Từ bộ phim 'Ký sinh trùng' đến đời thực Hàn Quốc: Một thế hệ trẻ bị đánh cắp giấc mơ (P.3)

Học lắm để thất nghiệp

Anh Yoon Chang Huyn là một kỹ sư của tập đoàn Samsung Electronics với mức lương ổn định. Tuy nhiên vào năm 2015, bất chấp sự phản đối của gia đình, chàng trai này đã quyết định bỏ việc để mở kênh Youtube theo đuổi đam mê. Với mức lương 65 triệu Won (57.619 USD)/năm, cao gấp 3 mức lương bình quân tại Hàn Quốc, có thể hiểu tại sao cha mẹ của anh Yoon lại phản đối.

Tuy nhiên chẳng kéo dài lâu, áp lực làm việc, những đêm quay clip, lượng người theo dõi ít ỏi cùng giá cả tăng cao đã khiến anh Yoon phải từ bỏ giấc mơ điên rồ này.

Trên thực tế, câu chuyện của anh Yoon là một trong số rất nhiều trường hợp ngày nay của giới trẻ Hàn Quốc. Giấc mơ trở thành ngôi sao, khởi nghiệp hay theo đuổi đam mê giờ bị dập tắt phũ phàng bởi cuộc sống khó khăn và nền kinh tế giảm tốc.

Nếu các bạn đã xem phim "Ký sinh trùng" (Parasite) của Hàn Quốc, khán giả có thể nhận thấy rõ thực trạng thất nghiệp và ít cơ hội của giới trẻ Hàn.

Ngày nay, lao động Hàn chẳng quan tâm đến những thứ khác ngoài cố xin các công việc ổn định, như trong các tập đoàn lớn hay công chức. Thậm chí, nhiều người chuyển về quê làm nông hoặc ra nước ngoài làm việc. Chắc chắn rằng nhiều người Hàn thích làm việc ở những nước như Việt Nam với đãi ngộ cao còn hơn về quê nhà với sự cạnh tranh khó khăn và giá cả đắt đỏ.

Số liệu chính thức cho thấy tỷ lệ thất nghiệp trong giới trẻ Hàn Quốc từ 25-34 tuổi đạt mức cao nhất trong 19 năm qua. Cá biệt trong 3 năm vừa qua, tỷ lệ thất nghiệp của giới trẻ Hàn đã tăng mạnh, nhất là với những lao động có bằng đại học.

Nếu tính những người trong độ tuổi 15-29, tỷ lệ thất nghiệp đạt tới 11,6%, cao hơn rất nhiều so với mức 9% tại Mỹ. Trong số những sinh viên mới tốt nghiệp hay lao động bán thời gian để thi công chức, cứ 4 người thì có 1 người thất nghiệp hoàn toàn và phải từ bỏ.

Nguyên nhân chính của tình trạng này là do hàng loạt doanh nghiệp nhỏ hạn chế hoặc ngừng tuyển nhân viên mới trước chi phí ngày càng tăng. Mặc dù tỷ lệ thất nghiệp của Hàn Quốc chưa là gì so với các nền kinh tế tại Châu Âu nhưng nếu xem xét trình độ học vấn của những người thất nghiệp, có lẽ bạn sẽ sốc. Số liệu của Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) cho thấy 69% bạn trẻ Hàn trong độ tuổi 25-34 có bằng đại học vào năm 2015 nhưng 1/3 số người thất nghiệp cùng năm lại là cử nhân.

Trong khi đó, thời gian trụ lại làm việc của lao động Hàn cũng thuộc hàng ngắn nhất OECD với chỉ 6,6 năm, thấp hơn nhiều mức bình quân 9,4 năm của toàn khối và 11,5 năm của nước láng giềng Nhật Bản. Tệ hơn, các cuộc khảo sát cho thấy 55% số lao động Hàn không hài lòng với công việc của mình, mức thấp nhất OECD.

Lý do chủ yếu là rất nhiều bạn trẻ Hàn phải làm công việc bán thời gian hay không ổn định hoặc trái ngành. Thị trường lao động khắc nghiệt cùng nguồn cầu yếu khiến lao động Hàn khốn khổ hơn so với nhiều nền kinh tế.

Cũng chính vì nguyên nhân này mà các tập đoàn lớn hay công chức nhà nước trở thành điểm thu hút lao động trẻ Hàn.

Hiện nay, những tập đoàn gia đình trị (Chaebol) như Samsung hay Huyndai đang trở thành điểm hút nhân lực Hàn Quốc vì chế độ việc làm ổn định, lương cao. Số liệu của hãng Saramin cho thấy Samsung Electronics vẫn là nơi làm việc được mong muốn nhiều nhất đối với các bạn trẻ mới tốt nghiệp năm 2019.

