Có nên điều chỉnh chính sách sinh từ 1-2 con?

GS-TS Nguyễn Đình Cử - nguyên Viện trưởng Viện Dân số và các vấn đề xã hội (ĐH Kinh tế Quốc dân) - đã có những khuyến nghị nên điều chỉnh chính sách dân số cho phù hợp với bối cảnh hiện nay.

Khuyến nghị điều chỉnh chính sách dân số hiện hành

Chính sách kế hoạch hóa gia đình 50 năm qua đã tạo ra xu hướng giảm mức sinh của Việt Nam, đặc biệt là từ nửa cuối thập niên 90 của thế kỷ trước. Năm 1970, mỗi phụ nữ VN có trung bình 6,8 con; đến năm 1990 đã giảm xuống còn 3,1 con và hiện nay là 2 con. Một số tỉnh phía Nam, mức sinh đang có chiều hướng xuống dưới ngưỡng 2 con/phụ nữ. Năm 2011, tại TPHCM là 1,3 con/phụ nữ.

VN đang bắt đầu bước vào thời kỳ già hóa dân số, nghĩa là tỉ lệ dân số ở độ tuổi lao động dần giảm đi, trong khi đó người dân lại cũng có xu hướng ít sinh con hơn. Mức sinh thấp và tiếp tục giảm, lại trong bối cảnh ưa thích con trai, điều đó sẽ làm trầm trọng hơn sự mất cân bằng giới tính khi sinh hiện nay.

Năm 2009, tỉ số giới tính khi sinh là 110,6; năm 2012 đã tăng lên 112,2. Và VN đứng trước nguy cơ thừa khoảng 2 - 4 triệu nam giới trong độ tuổi kết hôn vào năm 2050. Mức giảm sinh không đồng đều, tại các tỉnh Tây Nguyên, mỗi phụ nữ vẫn sinh trên 3 con, như Kon Tum vẫn là 3,45 con/phụ nữ.

Bối cảnh trên đặt ra câu hỏi: Liệu có nên tiếp tục duy trì quy định mỗi cặp vợ chồng có quyền và nghĩa vụ “sinh một hoặc hai con”? GS Cử khuyến nghị nên chuyển quy định: “Quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân “sinh 1 hoặc 2 con” trong Pháp lệnh Dân số năm 2008, thành mục tiêu của vận động, tuyên truyền và giáo dục để người dân tự quyết định số con một cách có trách nhiệm.

 Chuyển chính sách từ chủ yếu là kế hoạch hóa gia đình sang nâng cao chất lượng dân số, chăm sóc sức khỏe sinh sản toàn diện.

Bài học của một số quốc gia, họ chậm chuyển hướng chính sách dân số, thường là trên 10 năm sau khi đạt “mức sinh thay thế”, nên tại các quốc gia này, mức sinh giảm sâu. Hàn Quốc, Đài Loan (TQ) hiện nay hầu như chỉ còn 1 con/phụ nữ. Nhiều quốc gia ở Châu Âu và Châu Á cũng đã gặp thất bại trong nỗ lực nâng mức sinh lên.

Trong xã hội nhiều người già hơn người trẻ, cơ hội phát triển kinh tế sẽ hạn chế hơn rất nhiều. Nếu VN không có chính sách dân số ứng phó kịp thời, sẽ đối mặt với những thách thức tương tự ở các quốc gia. Và trong xu hướng khó có thể đảo ngược này, nên có ứng xử ra sao?

Lo nhiều hơn cho người cao tuổi

Nước ta hiện có khoảng 9 triệu NCT. Theo dự báo khoảng năm 2035 – 2038, 20% dân số là NCT, tức là chính thức ở giai đoạn dân số già. Tuy nhiên, sự chuẩn bị cho một xã hội có dân số già dường như còn đơn sơ cả về phương diện chính sách, luật pháp, cơ sở vật chất, kỹ thuật  và tâm lý xã hội. Vấn đề đặt ra là: Việt Nam phải làm gì để đảm bảo an sinh xã hội và phát huy khả năng của NCT?

Người cao tuổi rất cần được chăm sóc sức khoẻ.

Theo GS Cử khuyến nghị: Cần tích cực chuẩn bị thích ứng với xã hội “già trước khi giàu” này, sớm rà soát, chỉnh sửa, bổ sung và hoàn thiện chính sách về NCT, trong đó cần nhấn mạnh việc phát triển hệ thống an sinh cho NCT, tạo điều kiện thuận lợi cho việc xã hội hóa phụng dưỡng, chăm sóc và tạo việc làm cho người cao tuổi.

Tuyên truyền vận động mọi người “lo cho tuổi già ngay từ khi còn trẻ” cần và có thể chuyển từ hình thức “tự cung, tự cấp” chăm sóc NCT sang hình thức dịch vụ chăm sóc NCT, ủng hộ đa dạng hóa việc tổ chức cuộc sống cho NCT.

Trung Quốc nới lỏng chính sách một con. Theo dự báo của giới chuyên gia, tới năm 2050, 1/4 dân số của Trung Quốc sẽ trên 65 tuổi. Trong khi tỉ lệ người già ở một số nước đang phát triển khoảng 3% - 4% dân số, thì người già ở Trung Quốc đã lên đến 12% (khoảng 200 triệu người già). Trong nhiều năm qua, Chính phủ Trung Quốc đã nới lỏng dần chính sách một con. Các hộ gia đình ở nông thôn, nếu đã có một con đầu lòng là gái, có thể được sinh thêm một con nữa. Từ năm 2000, những cặp vợ chồng nào đều là con một có thể được đẻ hai con, nhằm tránh hiện tượng 8-4-2-1, trong đó một cặp vợ chồng trẻ phải phụng dưỡng 4 cha mẹ và 8 ông bà. U.M