Cú lừa của H&M: Giả danh hãng thời trang xanh, quyên góp quần áo cũ để tái chế nhưng thực chất đem bán lại ở các nước nghèo hoặc mang đi đốt

“Quảng cáo xanh" (Greenwashing) là quá trình truyền đạt một ấn tượng sai lệch hoặc cung cấp thông tin sai lệch để đánh bóng thương hiệu. Greenwashing được coi là một tuyên bố vô căn cứ để đánh lừa người tiêu dùng tin rằng các sản phẩm của công ty là thân thiện với môi trường.

Năm 2022, tổ chức Chelsea Commodore đã đâm đơn kiện H&M chi nhánh Thụy Điển lên tòa án Mỹ về hành vi gian dối người dùng. Theo đó, H&M Thụy Điển đã quảng cáo sai sự thật về chiến dịch bảo vệ môi trường của mình khiến khách hàng trả nhiều tiền hơn cho các sản phẩm “thân thiện môi trường” nhưng trên thực tế lại không phải như vậy.

Cụ thể, nhiều trang phục của H&M được marketing là dùng ít nước hơn nhưng thực tế là ngược lại.

Thậm chí tại Thụy Điển, hãng thời trang nhanh này còn thực hiện chiến dịch quyên góp quần áo cũ để tái chế vào năm 2013. Những khách hàng đem quần áo cũ của hãng đến bỏ vào thùng sẽ nhận được phiếu giảm giá cho lần mua hàng sau.

Hàng nghìn chiếc thùng đựng đồ tái chế được hãng dựng lên khắp 40 thị trường kinh doanh của mình để đánh bóng thương hiệu.

Tuy nhiên theo điều tra của The Fast Company, những sản phẩm cũ này của H&M cũng như nhiều hàng thời trang nhanh khác đa phần bị bán lại sang Châu Phi hoặc những nước nghèo, để rồi phần lớn trong số đó bị vứt bỏ ra môi trường.

Chất liệu Polyester hầu như chẳng thể tái chế được và chỉ 1% những bộ quần áo cũ của H&M là biến thành những tấm giẻ lau, khăn lau tồn tại trong thời gian ngắn trước khi bị vứt ra ngoài bãi rác. Khoảng 99% còn lại nếu không bị bán thành đồ cũ thì cũng bị cho vào lò đốt.

Nói một cách đơn giản hơn, H&M tuyên bố bảo vệ môi trường Thụy Điển, còn xả rác ra chỗ khác thì không phải chuyện của họ.

Kiện tụng là vậy nhưng người Thụy Điển lại chẳng phải những khách hàng đóng góp nhiều nhất cho chất thải ngành dệt may ra môi trường. Tờ Business Insider (BI) cho biết bình quân mỗi người Mỹ chi tới 1.800 USD/năm cho mua sắm quần áo và vứt bỏ lượng trang phục tương đương 200 chiếc áo T shirt ra môi trường mỗi năm.

Mua nhanh, vứt vội là cách mà người tiêu dùng hiện nay đang bị các hãng thời trang nhanh như H&M, Zara hay Shein lợi dụng, dù biết rằng chúng gây ô nhiễm môi trường cực lớn. Xin được nhắc là khoảng 10% khí thải nhà kính hiện nay đến từ ngành may mặc hoặc từ việc vận chuyển quần áo.

Sự trỗi dậy của Polyester

Ngành thời trang nhanh (Fast Fashion) chỉ thực sự bùng nổ từ thập niên 1990, trước đó người tiêu dùng vẫn không vứt quá nhiều quần áo ra ngoài môi trường.

Tuy nhiên kể từ khi sợi Polyester được tổng hợp từ dầu mỏ ra đời với giá rẻ bằng một nửa so với sợi Cotton thì mọi chuyện đã thay đổi.

Giám đốc Maxine Bedat của Viện New Standard cho biết phần lớn trang phục ngày nay về lý thuyết là làm bằng nhựa plastic và chính điều này khiến quần áo thải ra môi trường không những chỉ nhiều hơn mà còn ô nhiễm hơn nhiều so với các trang phục bằng sợi truyền thống. Thông thường Polyester sẽ mất hàng thập kỷ mới có thể phân hủy hết ngoài môi trường.

Năm 2000, sợi Polyester đã chính thức vượt qua Cotton để trở thành nguyên liệu may mặc phổ biến nhất trên thế giới. Trùng hợp thay, cùng năm đó H&M cũng mở cửa hàng đầu tiên tại Mỹ.

Kể từ đó đến nay, sản lượng quần áo toàn cầu đã tăng gấp đôi và tờ BI cho biết chúng sẽ còn tăng thêm 100% nữa từ nay đến năm 2030.

Quay trở lại câu chuyện của H&M Thụy Điển, lời quảng cáo tái chế quần áo cũ của họ bị phát giác là lừa đảo khi các chuyên gia gắn thiết bị định vị theo dõi và phát hiện phần lớn chúng bị bán sang những nước thứ 3 như Ghana. Đây cũng là thị trường quần áo cũ lớn nhất thế giới.

Mỗi tuần, khoảng 15 triệu sản phẩm may mặc cũ được chuyển đến chợ Kantamanto-Ghana và gần một nửa trong số đó bị vứt ra bãi rác, đem đi thiêu hoặc đơn giản là vứt bừa ra biển. Nguyên do là sản phẩm rách hỏng, đồ mùa đông không phù hợp khí hậu nóng, quá rộng hoặc không hợp thẩm mĩ địa phương.

Theo ước tính, những chiếc máy tái chế nguyên liệu mà các hãng thời trang nhanh quảng bá được cho là sẽ phải mất đến 50.000 năm mới xử lý hết được lượng đồ cũ chuyển đến khu chợ Kantamanto trong 1 tuần này.

Theo nghiên cứu của Tổ chức Ellen MacArthur Foundation, chưa đến 1% số quần áo cũ hiện nay trên thế giới được tái chế thành đồ mới trong khi 9% bao bì nhựa, 70% đồ hộp lại được tái chế sử dụng thành công.

Tỷ lệ này là quá thấp so với hơn 100 tỷ sản phẩm được các hãng thời trang nhanh tạo ra mỗi năm, đủ cho mỗi người trên trái đất có 14 bộ trang phục, cao gấp đôi so với tổng lượng quần áo sản xuất năm 2000. Thế nhưng bình quân mỗi khách hàng lại mặc chỉ có 7 lần những sản phẩm này trước khi thải ra môi trường.

Tờ BI cho hay mỗi ngày, hàng chục triệu tấn quần áo bị vứt bỏ để lấy chỗ cho những kiểu thời trang mới. Hàng năm, khoảng 101 triệu tấn trang phục bị vứt ngoài bãi rác với những tên tuổi quan thuộc như H&M, Zara, Nike...

Những tên tuổi như Zara sản xuất đến 450 triệu tấn trang phục cho 20.000 mẫu thời trang mỗi năm. Trong khi đó các hãng mới nổi như Shein thì sản xuất đến 6.000 mẫu mã mới mỗi ngày.

Cú lừa

Giám đốc phát triển bền vững Pascal Brun của H&M từng cho biết tập đoàn cực kỳ nghiêm túc trong việc tái chế nguyên liệu, sản phẩm may mặc để bảo vệ môi trường. Hãng đặt mục tiêu chỉ dùng Polyester tái chế vào cuối thập kỷ này.

Ngoài ra, Quỹ H&M cũng cho biết họ đã đầu tư 12 triệu USD cho các công nghệ tái chế Polyester như với HKRITA tại Hong Kong để có thể mở rộng quy mô tái chế lên 3.000 khối quần áo mỗi ngày.

Tuy nhiên đích thân CEO Edwin Keh của HKRITA cũng đã phải thừa nhận nói thì dễ hơn làm và với công nghệ cũng như quy mô của ngành tái chế hiện nay thì còn cần một chặng đường rất dài để có thể giảm dù một chút chất thải nhà kính do ngành thời trang nhanh đang gây ra.

Theo ông Keh, sản lượng tái chế cho ngành thời trang nhanh hiện nay nếu muốn bảo vệ môi trường thì sẽ phải lên đến hàng nghìn tấn mỗi ngày trước tốc độ sản xuất và thay mới sản phẩm của ngành. Trớ trêu thay, hiện mới chỉ có 1% sản phẩm của ngành thời trang nhanh được tái chế do công nghệ còn thấp, tốn quá nhiều chi phí đầu tư và không có lợi nhuận.

Tờ Business Insider cho hay phần lớn nguyên liệu vải tái chế hiện nay là đến từ đồ thừa của các nhà máy may mặc chứ chẳng phải từ quần áo cũ như nhiều hãng tuyên bố.

Thậm chí “cỗ máy xanh” mà giám đốc Brun nhắc đến trong việc hợp tác với HKRITA cũng buộc phải kết hợp với các sợi cơ bản sau khi đã phân tách quần áo cũ để khiến nguyên liệu bền vững hơn cho việc may lại thành trang phục mới.

Giám đốc Liz Ricketts của tổ chức OR Foundation cho biết các công ty thời trang nhanh như H&M, Zara đã lừa người tiêu dùng thành công với lý do chưa có đủ công nghệ để tái chế đã khiến lượng rác thải quần áo tràn ngập môi trường.

“Đó không phải là vấn đề chính gây ô nhiễm môi trường trong ngành thời trang nhanh. Câu chuyện ở đây là các công ty sẽ phải ngừng sản xuất quá đà và kìm hãm đà tăng trưởng này lại, khi họ sản xuất quá nhanh, quá nhiều để rồi người tiêu dùng chỉ mặc vài lần rồi vứt đi”, giám đốc Liz than thở.

Tuy nhiên đây là điều không thể vì lợi nhuận thì chẳng doanh nghiệp nào từ chối, còn người tiêu dùng thì quay cuồng với các xu thế thời trang mới từng mùa.

“Tập đoàn của chúng tôi đang tăng trưởng và tham vọng của chúng tôi hiện nay là làm sao biến những tăng trưởng đó trở nên có ý nghĩa”, giám đốc Brun của H&M thừa nhận.

Không tự tin được như H&M, giám đốc Keh của HKRITA cho biết hàng đêm ông đều trằn trọc vì lo ngại công ty sẽ tự mãn với những thành quả quá nhỏ nhặt. Quy mô của việc tái chế nguyên liệu may mặc hiện nay còn quá nhỏ và doanh nghiệp của ông rất dễ bị cho là đang “Quảng cáo xanh” (Greenwashing) cho những tập đoàn lớn như chính H&M.

Chính giám đốc Keh cũng thừa nhận chỉ việc tái chế thôi là chưa đủ mà các hãng thời trang nhanh sẽ cần phải thay đổi cách thức kinh doanh nếu muốn thực hiện đúng cam kết thân thiện môi trường như họ vẫn quảng cáo.

*Nguồn: BI, Quartz, The Fast Company