Điều gì khiến Chính quyền Trump 2.0 "quay xe" về lại ngành sản xuất?

Ngày hôm nay, 26/3/2025, Tổng thống Trump công bố quyết định đánh thuế 25% đối với ô-tô nhập khẩu. Trước đó là các quyết định áp thuế 25% đối với nhôm và thép nhập khẩu. Cần phải xâu chuỗi các sự kiện này trong tổng thể chung là quyết tâm của Chính quyền Mỹ trong việc khôi phục ngành sản xuất (manufacturing) vốn bị "lãng quên" và "coi thường" tại Mỹ và phương Tây trong nhiều thập kỷ. Tại sao lại có sự "quay xe" đột ngột như vậy?

Khi Tổng thống Donald Trump quay trở lại vào năm 2025, một trong những ưu tiên hàng đầu là khôi phục ngành sản xuất (manufacturing) tại Mỹ.

Việc chính quyền Trump 2.0 tái định hình chính sách công nghiệp và tái công nghiệp hóa nước Mỹ không chỉ là một lựa chọn kinh tế, mà là một chiến lược toàn diện có chiều sâu địa chính trị, công nghệ, và an ninh quốc gia. Mục tiêu không chỉ tạo công ăn việc làm, mà còn nhằm khẳng định chủ quyền kinh tế, giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu, và đối phó với các thách thức địa chính trị từ Trung Quốc, Nga, và sự suy yếu của các đồng minh phương Tây.

Chính quyền Trump 2.0 sử dụng thuế quan như một công cụ mạnh mẽ để bảo vệ và thúc đẩy sản xuất nội địa. Thuế nhập khẩu 25% đối với nhôm và thép, vốn vừa được áp dụng, tiếp tục mở rộng sang các lĩnh vực khác như ô tô (25%) và sắp tới là tàu chở hàng container. Những biện pháp này nhằm tăng chi phí nhập khẩu, buộc các doanh nghiệp phải chuyển nhà máy về Mỹ để tránh thuế cao.

Ngành công nghiệp ô tô Mỹ, từng là biểu tượng của sức mạnh kinh tế, đã suy giảm do cạnh tranh từ Nhật Bản, Hàn Quốc và gần đây là Trung Quốc với xe điện giá rẻ. Thuế 25% lên ô tô nhập khẩu không chỉ bảo vệ các hãng như Ford hay GM mà còn khuyến khích sản xuất nội địa. Tương tự, thuế đánh vào tàu container nhắm đến việc khôi phục ngành đóng tàu, vốn bị tụt hậu so với Trung Quốc và Hàn Quốc. Chính quyền nhận thấy rằng để đảm bảo an ninh kinh tế, Mỹ phải tự sản xuất các mặt hàng chiến lược thay vì phụ thuộc vào nước ngoài.

Elon Musk, với vai trò cố vấn cho chính quyền Trump 2.0, mang đến một triết lý sản xuất độc đáo: Không khoán ngoài (outsourcing), tự chủ toàn bộ chuỗi cung ứng. Cybertruck của Tesla, với lớp vỏ thép không gỉ cứng như tên lửa, được sản xuất hoàn toàn tại Mỹ, từ nhà máy ở Texas đến Nevada. SpaceX của Musk cũng cách mạng hóa ngành hàng không vũ trụ bằng cách sản xuất tên lửa nhanh chóng và hiệu quả như dây chuyền ô tô, tất cả đều thực hiện trong nước. Trong năm 2024, SpaceX của Elon Musk thực hiện tới 90% tổng số vụ phóng tên lửa vũ trụ trên toàn cầu, Trung Quốc chiếm 5%, 5% còn lại là của các nước khác và các công ty khác của Mỹ trong đó có NASA.

Musk tự nhận mình “hiểu ngành chế tạo hơn bất kỳ ai trên trái đất,” và thành công của ông là minh chứng cho khả năng Mỹ có thể dẫn đầu mà không cần dựa vào các nước khác. Chính quyền Trump 2.0 coi Musk là biểu tượng của chiến lược “Make America Great Again,” khuyến khích các công ty khác học theo mô hình sản xuất nội địa công nghệ cao. Sự hiện diện của Musk không chỉ truyền cảm hứng mà còn định hình chính sách, từ ưu đãi thuế đến đầu tư vào các ngành chiến lược như ô tô điện và quốc phòng.

Trung Quốc trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới nhờ tỷ trọng sản xuất chiếm ưu thế vượt trội. Theo số liệu năm 2023, ngành sản xuất đóng góp khoảng 28% GDP của Trung Quốc, so với chỉ 11% ở Mỹ và 15% ở EU. Từ điện thoại thông minh, pin lithium, đến thiết bị y tế, Trung Quốc đã biến mình thành “công xưởng của thế giới,” tận dụng chi phí thấp và quy mô lớn để thống trị chuỗi cung ứng toàn cầu.

Mỹ, ngược lại, đã để tỷ trọng sản xuất suy giảm do chuyển sang nền kinh tế dịch vụ và outsourcing sang các nước như Trung Quốc. Đại dịch COVID-19 đã phơi bày sự phụ thuộc này, khi Mỹ thiếu khẩu trang, máy thở, và linh kiện quan trọng. Chính quyền Trump 2.0 nhận ra rằng để cạnh tranh với Trung Quốc và bảo vệ lợi ích quốc gia, Mỹ phải xây dựng lại năng lực sản xuất, đặc biệt trong các ngành chiến lược như thép, ô tô, và công nghệ.

Cuộc chiến Nga - Ukraine bắt đầu năm 2022 là một bài học đau đớn cho phương Tây. NATO, dù có tiềm lực kinh tế mạnh, không thể cung cấp đủ vũ khí, xe tăng, và đạn dược để hỗ trợ Ukraine một cách bền vững. Trong khi đó, Nga thích nghi nhanh chóng với nền kinh tế thời chiến, tăng sản xuất pháo binh, UAV, và tên lửa, vượt xa năng lực của phương Tây.

Sự yếu kém này bắt nguồn từ các chính sách sai lầm của EU từ 2 thập kỷ trước: Đóng cửa các nhà máy điện chạy bằng than và khí đốt để theo đuổi năng lượng sạch, đồng thời outsourcing sản xuất sang Trung Quốc và các nước đang phát triển. Kết quả là EU mất khả năng sản xuất quy mô lớn, kinh tế suy yếu, và phụ thuộc vào năng lượng đắt đỏ từ bên ngoài. Mỹ, dù có ngành công nghiệp quốc phòng lớn, cũng đối mặt với tình trạng thiếu hụt do chuỗi cung ứng phân tán. Chính quyền Trump 2.0 coi đây là lời cảnh báo: Không có năng lực sản xuất mạnh, Mỹ sẽ không thể bảo vệ chính mình hay đồng minh trong các cuộc xung đột tương lai.

Ngành sản xuất đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra việc làm trực tiếp và bền vững cho người lao động Mỹ, đặc biệt là tại các khu vực từng là trung tâm công nghiệp như Rust Belt – nơi chịu ảnh hưởng nặng nề từ toàn cầu hóa và sự suy giảm của các nhà máy truyền thống. Trái với các ngành như tài chính hay công nghệ số vốn tập trung ở những đô thị lớn, manufacturing có thể lan tỏa rộng khắp, từ vùng nông thôn đến các thành phố loại hai và vùng ngoại ô. Điều này giúp phân bổ lại cơ hội phát triển và thu nhập, giảm chênh lệch kinh tế giữa các khu vực, đồng thời phục hồi động lực cho các cộng đồng đã bị lãng quên.

Chính quyền Tổng thống Donald Trump 2.0 xác định rõ rằng phục hồi sản xuất không chỉ là chiến lược kinh tế mà còn là một chính sách xã hội và an ninh nội địa. Với các chính sách khuyến khích đầu tư nội địa, bảo hộ hợp lý, và cải cách giáo dục nghề, chính quyền hướng tới việc đưa trở lại các nhà máy thép, ô tô, và đóng tàu – những biểu tượng của sức mạnh công nghiệp Mỹ – từ đó tạo ra hàng triệu việc làm ổn định, có thu nhập tốt, và phục hồi tầng lớp trung lưu. Đây được coi là nền tảng để xây dựng một nước Mỹ thịnh vượng, tự lực, và đoàn kết hơn.

Sau nhiều thập kỷ theo đuổi toàn cầu hóa tự do, thế giới đang bước vào một giai đoạn chuyển hướng rõ rệt sang mô hình phát triển dựa trên chủ nghĩa công nghiệp quốc gia. Các cú sốc liên tiếp như đại dịch COVID-19, chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, và xung đột Nga - Ukraine đã phơi bày sự mong manh của chuỗi cung ứng toàn cầu, khiến nhiều quốc gia nhận ra rằng phụ thuộc quá mức vào sản xuất bên ngoài là rủi ro chiến lược. Từ y tế, chip bán dẫn, đến năng lượng và quốc phòng, các quốc gia bắt đầu ưu tiên tính tự chủ và khả năng kiểm soát chuỗi cung ứng thay vì chỉ theo đuổi hiệu quả chi phí.

Chính quyền Tổng thống Donald Trump 2.0 là một trong những lực lượng đi đầu trong xu hướng này, thông qua chiến lược “de-risking” – giảm rủi ro hệ thống bằng cách tách khỏi các mắt xích phụ thuộc lớn, đặc biệt là Trung Quốc. Đồng thời, chính quyền đẩy mạnh sản xuất trong nước và hợp tác sản xuất với các quốc gia đồng minh đáng tin cậy – còn gọi là “friend-shoring”. Việc định hình lại mô hình tăng trưởng theo hướng tự chủ và bền vững không chỉ mang lại lợi thế kinh tế dài hạn, mà còn củng cố an ninh quốc gia, tăng khả năng thích ứng trước khủng hoảng toàn cầu, và tạo nền tảng vững chắc cho nước Mỹ trong trật tự kinh tế mới.

Để biến manufacturing thành động lực kinh tế, chính quyền Trump 2.0 triển khai các chiến lược thu hút đầu tư cụ thể:

- Ưu đãi thuế và trợ cấp: Giảm thuế doanh nghiệp cho công ty xây dựng nhà máy tại Mỹ, trợ cấp trực tiếp cho các ngành chiến lược như ô tô điện, thép, đóng tàu và quốc phòng.

- Cải thiện cơ sở hạ tầng: Đầu tư vào đường sá, cảng biển, và lưới điện để giảm chi phí vận hành cho nhà sản xuất.

- Chính sách bảo hộ: Áp thuế cao buộc các công ty cân nhắc sản xuất trong nước thay vì nhập khẩu, đồng thời yêu cầu nội địa hóa chuỗi cung ứng để nhận ưu đãi liên bang.

- Hợp tác với doanh nghiệp lớn: Tận dụng mô hình của Elon Musk để xây dựng các khu công nghiệp kiểu mẫu, thu hút đầu tư từ Tesla, SpaceX, Hyundai, Toyota, TSMC và các công ty khác.

- Đào tạo lao động: Đầu tư vào giáo dục nghề và kỹ thuật để cung cấp lực lượng lao động lành nghề cho các nhà máy.

Chính quyền cũng đàm phán lại các hiệp định thương mại, ưu tiên hàng hóa “Made in USA” và hạn chế lợi thế của hàng nhập khẩu giá rẻ. Mục tiêu là biến Mỹ thành trung tâm sản xuất toàn cầu mới, cạnh tranh trực tiếp với Trung Quốc.

Kết Luận

Sự tập trung vào manufacturing dưới thời Chính quyền Tổng thống Trump 2.0 là phản ứng trước các thách thức thực tế: Sự phụ thuộc vào Trung Quốc, thất bại của phương Tây trong sản xuất chiến lược, và nhu cầu tạo việc làm bền vững. Với chính sách thuế bảo hộ, vai trò của Elon Musk, cùng chiến lược đầu tư mạnh mẽ, chính quyền Mỹ đang xây dựng một nền kinh tế tự chủ và cạnh tranh. Nếu thành công, Mỹ không chỉ lấy lại vị thế kinh tế mà còn định hình lại trật tự toàn cầu trong thời kỳ hậu toàn cầu hóa.