Thất bại với đề án ngàn tỉ

Đến nay, sau gần 6 năm thực hiện thí điểm đề án “Hỗ trợ các huyện nghèo đẩy mạnh xuất khẩu lao động (XKLĐ) góp phần giảm nghèo bền vững giai đoạn 2009 - 2020” theo Quyết định 71/2009 của Thủ tướng Chính phủ (gọi tắt là Đề án 71), Cục Quản lý lao động ngoài nước vẫn chưa tổng kết được. Có quá nhiều khó khăn, bất cập dẫn đến hiệu quả của đề án không cao, cả doanh nghiệp (DN) XKLĐ lẫn người lao động (NLĐ) đều không mặn mà.

Người nghèo không muốn đi

Ngày 29-4-2009, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 71. Mục tiêu đặt ra là trong giai đoạn thí điểm từ năm 2009-2010, đưa 5.000 lao động ở các huyện nghèo đi làm việc ở nước ngoài; từ 2011-2015, đưa đi 50.000 người và từ 2016-2020 tăng thêm 15%. Tổng kinh phí đầu tư của đề án là 4.715 tỉ đồng, trong đó phần vốn hỗ trợ NLĐ 1.542 tỉ đồng và vốn tín dụng ưu đãi 3.173 tỉ đồng.

Kết quả, trong năm thí điểm đầu tiên 2009, cả nước chỉ có khoảng 1.000 người xuất cảnh, năm 2010 tăng lên 3.850 người. Đến nay, sau gần 6 năm, số lao động xuất cảnh theo Đề án 71 chỉ trên dưới 9.000 người. Ở hầu hết các tỉnh có huyện nghèo thuộc phạm vi đề án, số lượng lao động tham gia đang… rụng dần. Điển hình là Thanh Hóa, địa phương có tới 7 huyện nghèo, từ 823 lao động được đưa đi làm việc ở nước ngoài vào năm 2010 đã giảm xuống còn 451 người vào năm 2011, năm 2012 còn 310 người và năm 2013 chỉ khoảng 100 người.

Cục Quản lý Lao động ngoài nước thừa nhận Đề án 71 gặp rất nhiều khó khăn nên không đạt mục tiêu đề ra. Một trong những nguyên nhân là vì phần đông lao động tham gia đề án là hộ nghèo, người dân tộc thiểu số có trình độ thấp (60% có trình độ tiểu học trở xuống). Do ở vùng sâu, vùng xa, điều kiện đi lại khó khăn cộng với hiểu biết hạn chế, tâm lý không muốn rời bỏ quê hương, bản làng đi nơi khác làm ăn, sinh sống, dẫn đến việc nhiều người không muốn tham gia XKLĐ, thậm chí bỏ cuộc giữa chừng.

Doanh nghiệp hết hồ hởi

Theo quy định, DN tham gia Đề án 71 được quyết toán phần kinh phí hỗ trợ NLĐ sau khi ứng trước, bao gồm: 100% phí học nghề, ngoại ngữ và bồi dưỡng kiến thức cần thiết trước khi đi XKLĐ đối với lao động hộ nghèo và người dân tộc thiểu số; 50% đối với đối tượng khác ở 62 huyện nghèo; tiền ăn ở, sinh hoạt phí 40.000 đồng/người/ngày trong suốt thời gian học (tối đa không quá 1 năm); tiền ở 20.000 đồng/người/tháng; tiền trang cấp đồ dùng cá nhân 400.000 đồng/người. Bên cạnh đó là tiền tàu xe; chi phí làm hộ chiếu, visa, khám sức khỏe, lý lịch tư pháp…

Với chính sách này, rất nhiều DN hồ hởi tham gia, đăng ký hợp đồng tốt nhất để được chọn vào đề án. Tuy nhiên, qua một thời gian, nhiều DN phải... bỏ của chạy lấy người. Lý do là tốn kém quá nhiều cho chi phí tạo nguồn, tuyên truyền nhưng số người có nhu cầu đi XKLĐ quá ít khiến DN bị lỗ. Chưa kể, DN phải ứng trước số tiền khá lớn nhưng lâu được quyết toán.

Hệ quả là từ trên 50 DN xin tham gia đề án nay chỉ còn dưới 20. Trong đó, nhiều DN chỉ làm cho có chứ không còn hồ hởi như trước... Đơn cử, Công ty GMAS là một trong những DN tích cực tham gia đề án ngay từ đầu. Thế nhưng, sau 3 năm đầu tiên cung ứng được 400 lao động sang Malaysia, từ năm 2012 đến nay, công ty đã bỏ đề án.