Tuy nhiên với tỷ lệ thất nghiệp cao cùng giá cả ngày một đắt đỏ, thậm chí những sinh viên tốt nghiệp các trường danh giá nhất Hàn Quốc cũng đang phải khổ sở để xin việc vào các chaebol này.

Chaebol hoặc không gì cả

Cô Moon Ye Won, một sinh viên mới tốt nghiệp 24 tuổi từ trường đại học quốc gia Seoul (SNU) nổi tiếng, một ngôi trường được ví như top đại học hàng đầu Hàn Quốc, bắt đầu cuộc chạy đua kiếm việc làm hàng năm.

Tưởng chừng với tấm bằng danh giá, cô Moon có thể kiếm việc dễ dàng nhưng không, cuộc cạnh tranh vào những đợt tuyển dụng của Samsung là cực cao và những ứng cử viên như cô Moon cũng chỉ có cơ hội rất nhỏ.

Có 2 bằng cử nhân kinh tế và ngoại ngữ tiếng Tây Ban Nha, cô Moon dễ dàng làm thực tập sinh cho một công ty Hàn Quốc ở Iran. Dẫu vậy giờ đây cô phải làm nhân viên bán thời gian cho Starbucks trong khi chuẩn bị hồ sơ xin việc cho cả 8 chaebol lớn của Hàn Quốc.

Kỳ vọng của cô Moon thể hiện xu hướng của giới trẻ Hàn đòi hỏi công việc ổn định ngày nay. Những tập đoàn lớn như Samsung, LG hay Huyndai hiện vẫn chiếm gần 50% nền kinh tế Hàn Quốc, qua đó đảm bảo được sự ổn định trong công việc.

Mặc dù những lùm xùm quanh việc tham nhũng, thái độ với nhân viên hay bất bình đẳng tầng lớp xã hội khiến mọi người ác cảm với chaebol nhưng giới trẻ Hàn ngày nay chẳng có lựa chọn nào khác. Những vụ bê bối của Lotte, Hanjin hay Samsung chỉ khiến họ cắt giảm bớt nhân viên chứ chẳng giúp ích gì cho lao động trẻ. Giới trẻ Hàn chẳng đòi thêm được quyền lợi gì với văn hóa làm việc ở Hàn Quốc.

Một cuộc thi đầu vào của Samsung Electronics

Một cuộc khảo sát mới đây cho thấy gần một nửa trong số 500 công ty lớn tại Hàn cho biết sẽ cắt giảm lao động do kinh doanh khó khăn.

"Đó thực sự là vấn đề, khi làm bài kiểm tra đầu vào những tập đoàn này, tôi luôn nhớ về những bê bối của họ và chẳng thể tập trung", cô Moon thừa nhận.

Năm 2014, khoảng 200.000 ứng viên đăng ký thi đầu vào cho Samsung để cạnh tranh 14.000 suất việc làm.

Theo Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), Hàn Quốc là nước có bất bình đẳng thu nhập cao nhất Châu Á với top 10% người giàu kiếm được gần 50% tổng thu nhập cả nước. Trên thực tế con số này vốn khá thấp, vào khoảng 29% năm 1995 và thấp hơn nhiều nước Châu Á khác. Tuy nhiên thị trường lao động khó khăn và văn hóa làm việc trọng "quan hệ" hơn tài năng đã làm xói mòn bình đẳng xã hội.

Tại các công ty lớn, những người có nhiều mối quan hệ và được sếp thích sẽ được cất nhắc hơn những nhân viên có tài năng thực sự. Đây là lý do chính khiến phong trào bài xích những con ông cháu cha và chaebol lại diễn ra mạnh như vậy.

Trớ trêu thay, các chaebol này lại quan hệ tốt với chính phủ cũng như quá lớn để đổ vỡ nên họ vẫn dửng dưng, còn tầng lớp lao động trẻ dù ghét vẫn đổ xô ứng tuyển vào các tập đoàn này. Tệ hơn, đây là nguyên nhân chính khiến tỷ lệ khởi nghiệp của Hàn Quốc đang ngày một đi xuống do giới trẻ không được hậu đãi và cổ vũ mạo hiểm, theo đuổi giấc mơ khi cuộc sống quá khó khăn.

Từ bỏ giấc mơ để nhà nước nuôi

Vào mỗi buổi sáng đẹp trời tại nhà ga Noryangjin ở thủ đô Seoul, dòng người đeo cặp sách, mặc quần áo công sở lại tràn ngập lối đi bộ, hối hả hướng về những điểm chờ đèn đỏ qua đường. Điều kỳ lạ là khu vực này chẳng có gì khác ngoài chợ cá và những trung tâm tiệc cưới, vậy lượng lao động cổ trắng này ở đâu ra?

