Đây là nghịch lý khó tin của ngành khai thác khoáng sản

Theo “Báo cáo về mức độ tuân thủ các quy định pháp luật về minh bạch trong lĩnh vực khoáng sản” được Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) công bố, chi phí không chính thức của các doanh nghiệp khoáng sản luôn cao hơn từ 2% trở lên so với các doanh nghiệp khác ngành. Ông Nguyễn Minh Đức, Ban Pháp chế VCCI tỏ ra khó hiểu trong bối cảnh ngành khai khoáng có kết quả kinh doanh không tốt nhưng vẫn muốn mở rộng quy mô.

“Doanh nghiệp khoáng sản có kết quả kinh doanh thường là không tốt, nhưng luôn luôn có dự định mở rộng sản xuất kinh doanh. Họ phải nộp nhiều loại thuế phí phức tạp cùng chi phí không chính thức cao hơn lĩnh vực khác” – ông Nguyễn Minh Đức nói.

Dù vậy, ngành tài nguyên (ngoài dầu khí) chỉ đóng góp vào Ngân sách 0,9 – 1,1% tổng thu. Nhiều địa phương phản ánh rằng số tiền trên còn không đủ cho chi phí quản lý nhà nước đối với hoạt động khoáng sản. Trong khi đó, khai khoáng là một trong những ngành công nghiệp có nhiều tiềm năng đóng góp lớn cho ngân sách và GDP.

Viện Quản trị Tài nguyên Thiên nhiên đánh giá, Việt Nam chỉ đứng thứ 41/58 quốc gia, xếp hạng yếu trong các đánh giá về mức độ minh bạch trong ngành công nghiệp khai khoáng. Không những vậy, Việt Nam còn được đánh giá là “thất bại” trong các khía cạnh liên quan đến “báo cáo & thực thi pháp luật” với 20 chỉ số liên quan về minh bạch, công bố thông tin về báo cáo hiện trạng hoạt động, bên cạnh các khía cạnh khác về thể chế, pháp luật, các biện pháp bảo đảm an toàn xã hội, kiểm soát chất lượng và bảo vệ môi trường.

Tại hội thảo “Minh bạch trong lĩnh vực khoáng sản: Đo lường khoảng cách từ chính sách đến thực tiễn” diễn ra sáng 21/3, các chuyên gia đều nhấn mạnh rằng điểm yếu của Việt Nam không phải ở hệ thống văn bản. Bởi lẽ, khung chính sách và pháp luật về tài nguyên khoáng sản của Việt Nam đang từng bước hoàn thiện. Nhiều quy định hướng tới minh bạch, công khai thông tin cũng đã được xem xét lồng ghép vào các văn bản pháp luật mới.

Thực trạng hiện nay của ngành khai khoáng xảy ra do khoảng cách lớn giữa chủ trương, quy định trên giấy với công tác thi hành. Luật khoáng sản đã được ban hành từ năm 2010 với nhiều quy định nhằm tăng cường tính minh bạch nhưng thực tế triển khai vẫn chưa được như kỳ vọng. Luật khoáng sản 2010 quy định thực hiện đấu giá quyền khai thác khoáng sản nhưng lại không quy định rõ các tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp qua đấu giá, khiến việc lựa chọn nhiều khi không đạt được mục tiêu là doanh ngiệp có đủ năng lực thực hiện.

Ngoài ra quy định hiện nay cũng không yêu cầu công khai quá trình cấp phép từ thông tin doanh nghiệp đăng ký cấp phép cho đến doanh nghiệp được lựa chọn cấp phép, nên mức độ minh bạch trong quá trình cấp phép rất hạn chế và thiếu tính cạnh tranh. Nhiều doanh nghiệp đã phải chi trả nhiều chi phí không chính thức để có được giấy phép khai thác. Ngay cả khi các quy định đấu giá được kỳ vọng sẽ được áp dụng đại trà để giảm thiểu cơ chế xin cho, nhưng cho tới nay, số trường hợp thực hiện đấu giá vẫn là con số khá khiêm tốn.