Quyết đoán với đầu tư công

Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Vũ Đức Đam: Nhu cầu đầu tư là rất lớn. Để kinh tế tăng trưởng ở mức hợp lý khoảng 5,5%, nhu cầu vốn đầu tư tối thiểu lên đến 255.000 tỷ đồng. Vì vậy, buộc phải đề nghị tăng bội chi. Mức nâng bội chi từ 4,8% lên 5,3% GDP (tăng 0,5 điểm phần trăm) khoảng 20.000 tỷ đồng và sẽ được dành toàn bộ cho đầu tư phát triển, tức các dự án đầu tư hạ tầng KT - XH...

Trong bối cảnh ngân sách nhà nước chưa bao giờ khó khăn như năm nay, quyết định về mức bội chi phải dựa trên nguyên tắc chi tiêu ngân sách cân bằng, bởi chỉ có như vậy, kinh tế mới phát triển trong ổn định.

Theo TS Võ Trí Thành – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, trong cảnh dầu sôi lửa bỏng như hiện nay, việc thực hiện tái cấu trúc đầu tư công cần phải có các nhân tố quyết đoán. Nếu thắt chặt đến mức tất cả đều không dám làm thì sẽ không có hiệu quả, tìm được người quyết đoán, dám làm dám chịu là rất khó.

Quản theo hướng nào ?

TS Võ Trí Thành nhận xét, tái cấu trúc đầu tư công là quá trình dài hơi, gắn với tái cấu trúc nền kinh tế, song lại đặt trong bối cảnh hiện tại vừa phải tiếp tục kiên trì ổn định kinh tế vĩ mô, vừa cần hỗ trợ DN, xử lý nợ xấu, giải quyết nợ đọng xây dựng cơ bản… chắc chắn sẽ gây ra nhiều “giằng co” trong quá trình thực hiện.

Đặt mục tiêu và tiêu chí cho đầu tư công trong bối cảnh trung hạn và dài hạn vẫn còn nhiều vấn đề mâu thuẫn.

Chương trình tái cơ cấu nền kinh tế gồm 3 trọng tâm là hệ thống tài chính, doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và đầu tư công. Đến nay đã có văn bản tổng thể về tái cơ cấu lĩnh vực tài chính và DNNN. Riêng đầu tư công vẫn chưa có đề án vì đây là vấn đề phức tạp, liên quan đến nhiều lĩnh vực như môi trường, nợ công, ngân sách nhà nước.

Về nguồn vốn đầu tư công cũng rất phức tạp vì được bố trí từ ngân sách, trái phiếu, tín dụng, vốn ODA cho vay lại và cả vay tín dụng của DNNN.

Đã nói đến DNNN hay đầu tư công bao giờ cũng có 2 vấn đề không bao giờ giải quyết được triệt để. Đó là xung đột lợi ích và rủi ro đạo đức. Lý do rất đơn giản, tiền là tiền của chung nhưng lợi ích lại là của tôi. Nói nôm na là tôi làm nhưng rủi ro người khác chịu, tôi cứ cho vay nhưng không phải chịu trách nhiệm mà việc đi tìm thủ phạm rất khó.

Chính vì vậy người ta cần thị trường, cần giảm khu vực DNNN và tăng cường giám sát, giải trình, minh bạch để hạn chế những xung đột nói trên. Nhưng ngay cả có làm thế thì cũng không giải quyết triệt để được vì nó là bản chất.

Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Bùi Quang Vinh chia sẻ, nguồn vốn đầu tư công ở Việt Nam còn bao gồm các dự án cho mục đích kinh doanh thuần túy của DNNN. Sự kém hiệu quả của khu vực này là một trong những nguyên nhân kéo hiệu quả đầu tư toàn xã hội xuống thấp.

Đồng quan điểm này, TS Vũ Tiến Lộc – Chủ tịch VCCI cho rằng, đầu tư công vào khu vực DNNN đang kém hiệu quả. Trong khi đó, rất nhiều lĩnh vực đang cần nguồn lực đầu tư như giáo dục, y tế, nông nghiệp… Nhà nước cần rút bớt vốn của khu vực DNNN để đầu tư vào các khu vực khác có hiệu quả dài hơi hơn.

Hiện đang có nhiều ý kiến đề nghị nới bội chi ngân sách. Tuy nhiên, nhiều người tỏ ra băn khoăn Việt Nam quay trở lại tình cảnh lạm phát cao như năm 2008 cũng một phần do nhiều năm liền bội chi ngân sách luôn vượt mức 5%.

Tuy nhiên, theo TS Vũ Viết Ngoạn – Chủ tịch Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia, nâng bội chi ngân sách, phát hành trái phiếu để cân đối vốn đầu tư phát triển phù hợp với mục tiêu tổng quát nhưng phải được kiểm soát chặt chẽ. Nới bội chi, phát hành trái phiếu lúc này là để cân đối vốn cho đầu tư phát triển, góp phần tăng tổng cầu, từ đó giúp DN vượt được dốc.

Trong điều kiện khả năng hấp thụ vốn tín dụng của nền kinh tế còn thấp, DN vẫn đang rất khó khăn mà không dùng vốn Nhà nước để kích tổng cầu thì nền kinh tế sẽ tiếp tục tăng trưởng thấp, vòng xoáy khó khăn sẽ lặp lại với mức độ khó khăn hơn.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng cũng kỳ vọng, Luật Đầu tư công khi được ban hành, về cơ bản, sẽ chấn chỉnh được những hạn chế, yếu kém trong đầu tư công hiện nay. Tuy nhiên, theo ông, muốn triệt để tránh lãng phí, cần phải quy định cụ thể cả nội dung đấu thầu dự án, công trình đầu tư công vào Luật Đầu tư công trên tinh thần “trúng thầu giá nào, phải làm theo giá đó”. Chỉ dự án, công trình nào “bị giời đánh” như gặp thiên tai, lũ lụt, bão tố ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc hoàn thành, thì mới điều chỉnh tổng mức đầu tư, còn lại chỉ thanh toán theo giá trúng thầu.

Còn theo Chủ nhiệm Ủy ban kinh tế ngân sách Nguyễn Văn Giàu, dự án luật cần xác định cụ thể hơn trách nhiệm cá nhân, đặc biệt là trách nhiệm của người đứng đầu, người có thẩm quyền phê duyệt quyết định chủ trương đầu tư, dự án đầu tư để nâng cao tính chế tài của luật đối với các trường hợp phê duyệt dự án đầu tư sai, kém hiệu quả, vốn tăng so với dự toán ban đầu, không cân đối được nguồn vốn để thực hiện, gây thất thoát, lãng phí.

Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, tổng thu ngân sách giảm từ 30% GDP giữa những năm 2000 xuống mức thấp nhất lịch sử 22,8% GDP năm 2012.

Nhiều chuyên gia nhận xét, về tổng thể, cần giảm quy mô đầu tư và đầu tư công cho phù hợp với khả năng của nền kinh tế, từ bỏ mô hình tăng trưởng “nóng”, dựa chủ yếu vào tăng vốn đầu tư và gia công sản xuất, chuyển sang mô hình phát triển theo chiều sâu. Tái cơ cấu thu, chi ngân sách, thay đổi cơ cấu chi tiêu ngân sách theo hướng giảm bớt chức năng “nhà nước kinh doanh” và đồng thời tăng cường chức năng “nhà nước phúc lợi”. Đổi mới phân bổ đầu tư công, gắn với tài chính công, và tái cấu trúc nền kinh tế bắt đầu từ chính sách tài khóa. Điều quan trọng nhất là kỷ luật tài khóa và việc nâng cao chất lượng công tác quy hoạch trên cơ sở tôn trọng tính tự phát triển của địa phương, nhưng cũng cần hướng về sự phát triển tổng thể nền kinh tế, tăng cường hơn vai trò tổng cân đối chung của Chính phủ.

Thực tế cho thấy rất cần sớm có Luật Đầu tư công làm căn cứ pháp lý và cơ sở chung thực hiện phối hợp chính sách trong quản lý và nâng cao hiệu quả đầu tư công.

Theo Bá Tú