Điện sạch và quyền lợi cộng đồng: câu chuyện công bằng và sức khỏe

Đó là vấn đề gắn trực tiếp với sức khỏe cộng đồng, công bằng xã hội và định hướng phát triển bền vững. Ở nhiều địa phương, việc chuyển dịch từ nhiệt điện sang năng lượng tái tạo đã chứng minh lợi ích thiết thực: giảm bụi mịn (PM₂.₅), giảm bệnh hô hấp, giảm chi phí y tế và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Thực tế đã chứng minh từ những con số đáng suy ngẫm

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các nghiên cứu trong nước, ô nhiễm không khí ở Việt Nam gây ra nhiều hệ lụy. Một số nghiên cứu cho thấy trung bình nồng độ PM₂.₅ hằng năm ở nhiều địa phương vượt mức quy chuẩn quốc gia (25 µg/m³) và cao hơn nhiều so với giới hạn khuyến nghị của WHO là 10 µg/m³ (thậm chí hiện nay WHO đã siết chặt quy chuẩn này xuống mức 5 µg/m³, cho thấy mức độ ô nhiễm thực tế còn nghiêm trọng hơn).

Xuất phát từ nghiên cứu của Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) công bố năm 2018/2019, về kinh tế: tổn thất từ ô nhiễm không khí tại Việt Nam ước tính khoảng 10,8 – 13,6 tỷ USD mