4 nhà khoa học nhận giải 3 triệu USD của VinFuture: Từ nghiên cứu bị đánh giá “vô lý” đến phát kiến giảm 90% nguy cơ mắc 1 loại ung thư mang tính toàn cầu

Trên bàn làm việc của nữ GS. Maura L. Gillison luôn có 1 tờ giấy ghi chú. Ở đó, bà ghi lại lần đầu nộp đơn xin tài trợ cho quá trình nghiên cứu HPV là nguyên nhân gây ung thư vùng đầu - cổ. Ngay khi đọc những nghiên cứu của bà, đa số mọi người đều cho rằng điều này vô lý. Vì thế bà không nhận được khoản tài trợ như mong muốn.

Thay vào đó, người sếp của nữ giáo sư đã dành nửa tháng lương để hỗ trợ bà tiếp tục thực hiện nghiên cứu trong giai đoạn khó khăn đó.

Kiên trì theo đuổi những điều bị mọi người cho là vô lý trong suốt nhiều năm, đến ngày 5/12 vừa qua, GS. Maura L. Gilliso cùng 3 đồng nghiệp của mình, gồm TS. Douglas R. Lowy, TS. John T. Schiller, TS. Aimée R. Kreimer đã nhận được Giải thưởng Chính VinFuture 2025 trị giá 3 triệu USD. Giải thưởng là minh chứng cho những nỗ lực của nhóm tác giả vì các khám phá và phát triển vắc-xin HPV nhằm phòng ngừa các khối u do vi-rút papilloma ở người (HPV) gây ra.

Trong quá trình nghiên cứu, bà Gillison và TS Kreimer đã thành công xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng đầu - cổ, một mối đe dọa ung thư đáng chú ý có thể giảm thiểu nhờ tiêm vắc xin HPV.

Tại buổi giao lưu ngay sau lễ nhận giải, nhóm nhà khoa học đã có một vài chia sẻ sâu hơn về công trình nghiên cứu của mình.

Cứu 100 ca ung thư ai cũng thấy nhưng phòng bệnh cho triệu người lại chẳng ai hay

Xin chúc mừng ông/bà với giải thưởng vừa nhận được. Cảm xúc của ông/bà khi biết tin nhận được giải thưởng trị giá 3 triệu USD của VinFuture 2025 là như thế nào?

GS. Maura L. Gilliso: Tôi phải dùng từ sốc khi nhóm nghiên cứu của mình nhận được giải thưởng này. Đến giây phút cuối cùng, chúng tôi mới được biết kết quả.

TS. Aimee R.Kreimer: Tôi cũng như mọi người đã vô cùng bất ngờ. Khi nhận cuộc gọi thông báo kết quả và cho đến khi cúp máy tôi vẫn vẫn không tin vào những gì mình đã nghe được. Bởi kết quà này vượt xa tưởng tượng của chúng tôi. Việc được vinh danh tại giải thưởng như thế này là vinh dự lớn của chúng tôi.

Sau nhiều năm nghiên cứu, giải thưởng ngày hôm qua có ý nghĩa như thế nào với ông/bà?

TS Douglas R. Lowy: Với tôi, giá trị lớn nhất nằm ngay trong công việc nghiên cứu và những tác động tích cực mà chúng tôi có thể tạo ra cho những người dù chưa từng gặp mặt - giúp họ sống khỏe mạnh hơn và kéo dài tuổi thọ.

Giải thưởng lần này là sự ghi nhận cho những nỗ lực đó. Chúng tôi thực sự may mắn khi được VinFuture lựa chọn, bởi có rất nhiều nhà khoa học cùng theo đuổi lĩnh vực nghiên cứu vắc xin HPV. Đồng nghiệp của tôi - Tiến sĩ Gillison - cũng đã có 25 năm gắn bó với nghiên cứu ung thư vùng cổ – miệng. Tất cả những điều này khiến giải thưởng trở nên đặc biệt ý nghĩa đối với chúng tôi.

GS Maura L. Gillison: Thực ra, chúng tôi là những đại diện trong cộng đồng nghiên cứu toàn cầu. Nhiệm vụ của chúng tôi là cố gắng làm thế nào để hiểu xem từ những yếu tố tác nhân như virus đã dẫn tới bệnh ung thư như thế nào. Từ đó, chúng ta có thể hiểu rõ hơn và sớm ngăn chặn được bệnh từ giai đoạn đầu. Ngoài ra nó còn giúp chúng ta hiểu được cả một quá trình phát triển của bệnh, cách điều trị từng ca bệnh sao cho phù hợp với điều kiện thể trạng của từng bệnh nhân.

TS John T. Schiller: Như một giáo sư đồng nghiệp của tôi từng nhấn mạnh, điều quan trọng nằm ở tính phòng bệnh. Những kết quả nghiên cứu như thế này thực sự rất quý về mặt phòng ngừa. Tuy nhiên, trong công tác chăm sóc sức khỏe, có một đặc điểm dễ thấy: khi chúng ta giúp hàng triệu phụ nữ phòng tránh được bệnh, họ yên tâm và thường không nói ra điều đó. Nhưng nếu có 100 ca ung thư và chúng ta điều trị thành công cả 100 ca, lập tức thông tin ấy sẽ được báo chí đăng tải.

Phòng bệnh là một quá trình âm thầm nhưng hiệu quả, lại ít được biết đến. Trong khi điều trị ca bệnh thì ai cũng thấy. Vì vậy, chúng tôi muốn nhấn mạnh hơn nữa tầm quan trọng của công tác phòng bệnh.

TS Aimée R. Kreimer: Chúng ta thấy giải thưởng VinFuture hiện đã trở thành một giải thưởng rất nổi tiếng và có tầm quan trọng không chỉ ở Việt Nam mà còn trong khu vực và trên thế giới. Chúng tôi rất vinh dự khi nhận được giải thưởng này. Nó đã công nhận công sức của chúng tôi trong nhiều năm qua.

Bên cạnh đó, thông qua giải thưởng này chúng ta có cơ hội nâng cao nhận thức và hiểu biết về loại vắc xin HPV này. Từ đó, mọi người sẽ thấy được tầm quan trọng nên sẽ sẵn sàng và tích cực trong công tác sử dụng vắc xin để kịp thời ngăn chặn bệnh trước khi xảy ra. Đó cũng chính là nỗ lực của chúng tôi trong nhiều năm qua. Chúng tôi rất mong nâng cao nhận thức để tăng cường công tác phòng bệnh, trong đó có sử dụng vắc xin HPV này.

Từ ba liều vắc xin xuống còn một liều – 15 năm nỗ lực để tiết kiệm chi phí cho hàng triệu người

Liệu nghiên cứu của ông/bà đã được triển khai, thử nghiệm ở quy mô lớn hay chưa? Và tính an toàn của loại vắc xin này như thế nào?

TS Aimée R. Kreimer: Chúng ta cần lưu ý lại lịch sử: Các loại vắc xin này đã được cấp phép gần 20 năm trước với phác đồ ba liều, sau khi các hãng dược tiến hành những thử nghiệm quy mô rất lớn trên hàng chục nghìn người tham gia, và chứng minh rằng vắc xin an toàn và có khả năng bảo vệ trước virus HPV. Vì vậy, chúng tôi có thể khẳng định vắc xin này rất an toàn. Trước hết, nó ngăn ngừa nhiễm HPV, từ đó giúp phòng tránh sự phát triển thành ung thư.

Bên cạnh các thử nghiệm lâm sàng, hàng trăm triệu người sử dụng loại vắc xin này và luôn được theo dõi về độ an toàn. Chúng ta có thể hình dung thế hệ đầu tiên tiêm vắc xin đến nay từ 10-20 năm trước. Bản chất loại ung thư này không phát triển nhanh mà âm thầm tiến triển trong suốt 10–20 năm.

Đến thời điểm này, chúng tôi đã thấy rõ kết quả: số người lẽ ra mắc ung thư nhưng nhờ tiêm vắc xin mà tránh được đã giảm đáng kể trong suốt chặng đường dài từ lúc vắc xin được cấp phép đến nay.

Vì vậy, tôi có thể khẳng định vắc xin này an toàn, hiệu quả trong phòng ngừa nhiễm HPV. Nếu có những dấu hiệu tiền ung thư, nó cũng giúp phòng tránh.

Vì vậy, câu hỏi lớn nhất lúc này là: làm thế nào để đưa vắc xin đến được với nhiều người nhất có thể.

Vì mục tiêu tăng tỷ lệ tiếp cận vắc xin, vậy ông/bà dự báo sẽ gặp những khó khăn gì trong việc phổ biến loại vắc xin này, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam?

TS John T. Schiller: Bản thân chúng tôi là những người làm nghiên cứu, không phải những người trực tiếp triển khai trên thực tế. Vì vậy, nhiều khi những điều chúng tôi nói chưa chắc đã hoàn toàn phù hợp với từng bối cảnh. Chưa kể mỗi quốc gia có những đặc thù riêng, cần có biện pháp can thiệp phù hợp với từng địa phương. Do đó, tôi cũng không phải người hiểu quá rõ về Việt Nam để có thể đưa ra ý kiến hay gợi ý hoàn toàn chính xác.

TS Aimée R. Kreimer: Tôi muốn bổ sung thêm một điểm nữa. Đầu tư vào việc sử dụng HPV này là đầu tư cho tương lai. Bởi vì kết quả của nó không diễn ra trước mắt mà 10-15 năm sau mới thế nhận được “trái ngọt”.

Vì vậy, đối với những quốc gia còn khó khăn hoặc hạn chế về nguồn lực y tế, họ phải cân đối giữa các yêu cầu trước mắt và các mục tiêu lâu dài. Đó là thách thức lớn.

Tuy nhiên, chúng ta có thể nhấn mạnh một hướng tiếp cận là thường xuyên tầm soát căn bệnh ung thư này ở phụ nữ, song hành với việc tăng cường tiêm vắc xin cho các em gái. Nếu tầm soát hiệu quả, chúng ta có thể kịp thời can thiệp để ngăn chặn bệnh phát triển cho các em.

TS Douglas R. Lowy : Tôi xin phép bổ sung hai ý. Thứ nhất, vắc xin đời đầu đã được cấp phép cách đây 20 năm. Như vậy, đến thời điểm này, chúng ta có thể nói rằng nó đã trải qua thử thách của thời gian. Bên cạnh đó, đồng nghiệp của tôi đã nêu, từ lúc chúng ta sử dụng vắc xin đến khi thấy được hiệu quả bảo vệ là cả một quá trình dài.

Đến bây giờ, tôi không muốn nói quá nhiều về lịch sử nữa, vì thời gian đã đủ để chứng minh. Đồng nghiệp của tôi là chuyên gia y khoa nên chắc chắn bà hiểu rõ quãng thời gian chúng ta phải chờ đợi để thấy được hiệu quả bảo vệ của vắc xin.

GS Maura L. Gillison: Chúng ta thấy virus HPV liên quan đến ung thư cổ tử cung và một số vấn đề khác. Nhiều khi tác dụng bảo vệ của vắc xin phải chờ đến 30–36 năm, tức gần bốn thập kỷ, mới có thể thấy rõ. Đây là điểm rất đáng lưu ý đối với loại vắc xin này.

Bên cạnh đó, chúng tôi nhận thấy một số quốc gia đã áp dụng chiến lược tiêm miễn phí vắc xin HPV tại các trường học. Nhờ vậy tỷ lệ người sử dụng tăng lên rất nhiều và góp phần ngăn ngừa các dấu hiệu tiền ung thư cũng như ung thư. Tuy nhiên, để thấy rõ số lượng ca ung thư giảm thì cần thời gian dài để chứng minh. Đó cũng chính là đặc thù khi sử dụng vắc xin này.

Như đồng nghiệp của tôi – TS Aimée đã nói, chúng ta có thể áp dụng song song hai chiến lược: sử dụng vắc xin và tầm soát ung thư. Ở đây, vắc xin có hai tác dụng: thứ nhất là ngăn ngừa nhiễm HPV; thứ hai là ngăn ngừa tiến triển đến tình trạng tiền ung thư và ung thư.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng như TS Aimée mới chỉ đề cập tác dụng của vắc xin này với ung thư cổ tử cung. Thực tế, vắc xin HPV của chúng tôi có thể tác động đến nhiều bộ phận khác trên cơ thể. Vì vậy, khi sử dụng vắc xin, chúng ta sẽ có thêm tác dụng bảo vệ ở các bộ phận khác, không chỉ riêng cổ tử cung.

TS John T. Schiller: Tôi có một điểm để nói thêm là: Nếu chúng ta giúp các bác sĩ, những người thầy thuốc và những người làm công tác liên quan hiểu rằng chỉ với một liều, một lần tiêm thôi mà có thể giảm được 90% nguy cơ, thì tại sao chúng ta lại không làm?

Ông/bà đã có kế hoạch gì để phổ biến loại vắc xin này tại Việt Nam nói riêng và tại các quốc gia đang phát triển nói chung?

TS Douglas R. Lowy: Đồng nghiệp của tôi là TS John đã đến Việt Nam cách đây 10 năm. Ông ấy có mong muốn tìm cách hỗ trợ Việt Nam trong công tác sử dụng vắc xin. Chúng tôi luôn sẵn sàng hỗ trợ, bất kỳ khi nào có cơ hội.

Như TS Aimée là người hỗ trợ rất tốt cho công tác tổ chức, kết nối như vậy. Bởi vì bà có nhiều kinh nghiệm trong việc tổ chức các thử nghiệm lâm sàng. Vì vậy, chúng tôi luôn trong tinh thần sẵn sàng hỗ trợ và giúp đỡ.

Một điều quan trọng nữa là giải thưởng VinFuture có danh tiếng lớn, tạo tiếng vang và có tầm ảnh hưởng tới cả Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Tuần này, TS Aimée vừa công bố nghiên cứu khác tại Costa Rica để khẳng định rằng với loại vắc xin này, chỉ một liều đã mang lại hiệu quả phòng bệnh. Như vậy, chúng ta hãy tăng cường việc sử dụng vắc xin như ông John đã chia sẻ trước đó.

Mặc dù chúng tôi không phải là các nhà kinh tế về y tế. Nhưng chúng tôi đủ cơ sở để khẳng định rằng một liều chắc chắn sẽ đỡ tốn kém hơn hai liều.

Tóm lại, khi kết hợp danh tiếng của VinFuture và kết quả nghiên cứu, chúng tôi nghĩ rằng WHO sẽ có các chương trình vận động, tuyên truyền để khuyến khích việc sử dụng chỉ một liều vắc xin đã có hiệu quả.

Quay lại lịch sử ban đầu, kết quả nghiên cứu của chúng tôi yêu cầu đến ba liều. Nhưng sau đó, chúng tôi nhận thấy phải nghiên cứu như thế nào để giảm từ 3 liều xuống 1 liều. Mong muốn đó của chúng tôi đòi hỏi đến 15 nỗ lực.

Cuối cùng, công trình HPV của ông bà có ý nghĩa như thế nào trong việc giảm gánh nặng ung thư toàn cầu? Điều này có làm tăng thêm động lực để giải quyết các vấn đề y tế ở các nước đang phát triển hay không?

TS John T. Schiller: Tôi xin phép nói ngắn gọn: Chúng ta hãy sử dụng đi thì nó sẽ tạo ra tác động. Hiện chúng ta đã có một loại vắc xin rất tốt và hiệu quả. Chúng ta hãy cố gắng sử dụng và tăng cường sử dụng nó.

TS Aimée R. Kreimer: Tôi nghĩ rằng thành công của giải thưởng VinFuture được truyền thông biết đến. Thông qua đó, tôi tin rằng mọi người sẽ biết thêm nhiều thông tin hơn về loại vắc xin này. Đây là vắc xin an toàn, hiệu quả trong công tác phòng ngừa, giúp nhiều người không mắc bệnh.

Tôi nghĩ giải thưởng VinFuture cũng là cơ hội để chúng tôi chia sẻ rộng rãi hơn về ý nghĩa của loại vắc xin này. Không chỉ cơ quan chức năng, chính phủ hay Bộ Y tế, người dân cũng sẽ hiểu rõ, nắm được thông tin về loại vắc xin này. Từ đó, chúng ta có thể nhân rộng việc sử dụng loại vắc xin hiệu quả này.

Cảm ơn ông/bà đã chia sẻ!