'Vua rác' David Dương kể chuyện khởi nghiệp bằng nghề lượm ve chai ở Mỹ

Chúng tôi đến thăm công ty California Waste Solutions ở thành phố cảng Oakland, ngay kế San Francisco và San Jose vào buổi chiều thu cuối tháng 10. Câu chuyện về rác như chạm đúng vào niềm đam mê vô tận của ông.

Rác là kế sinh nhai khi gia đình ông chân ướt chân ráo đến San Francisco và cũng là thứ biến cuộc đời ông và gia đình thành những người nổi tiếng không chỉ trong cộng đồng người Việt trên đất Mỹ mà ngay cả với chính giới xử lý rác ở Mỹ.

Ông David Dương - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty California Waste Solutions tại Mỹ và Công ty TNHH Xử lý Chất thải Việt Nam.

Khởi nghiệp từ 700 USD

“Cuối năm 1979, gia đình tôi chuyển sang Mỹ và sống ở California. Khi đến Mỹ, tài sản của gia đình hầu như không còn, nên phải tìm đến các tổ chức phi lợi nhuận nhờ giúp đỡ. 16 người ở vỏn vẹn trong hai căn phòng nhỏ mà ở Mỹ gọi là studio, tất cả bao gồm chỗ ngủ, bếp, phòng vệ sinh trong một không gian ”, ông David Dương nhớ lại.

“ Sau khi ổn định được 1 tháng, một buổi tối, cha tôi dẫn mọi người đi vòng quanh khu trung tâm ngắm cảnh. Phía bên trên là những tòa cao ốc chọc trời, bên dưới thì rất nhiều người mang rác ra, các loại giấy khác nhau, chai lọ, lon nhôm.

Cha tôi nảy ra ý nghĩ đây là cơ hội để mình lập nghiệp. Nhưng ở Mỹ liệu có ai mua không khi rác đầy đường mà không ai đi lượm. Vậy nên phải đi tìm người mua thì mình mới đi lượm được.

Ngày hôm sau, mỗi người trong gia đình lên một chuyến xe buýt với nhiệm vụ đi từ đầu đến cuối tuyến và ngược lại, nhìn hai bên đường xem chỗ nào có phế liệu, giấy vụn nhiều… thì đó sẽ là nơi thu mua ” ông David Dương kể về những ngày khởi nghiệp.

Một thời gian ngắn sau, gia đình ông tích góp được 700 USD và quyết định mua trả góp chiếc xe tải cũ với giá hơn 2.000 USD để thu gom phế liệu khắp thành phố, phân loại và đem bán.

“ Tôi và em tôi đi học ban ngày, chiều về ăn cơm, làm bài vở xong thì nhảy lên xe tải. Cha chở mọi người ra những khu chung cư, mỗi con đường bỏ một người xuống để tháo bao rác lượm giấy, lon nhôm, ve chai… Lượm xong, cha sẽ chạy xe đến từng địa điểm đón mọi người, gom những gì đã lượm được.

Cứ như vậy, 6-7h tối bắt đầu đi, nếu hôm nào hên khoảng 22h là đầy xe, chúng tôi sẽ về, nhưng bữa ít hàng thì phải đi nhiều, có hôm tận 24h đêm hoặc 1h sáng.

Sau một thời gian, có chút vốn liếng, chúng tôi đã đầu tư thêm những chiếc xe để mở rộng phạm vi thu gom rác, cứ thế công việc ngày càng phát triển. Từ một xe tải ban đầu, chúng tôi đã dành dụm tiền mua chiếc xe tải thứ hai, thứ ba, thứ tư… và dần dần trong nhà có 6 xe để đi gom.

6 chiếc đi gom về thì qua ngày hôm sau không đủ người đi bán, chúng tôi bắt đầu có nhà kho. Đến năm 1983, có nhà kho rồi thì nghĩ tới chuyện làm sao để bán hàng trực tiếp, vì bán qua một công ty trung gian thì lợi nhuận không được cao, hàng này sẽ xuất cảng chứ không dùng trong nước Mỹ.

Và cha tôi quyết định sang Đài Loan tìm bạn hàng xưa, kết nối làm ăn. Sau đó, gia đình gom góp, mua máy đóng kiện hàng với giá 180.000 USD, xuất khẩu trực tiếp sang Đài Loan.

Gia đình nghĩ đến việc phát triển quy mô, đồng thời giúp đỡ những người Việt Nam, họ có tiền còn mình có nguồn hàng để xuất đi. Chúng tôi tìm những người Việt mới qua Mỹ muốn kiếm thêm tiền vào ban đêm, cho họ mượn 3.000-5.000 USD để họ mua xe, rồi hướng dẫn họ đi nhặt ve chai, về bán lại cho mình. Vậy mới có số lượng lớn để xuất cảng. Chúng tôi đã giúp đỡ trên 100 xe của người Việt đi nhặt ve chai. Tới năm 1987, gia đình mở thêm một nhà máy thu mua phế liệu tại thành phố San Jose ”.

Nhân viên Công ty California Waste Solutions thu gom rác tại Mỹ.

Đấu với công ty hàng đầu Mỹ

- Nghe nói ông và gia đình từng bán công ty của mình?

Khi chúng tôi đã phát triển, một số công ty để mắt đến, trong đó Norcal Waste Systems - công ty rác lớn top đầu nước Mỹ khi đó. Họ đưa ra đề nghị mua lại công ty giá vài triệu USD. Khởi nghiệp chỉ với 700 USD, nay lại bán với mức giá vài triệu USD, sau nhiều năm gắn bó với phế liệu cũng thấy mỏi mệt, những ông chú của tôi đồng ý bán để lấy tiền mua xe cộ, nhà cửa.

Giao dịch diễn ra, công ty Norcal Waste Systems mua lại sẽ trả một phần và nợ lại 2 triệu USD trả dần, với điều kiện tôi ở lại công ty và làm tổng quản lý cùng em trai và người chú làm việc trong 5 năm để thu hồi số nợ.

Tuy nhiên, sau khi làm 6 tháng, họ bắt đầu ngưng trả tiền theo hình thức trả góp như thỏa thuận ban đầu và làm đủ mọi chiêu trò nhằm đuổi 3 chúng tôi.

Đơn cử như việc thay đổi công việc của tôi từ tổng quản lý sang mảng sản xuất phân hữu cơ, mỗi 10 phút phải viết báo cáo công việc một lần, bắt 3 chúng tôi đi dọn nhà kho mà người vô gia cư ở… Trong quá trình làm tại đây, chúng tôi vẫn thưa kiện để lấy lại số tiền bán nhà máy của mình mà họ không trả và dùng số lương nhận được để thuê luật sư.

- Cuối cùng có lấy được không, thưa ông?

Năm 1990, nhiều thành phố trong đó có Oakland - nơi chúng tôi đang cư trú, ra luật thu gom tái chế riêng, rác hỗn hợp riêng. Họ cho tiến hành đấu thầu. Tôi nghĩ đây chính là cơ hội để mình nhảy ra làm công ty riêng. Nhưng nghỉ việc sẽ là cớ để công ty Norcal Waste Systems không trả số tiền đang nợ.

May thay, thị trưởng của thành phố Oakland có một người trợ lý đã từng tham chiến ở Việt Nam, rất thương người Việt Nam, nên tôi có cơ hội được gặp thị trưởng, và ông ấy nói với tôi rằng: “Ông kêu luật sư điều đình. Lấy được bao nhiêu thì lấy rồi đi khỏi chỗ đó. Nó giàu, ông cứ theo thưa kiện hoài, tới một lúc nào đó, ông đòi được tiền của họ thì cũng trừ hết cho tiền luật sư rồi”.

Thấy cũng có lý nên tôi kêu luật sư thương lượng với Norcal Waste Systems, và họ đưa ra con số là 10 cent/1 USD nợ. Tuy nhiên, họ không trả hoàn toàn bằng tiền mặt mà trả lại cho mình một số thiết bị cũ kỹ (máy đóng kiện, xe cũ, thùng thu gom rác cũ), đồng thời trả mình một nhà máy ở San Jose.

Nhưng tai họa lại ập đến. Khi vừa tiếp quản nhà máy, chưa kịp mua bảo hiểm thì nhà kho bị cháy. Chúng tôi mất đi 1/3 số hàng tồn kho được bàn giao lại.

Sau khi nhà kho bị cháy, cả gia đình xuống hết tinh thần. Nhưng may mắn lại tiếp tục mỉm cười với tôi khi gặp lại người đàn ông trước đây làm ngân hàng mà mình đã từng vay tiền để thuê nhà máy. Ông ấy bảo rằng: “ Đừng để trong lòng bị cháy. Tất cả những gì cháy trước mắt ông có thể làm lại được. Ông cần gì tôi sẽ giúp cho ”. Nhờ đó mà chúng tôi lập lại nhà máy.

- Và nhà máy ấy là một phần của California Waste Solutions phải không, thưa ông?

Sau khi dựng lại nhà máy, tôi thành lập công ty lấy tên Cogido Paper Corp (Cogido là tên nhà máy của cha mẹ hồi ở Việt Nam).

Tôi mướn một số người Mỹ chuyên viết thầu để lập dự án. Và họ nói: “ Nhật Bản và Mỹ đang đánh nhau về mặt kinh tế, về thương trường, xuất nhập khẩu mà dùng chữ Cogido nghe giống như Nhật, mình sẽ bị thất thế ”. (Năm 1991, Mỹ và Nhật đang cạnh tranh về mặt xuất nhập khẩu hàng hóa - PV). Tôi quyết định đổi tên công ty thành California Waste Solutions.

Để giúp tôi không thua trước những công ty tài phiệt trong đấu thầu, thị trưởng Oakland đã ra chính sách, chia thành phố thành 4 khu vực, và một công ty tối đa chỉ trúng 2 khu vực.

Khi gửi hồ sơ thầu, công ty tôi đưa ra giá mỗi nhà đóng 3,1 USD/tháng. Trong khi đó, công ty Waste Management chỉ là 75 cent/tháng, quá rẻ và họ thắng thầu thu gom rác nửa thành phố. Luật ấn định chỉ được nửa thành phố, người còn lại trúng là mình, mình trúng 1/4 bởi vì còn một công ty nhỏ khác cũng trúng 1/4.

Sau khi trúng thầu, tôi mua 12 xe thu gom, mua nhà kho. Vài ba tháng sau, phía bên công ty nhỏ chiếm 1/4 kia làm không nổi nên bán và chúng tôi mua lại thị phần của họ. Chúng tôi có được phân nửa thành phố, từ đó phát triển đi lên cho tới ngày hôm nay.

Lúc này Norcal Waste Systems - công ty đã mua lại nhà máy của gia đình tôi trước đây, biết sẽ không thể thắng thầu ở San Jose nên quay qua tìm chúng tôi. Họ đưa ra điều kiện rằng, họ chỉ phụ trách thu gom, giao hết hàng cho chúng tôi. Đồng thời bù đắp việc họ đã chơi xấu mình trước đây bằng việc đưa hết phế liệu của 7 thành phố nhỏ xung quanh San Jose về cho công ty chúng tôi.

Tôi nghe cũng hợp lý. Tuy nhiên, khi trúng được thầu, Norcal Waste Systems lại tiếp tục dùng mọi thủ đoạn để đá công ty chúng tôi ra. Ví dụ, khi mình đi xem nhà kho thì họ cũng đến chỗ đó và trả giá cao hơn khiến mình không có chỗ để lập nhà máy; tìm được địa điểm lập nhà máy, đi xin giấy phép thì họ tìm cách chống đối mình xin giấy phép; mua chuộc giới chức thành phố để gây khó dễ chúng tôi; chưa hết hợp đồng thỏa thuận 7 năm thì họ không hợp tác nữa và yêu cầu thành phố đấu thầu lại… Điều này buộc chúng tôi phải đứng ra đấu thầu trực tiếp để cạnh tranh với họ.

Và, nhờ sự đảm bảo của lãnh đạo thành phố Oakland về sự uy tín của California Waste Solutions, cùng đó là việc ủng hộ của bà con người Việt, công ty chúng tôi đã thắng Norcal Waste Systems trong cuộc giành thầu thu gom rác tại thành phố San Jose.

- Ở Mỹ, rác được xử lý sao, thưa ông?

Tại Mỹ, rác được chia thành nhiều loại như rác hữu cơ, rác tái chế… 80% vẫn áp dụng phương pháp chôn lấp rác. Sau khi tái chế, làm phân bón, loại còn lại đem chôn lấp chứ không phải là đốt. Mỹ vẫn có một số nhà máy đốt rác nhưng sử dụng rất ít.

Sắp tới đây, chúng tôi sẽ xây dựng nhà máy mới đi theo công nghệ mới hơn, dùng phần nhiều là robot. Những con robot được lập trình để lọc lựa thay vì sử dụng con người như hiện nay.

Ví dụ một nhà máy trước đây cần 100 công nhân thì giờ đây chỉ cần khoảng 30 người, robot sẽ thay thế cho 70 người.

- Quy mô của California Waste Solutions ra sao, thưa ông?

Hiện nay, ở 2 thành phố San Jose và Oakland, công ty chúng tôi có khoảng 470 lao động, 270 xe thu gom. Công ty thu gom rác sẽ đi hàng tuần chứ không phải hàng ngày. Về quy mô hợp đồng, thành phố San Jose là 1,2 tỷ USD, còn thành phố Oakland là hơn 1 tỷ USD.

Công ty có khoảng 470 lao động, 270 xe thu gom. Sắp tới chúng tôi sẽ xây dựng nhà máy theo công nghệ mới hơn, dùng phần nhiều là robot được lập trình để lọc lựa thay vì sử dụng con người như hiện nay.

Chúng tôi đang xây dựng nhà máy lọc lựa, phân loại rác, sau đó tái chế theo quy trình khép kín ở cầu cảng Oakland với trị giá hơn 200 triệu USD. Giấy phế liệu sẽ được tái chế thành bột giấy, dễ dàng xuất đi khắp nơi mà không lo ảnh hưởng môi trường, lại được giá cao, gấp 2-3 lần.

Rồi nhựa phế liệu cũng được đưa về nhà máy mới này để xử lý, tái chế thành hạt nhựa, xuất ra thành phẩm. Nhà máy này sẽ sử dụng công nghệ AI (trí tuệ nhân tạo), công suất 600 tấn/ngày, được đặt tại Thành phố cảng Oakland. Đây không phải là nhà máy tái chế phế liệu thông thường mà còn sản xuất ra hạt nhựa và bột giấy.

Đặc biệt, đối với túi nilon và những loại nhựa tái chế không thể sản xuất ra hạt nhựa được thì sẽ được nhà máy sản xuất ra xăng và dầu. Nếu thành công trong 2 năm tới, chúng tôi sẽ tiếp tục xây nhà máy nghiền giấy như vậy ở San Jose và nhiều nơi khác nữa. Chúng tôi nhận được sự ủng hộ lớn từ tiểu bang California.

Xe thu gom rác của Công ty California Waste Solutions.

Quan hệ tốt với chính giới

- Để có cơ nghiệp như hiện nay, chắc ông cũng phải có quan hệ tốt với giới chức thành phố?

Thời gian đầu, tôi chỉ quan hệ với cấp địa phương thôi, nhưng sau có những lần cấp tiểu bang họ xuống kiếm chuyện với mình, họ đặt những điều luật của tiểu bang. Nhưng mình vẫn được bảo vệ bởi địa phương, đó là thị trưởng, hội đồng thành phố, luật sư của thành phố, vì mình đang làm tốt hơn so với hợp đồng đã ký.

Sự quan hệ rộng rãi đối với các cấp chính quyền của tiểu bang cũng như liên bang, dù không liên quan đến công việc của tôi nhưng nó liên quan đến Việt Nam, liên quan đến cộng đồng người Việt Nam, thì tôi sẽ thiết lập quan hệ đó.

Tôi tạo ra nhiều mối quan hệ để mình giúp ích cho cộng đồng Việt Nam ở đây và giúp ích cho đất nước Việt Nam.

- Ông cùng Hiệp hội Doanh nhân Việt - Mỹ (VABA) đã và đang giúp gì cho việc kinh doanh giữa hai nước?

Sau khi dịch COVID-19 được đẩy lùi, chúng tôi đã tiếp một số đoàn của Quốc hội sang nghiên cứu về lĩnh vực khoa học công nghệ môi trường. Chúng tôi giới thiệu những công nghệ mà chúng tôi đang sử dụng bên này, kết nối những cuộc gặp cho đoàn với các Nghị sĩ, Thượng Nghị sĩ của bang California.

Tôi thấy nhiều hàng hóa của Việt Nam hiện nay nhập vào Mỹ phải đi qua đường môi giới, đa phần người Thái Lan nhập hàng của Việt Nam rồi bán. Cùng với đó, hàng hóa Việt Nam không bán được mạnh ở thị trường Mỹ vì nguồn hàng không lớn tại địa phương, ai cần gì phải đặt hàng rồi nhập, chờ đợi. Trong khi các nước khác như Thái Lan, Đài Loan, Trung Quốc, Hàn Quốc… đều có những nhà kho, được coi như trung tâm phân phối hàng hóa, thực phẩm của nước họ tại đất Mỹ.

Việt Nam mình chưa có cái này, chỉ có một hệ thống chợ. Họ mua về chỉ đủ bán trong chợ chứ không lấy nhiều. Thành ra hàng của mình vẫn tập trung vào những chợ của Việt Nam mà không trải dài ra được chợ bên ngoài. Đồng thời nó cũng bị giới hạn về sự đa dạng của hàng hóa.

Tới đây, VABA sẽ đứng ra làm một số nhà kho, đặc biệt là ở khu vực Bắc California. Đặt 2 nhà kho lớn, chúng tôi sẽ lọc lựa, chọn những sản phẩm Việt Nam có thể tiêu thụ được ở đây. Chúng tôi sẽ là người đại diện cho các doanh nghiệp, đồng thời là người mua hàng với nhiều điều kiện khác nhau.

- Ngoài xử lý rác ở Khu liên hợp xử lý chất thải Đa Phước cho TP.HCM, nghe nói ông đang đầu tư khu xử lý rác rất lớn ở Long An?

Lãnh đạo TP.HCM sang mời tôi về đầu tư khu phức hợp về môi trường này, thực chất là sẽ đặt tại Long An, cụ thể là huyện Thủ Thừa đã được Chính phủ quy hoạch thành khu xử lý rác cho vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Đây sẽ là nơi xử lý rác cho TP.HCM và cả khu vực. Khu đất này giải tỏa, đền bù xong rồi, rộng khoảng 1.760ha.

Trong quá trình bãi chôn lấp hợp vệ sinh ở Khu liên hợp xử lý chất thải Đa Phước hoạt động, chúng tôi cũng triển khai dự án ở Long An. Khu này sẽ không phải tên “Khu xử lý rác Thủ Thừa - Long An” mà là “Khu công nghệ môi trường xanh”. Chúng tôi muốn không phải chỉ riêng xử lý rác sinh hoạt mà còn sản xuất được phân hữu cơ, sản xuất khí nén lỏng. Cùng với đó, chúng tôi cũng sẽ sản xuất các loại đất sạch dùng cho trồng cây, trồng cỏ…

Tôi cũng nhận thấy rằng, rác thải y tế, rác nguy hại, phân hầm cầu… của Việt Nam còn chưa được xử lý tới nơi tới chốn. Trong tương lai sẽ có rác thải điện tử, rác thải xe cộ… Việt Nam phải có một khu xử lý tất cả các loại chất thải, rác thải cho TP.HCM và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Chúng tôi cũng mong muốn xây dựng một trường đại học trong “Khu công nghệ môi trường xanh”, tạo một nơi phức hợp gồm nhà hàng, trạm y tế, rạp hát…, để chuyên gia từ Mỹ về làm trong đó. Quan trọng nhất của dự án đặt tại Long An này là chúng tôi sẽ đầu tư những công nghệ tiên tiến nhất để xử lý an toàn nhất về lâu dài cho tất cả các loại rác mà chúng ta đang có và những loại rác trong tương lai.

Tuy nhiên, hiện Long An giao dự án xuống huyện Thủ Thừa. Chúng tôi không rõ dự án đang vướng mắc ở khâu nào, trong khi công ty đã bỏ rất nhiều tiền đầu tư cho hạ tầng. Chúng tôi mong rằng, địa phương sẽ nhanh chóng tháo gỡ khó khăn, vướng mắc để dự án sớm được triển khai, để nhà đầu tư chúng tôi không nản lòng với những tâm huyết của mình.

Xe rác của Công ty California Waste Solutions.