay sản phụ...

Ngay cả khái niệm "Rehabilitation" cũng chưa được nhiều người hiểu đúng.

Theo Tổ chức Y tế thế giới WHO, Rehabilitation là tập hợp TẤT CẢ các biện pháp hỗ trợ những người mang hoặc có thể mang khuyết tật, để họ đạt được và duy trì hoạt động tối ưu hằng ngày, là tất cả các phương thức giúp người bệnh ở lại hoặc trở lại cộng đồng, sinh hoạt độc lập và tham gia vào các hoạt động tại cộng đồng.

Rehabilitation không chỉ là phục hồi lại chức năng của cơ thể mà còn bao gồm các phương pháp hỗ trợ giúp bệnh nhân mang khuyết tật (những người không phục hồi được chức năng như ban đầu) tự sinh hoạt hàng ngày.

Sinh hoạt độc lập là một từ khóa rất quan trọng vì việc khôi phục sức co của một vài nhóm cơ sẽ chẳng có ý nghĩa nếu nó không gắn kết với việc cải thiện các động tác trong sinh hoạt, hay giúp bệnh nhân tự ăn uống, di chuyển, thay quần áo, tắm rửa và đi vệ sinh.

Ngay cả khi bệnh nhân không phục hồi được khả năng vận động thì việc giới thiệu những công cụ, cách thức giúp họ tự lập, hoặc đề nghị thay đổi môi trường sẽ giúp họ tự lập hơn phần nào.

Ví dụ, người không gắp đũa bằng tay phải được thì có thể tập sử dụng tay trái hoặc dùng đũa có thiết kế đặc biệt để gắp được với chức năng còn lại ở tay phải (hình bên dưới).

Người bị liệt một tay có thể dùng dụng cụ trợ giúp để tự cắt móng tay bằng một tay (hình bên dưới), tự cài khuy áo, tự mang tất. Người đi lại kém thì có thể đặt thêm thanh vịn trên lối đi ra nhà vệ sinh và trong nhà vệ sinh…

Rehabilitation phải được hiểu và dịch thành "tái thiết cuộc sống" thì mới chính xác và bao hàm đầy đủ ý nghĩa.

Tuy nhiên, nhiều trung tâm PHCN tại Việt Nam hiện nay vẫn còn tập trung vào kích thích thụ động hoặc tập luyện tăng sức cơ mà thiếu chú ý đến các bài tập cải thiện động tác liên quan tới sinh hoạt hằng ngày.

Việc gợi ý thay đổi môi trường để bệnh nhân hay người khuyết tật tái thiết cuộc sống thì còn … xa xỉ nữa.

Đừng xem người bệnh hay người mang khuyết tật là bại liệt hoàn toàn, "hết thuốc chữa"!

Chăm sóc là rất tốt, nhưng không nên "bao thầu" và săn sóc theo dạng…phục vụ toàn diện. Hãy tìm hiểu xem người bệnh còn làm được việc gì, làm được đến đâu để trợ giúp thích hợp. Cũng đừng nôn nóng với họ.

Làm được đến đâu thì làm, lâu la, chậm chạp hơn cũng chẳng sao, miễn đừng quá ảnh hưởng tới xung quanh là được.

Nếu càng ủ ấp và bao thầu, chẳng chóng thì chầy người bệnh sẽ càng bị phụ thuộc vào người xung quanh, và chức năng cơ thể vì thế ngày càng đi xuống, tinh thần cũng không thể tốt vì họ tự xem như mình đã "liệt", mất đi sự vui tươi, phấn chấn trong đời sống.

Tâm lý người bệnh cũng rất quan trọng. Vì đa số người bệnh thích được phục vụ và gia đình cũng thích phục vụ họ để bày tỏ lòng yêu thương.

Nhưng, tình yêu thương không đặt đúng chỗ là một trong những lý do mà PHCN không được thực hiện liên tục và lâu dài. Cần giúp người bệnh hiểu rõ mục đích của luyện tập kiên trì và động viên người bệnh kiên trì theo đuổi việc tập luyện để có kết quả tốt nhất cho chính mình.

Thay đổi thực trạng này không dễ. Nó liên quan đến thay đổi thói quen, nếp nghĩ của mỗi người, từ nhân viên y tế đến bệnh nhân và người thân. Nó cũng liên quan đến sự giáo dục, rèn luyện con trẻ tính tự lập từ bé (cũng đang là vấn nạn tại Việt Nam).

Tuy nhiên, ngày càng nhiều gia đình nhận ra sự cần thiết của việc bệnh nhân tự lập và quan tâm nhiều tới tái thiết cuộc sống cho người bệnh. Hi vọng rằng đây là động lực để ngành này phát triển, đào tạo thêm nhân lực (kỹ thuật viên PHCN) đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của cộng đồng.