Làm cảnh sát Hàn Quốc khá ổn định và thu hút được giới trẻ

Trên thực tế, đây là nơi có nhiều lớp đào tạo tư nhân cho những người muốn thi công chức ở Hàn Quốc. Một trong số những học sinh của các trung tâm này là cô Song Ji Hye. Vị cử nhân của trường đại học cảnh sát này đã 28 tuổi nhưng chưa bao giờ có công việc toàn thời gian bởi trượt kỳ thi công chức. Bản thân cô đã tham dự những lớp bổ túc như trên từ năm 2017 chỉ để đỗ vào làm công chức nhà nước.

Cơ sở Willbes Academic là một trong những trung tâm mà cô Song theo học ở gần nhà ga Noryangjin. Tại đây, người ta dạy lịch sử, tiếng Anh, luật, các chính sách về cảnh sát cũng như nhiều môn học liên quan như toán. Trung tâm cũng chuẩn bị kỹ càng cho các học viên vượt qua những bài kiểm tra về thể chất, bài thi viết hay các cuộc phỏng vấn để có thể được nhận vào làm cảnh sát.

Mặc dù thi trượt lên xuống nhưng cô Song vẫn cố sống chết bám lấy ngành công chức này vì chúng có chế độ lợi ích ổn định. Tương tự như cô Song, rất nhiều bạn trẻ Hàn cũng từ bỏ giấc mơ nghề nghiệp để làm công chức. Năm 2018, khoảng 170.614 bạn trẻ Hàn đã đăng ký thi tuyển cảnh sát nhưng chỉ 7.294 người được nhận, tương đương 4%.

Chính quyền Seoul hiện đang có kế hoạch tạo thêm 174.000 công chức từ nay đến năm 2022. Riêng năm 2019 sẽ có thêm 9.475 công chức.

Hiện hành chính công đang là thị trường lao động được giới trẻ Hàn săn đón nhiều nhất bởi tính an toàn. Bất kỳ công chức nào cũng sẽ được đảm bảo ký kết hợp đồng lao động toàn thời gian cho đến tuổi nghỉ hưu với mức lương ổn định.

Tuy nhiên để được làm công chức chẳng dễ, sau khi trượt kỳ thi năm 2017, cô Song đã phải làm việc bán thời gian 2 năm cho ôn thi lần nữa và vẫn phải ăn bám vào bố mẹ để có tiền thuê nhà cũng nh chi trả học phí cho các lớp đào tạo.

Theo Giáo sư Jung Chul Young của SNU, lớp trẻ Hàn Quốc sống khá phụ thuộc vào cha mẹ và nhiều người còn sống cùng họ cho đến tận khi nghỉ hưu. Điều này khác khác với văn hóa Phương Tây khi các bạn trẻ sống tự lập và trải nghiệm từ rất sớm. Đây là lý do dễ hiểu cho xu thế ưa thích "bát cơm sắt", từ để chỉ những công việc ổn định như công chức nhà nước hiện nay.

Các hiệu sách Hàn tràn ngập những cuốn hướng dẫn thi đầu vào cho các chaebol.

"Tôi không nghĩ làm công chức là một nghề tối ưu, nhưng được cái nó ổn định", Anh Lee Seung Hoon, một sinh viên 23 tuổi ngành kỹ sư đã tạm dừng học để thi công chức cho biết.

Dẫu vậy để làm công chức chẳng dễ. Ví dụ như tỷ lệ chọi thi đầu vào công chức năm 2018 là 2,4% với hơn 200.000 người ứng tuyển, cao hơn cả tỷ lệ 4,50% của trường đại học danh giá Harvard.

Một báo cáo công khai năm 2018 cho thấy gần 500.000 người Hàn đang ôn thi đầu vào công chức thay vì thực sự kiếm việc gì đó để làm. Năm 2017, Viện Huyndai Research Institute cho thấy những thành phần này khiến nền kinh tế mất hơn 15 tỷ USD vì ước mơ cầm "bát sắt".

Với những người không xin được vào chaebol hay công chức, họ lại tìm hướng đi mới an toàn hơn. Trong khoảng 2013-2017, Hàn Quốc có tới 24% số hộ gia đình từ bỏ cuộc sống thành thị để về quê làm nông, tương đương hơn 12.000 hộ gia đình.

Với những người không chịu được cảnh nông thôn, họ tìm được xuất khẩu lao động. Năm 2017, gần 5.800 lao động Hàn đã ra nước ngoài làm việc, cao gấp 3 lần so với năm 2013, đó là chưa tính đến những người làm việc không phép hoặc không đăng ký với chính quyền.

Số liệu chính thức của phía Nhật Bản cũng cho thấy tính đến cuối năm 2016, lao động Hàn Quốc nhập khẩu sang đây đã tăng 16% và vẫn tiếp tục đi lên.

Với đà phát triển như hiện nay, chẳng mấy chốc trong tương lai những thị trường như Việt Nam, Nhật Bản, Singapore… có khi lại là miền đất hứa cho những lao động trẻ Hàn Quốc, những người đang phải vật lộn trong nền kinh tế lớn thứ 4 Châu Á.

Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae In