Từng lên như nấm sau mưa, đây là hiện thực bẽ bàng của start-up xe điện: Lay lắt sống

CHIẾC BÁNH VẼ XE ĐIỆN

Cuối năm ngoái, thế giới lẽ ra đã có một mẫu xe điện 3 bánh trang bị pin mặt trời trên nóc. Các thành phố trên thế giới lẽ ra đã có đủ loại xe buýt điện chạy quanh; xe tải giao vận cũng suýt có cơ hội đổi sang loại chạy điện - loại phương tiện không chỉ tiết kiệm tiền xăng dầu mà còn chở được nhiều hơn.

Tất nhiên, đó chỉ là "lẽ ra". Thế giới của ngày hôm nay không như vậy.

Các start-up xe điện, chủ đề không thiếu chuyện để nói của giới đầu tư, đã kêu gọi được hàng triệu đô la từ các nhà đầu tư và những khách hàng tương lai, những người được chiêm ngưỡng bức tranh tương lai mà trong đó, xe điện đã tới ngay đầu ngõ.

Xe điện Aptera Gamma từng hứa hẹn có thể đi được 1.600km với mỗi lần sạc, nhờ pin mặt trời trên nóc xe. Ảnh: Aptera.

Ấy thế mà giờ đây, những tay họa sĩ vẽ những bức tranh tương lai đó đang phải vật lộn với những tờ hóa đơn đắt đỏ. Đứng trước họ là vật giá leo thang, những cuộc thanh tra của chính phủ, kiện tụng, thay đổi nhân sự cấp cao, và những nhà đầu tư cũng đang khốn khó vì lãi suất tăng cao. Với nhiều start-up, cơn sốt xe điện đã thực sự thành cơn sốt.

Nhà phân tích cấp cao chuyên về mảng công nghệ di chuyển và bền vững tại TD Cowen (công ty đầu tư thuộc sở hữu của Ngân hàng Toronto-Dominion, Canada), ông Jeff Osborne, nhận định: "Chắc chắn có dấu hiệu suy thoái. Cổ phiếu của họ, nói thẳng, chẳng còn tí gì sức hấp dẫn. Rất khó để biết xem ai mới là kẻ sẽ chiến thắng".

Tờ Automotive News đã nghiên cứu báo cáo tài chính của 10 start-up xe điện Mỹ và tính toán tốc độ tiêu tiền và thể hiện bằng số tháng họ có thể sống tiếp. Như bảng dưới đây, sắp xếp từ ít tháng nhất đến nhiều tháng nhất.

Trong số 10 start-up xe điện mà tờ Automotive News nghiên cứu, chỉ có 4/10 đơn vị có đủ tiền trong tay để tiếp tục hoạt động ít nhất 1 năm tới, một số rất ít có thể trụ được hơn 2 năm. Số liệu này dựa vào tài liệu mà các hãng xe gửi lên Ủy ban Chứng khoán SEC. Trong số đó có những cái tên từng phủ mặt báo, như Nikola Corp., Faraday Future Intelligent Electric Inc., giờ đang phải đối mặt với các vụ kiện từ phía nhà đầu tư, hay thanh tra từ các cơ quan thuộc chính phủ, hoặc đang phải đối mặt với cả hai. Những sản phẩm chạy điện họ đã từng giới thiệu với công chúng giờ nằm quá xa tầm với.

Thực ra, công ty nào cũng kêu gọi đầu tư bằng những lời hứa mà ngay cả chính họ cũng không chắc chắn có thể thực hiện được. Tỷ lệ thành công nói chung của start-up vốn đã không cao. Nhưng riêng với xe điện thì mảng này từ khoảng năm 2020 đã có một thời gian trải hoa hồng.

CƠN SỐT XE ĐIỆN

Năm 2020, một loạt công ty và các nhà đầu tư đã trông thấy cơ hội. Ông Joe Biden khi đó vẫn đang vận động tranh cử, đã từng nói đến các khoản hỗ trợ cho người dân để chuyển sang sử dụng xe điện được sản xuất tại Mỹ. Sau khi đắc cử, ông Joe Biden đã hứa sẽ lắp đặt 550.000 trạm sạc xe điện. Cùng khoảng thời gian, chính quyền bang California, Mỹ quyết định cấm bán phương tiện phát thải khí nhà kính từ năm 2035.

Các đơn vị lớn như FedEx, Amazon đã có nhiều khoản đầu tư nhằm điện hóa dàn xe giao vận của họ, và cũng đều ngước mắt tới thành công của Tesla khi đó. Cổ phiếu của Tesla đã tăng phi mã 650% trong năm 2020, khiến cho công ty này có giá trị lên tới 658 tỷ USD vào cuối năm. Con số này lớn hơn tổng của Ford, General Motors và Fiat Chrysler. Lãi suất thấp lúc đó cũng là một lý do khiến các start-up quyết định chạy theo giấc mơ Tesla.

Start-up xe điện Rivian nhận đầu tư của Amazon, phát triển vài mẫu xe tải giao vận điện dành riêng cho Amazon. Ảnh: Rivian.

Bà Stephanie Brinley, nhà nghiên cứu về ngành xe tại S&P Global Mobility, nhận định rằng trước năm 2020, thị trường xe điện Mỹ "theo kiểu là cứ để thị trường định hướng và quyết định, phát triển xe điện rồi xem sẽ ra sao; nhưng rõ ràng đã đi tới một tương lai mà chính sách hỗ trợ rất nhiều trong việc thúc đẩy sử dụng xe điện, tức là có thể kiếm ra tiền".

Có ít nhất 20 đơn vị có liên quan đến xe điện đã niêm yết thành công, như Nikola, Canoo hay Lordstown. Theo nhận định của một nhà kế hoạch tại Viện nghiên cứu Morningstar, nhiều nhà đầu tư và khách hàng có thể đã tin vào những lời khẳng định đầy tham vọng của các công ty, trong số đó là cứu lấy hành tinh này.

XE ĐIỆN SỐT 40 ĐỘ

Tháng 9/2020, đơn vị nghiên cứu Hindenburg Research đã công bố một bản báo cáo về Nikola, cho rằng có dấu hiệu lừa đảo. Đơn vị này phát hiện video một chiếc xe đầu kéo đi trên một sa mạc là giả. Ủy ban Chứng khoán SEC vào cuộc, và sau cùng thì nhà sáng lập của Nikola, ông Trevor Milton, đã bị buộc tội lừa đảo, phải bồi thường 125 triệu USD.

Năm 2021, J Capital Research công bố một bản báo cáo, chỉ trích Faraday Future "chẳng khác gì cái nón xin tiền các nhà đầu tư rồi đổ vào hố đen nợ nần do chính nhà sáng lập gây ra".

Báo cáo hàng năm của Nikola và Faraday Future trong năm 2022 đều thể hiện hoài nghi với khả năng tiếp tục của chính họ.

Nhà sáng lập Nikola, ông Trevor Milton (trong ảnh) bị buộc tội lừa đảo. Ảnh: Financial Times.

Theo con số của bảng trên, Nikola còn khoảng 7 tháng. Khi được hỏi thì công ty này không phản hồi. Công ty này đã bắt đầu bán xe tải điện hạng nặng vào năm ngoái và dự định sẽ bắt đầu sản xuất xe tải chạy năng lượng hydro từ nửa sau của năm nay.

Faraday Future thì còn chưa đầy 2 tháng. Đại diện của công ty này từng cho biết rằng công ty đã kêu gọi thêm vốn, có thể sẽ được nhận thêm 65 triệu USD trong tháng tới, dự định sẽ giao những chiếc xe điện đầu tiên vào tháng 4 tới bất chấp từng có nhiều vấn đề khiến họ phải lùi kế hoạch.

Đại diện của Faraday Future cho biết rằng họ "cảm thấy ổn với số tiền hiện tại, đủ để hỗ trợ sản xuất và giao chiếc xe đầu bảng FF 91 Futurist".

Nhưng những câu chuyện trên như muối ăn mòn sự tự tin của nhà đầu tư vào các công ty xe điện. CEO của Bollinger Motor, ông Robert Bollinger, nhận định: "Có mấy công ty vừa bị điều tra vì lừa đảo, chẳng ổn tí nào". Một vài nhà đầu tư có thể sẽ thấy các vụ điều tra đó là lý do khiến họ ái ngại đầu tư.

THỰC TẾ PHŨ PHÀNG

Nhà phân tích cấp cao chuyên về mảng công nghệ di chuyển và bền vững tại TD Cowen (công ty đầu tư thuộc sở hữu của Ngân hàng Toronto-Dominion, Canada), ông Jeff Osborne, miêu tả thị trường hiện tại có những "trường hợp cá biệt khi người ta cố gắng làm điều gì đó phi thường rồi kẹt trong khó khăn".

Hãng xe Arrival chẳng hạn, từng dự định vào năm 2022 sẽ bắt đầu sản xuất xe buýt điện, là những chiếc xe "nhẹ hơn tất cả các loại xe buýt điện khác" khi sử dụng "composite nhẹ tái chế". Thực tế thì họ đã hoãn đầu tư cho xe buýt từ tháng 8, và cũng hạ thấp mục tiêu bàn giao mẫu xe khác, từ 400 xe xuống còn 20. Một báo cáo của công ty đổ lỗi cho vấn đề về nguyên liệu, khiến năng lực sản xuất của công ty giảm sút.

Xe buýt điện của Arrival. Ảnh: Arrival.

Các start-up rất khó thuyết phục các nhà đầu tư giữa giai đoạn lãi suất và lạm phát tăng cao.

Theo nhận định của CEO Lordstown Motors, ông Edward Hightower, thì "các công ty cần tập trung vào những vấn đề cốt lõi hơn so với những buổi đầu, khi còn dễ tiếp cận vốn. Chúng tôi cần phải đầu tư vào các yếu tố chính để có thể thành công. Chúng tôi cần phải có đầu tư đúng mức vào giai đoạn phát triển và ra mắt xe, có rất nhiều thứ không cần thiết ở đây."

Lordstown đã bổ nhiệm ông Edward Hightower giữ chức vụ CEO từ tháng 7/2022. Tháng trước, công ty đã tạm dừng bàn giao chiếc bán tải điện Endurance và triệu hồi 19 chiếc. Theo hồ sơ nộp lên SEC, Lordstown cho biết họ đã sản xuất được 31 chiếc xe tính đến 3/1/2023.

Trong báo cáo hàng năm mới nhất, Lordstown cũng bày tỏ quan ngại về khả năng tiếp tục của họ.

Vấn đề tại chuỗi cung ứng và các giấy phép của chính phủ đã khiến nhiều công ty gặp khó khăn, như Fisker - công ty còn đủ tiền cho 20 tháng hoạt động tiếp. CEO Henrik Fishker cho biết rằng: "Chúng tôi đang làm việc với các nhà cung cấp gặp khó khăn đợt COVID, như là không đủ người, hay không có một vài linh kiện cần thiết. Rất khó khăn".

Các công ty khác cũng đang phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, tiêu biểu như chi phí sản xuất tăng cao. Giá của vật liệu làm pin xe điện đã tăng trong một vài năm gần đây - giá niken toàn cầu đã đạt đỉnh vào năm ngoái. Theo báo cáo hàng năm về giá pin Lithium-ion của BloombergNEF, giá trung bình mỗi pack pin đã tăng 7% trong năm 2022 - lần đầu tiên như vậy.

SỰ THẬT TRẦN TRỤI

Chiếc bán tải Lordstown Endurance trên dây chuyền lắp ráp. Ảnh: QUINN GLABICKI/REUTERS.

Khi các nhà đầu tư không còn xuất tiền ồ ạt và bắt đầu thắt chặt túi tiền của mình, nhiều start-up xe điện đã giơ tay thề rằng họ là trường hợp ngoại lệ - rằng những khoản đầu tư lớn hay các sản phẩm chuẩn bị ra mắt khiến họ khác biệt với số đông; rằng phong cách lãnh đạo của họ, dù là phá cách, truyền thống, chuyên sâu vào kỹ thuật công nghiệp, đều sẽ khiến họ vượt lên dẫu đầu; rằng năng lực tự sản xuất hoặc thuê ngoài sẽ giúp tiết kiệm được một đống tiền hoặc thời gian; hoặc các vụ kiện tụng, thanh tra, thay đổi nhân sự cấp cao hay lùi hạn sản xuất xảy ra trong ngành xe đều là những vấn đề nhỏ, chẳng liên quan, và họ có thể thoát chết.

Nhưng các start-up xe điện có thể không biết đến một việc sự thật trần trụi:

"Không một ai đánh giá đúng về độ phức tạp và thời gian được [như bức tranh tương lai đó]. Xe sử dụng động cơ đốt trong đã có lịch sử hơn 100 năm rồi phải không? Để thay đổi toàn bộ, sẽ mất vài thập kỷ" - CEO của hãng xe Bollinger nhận định.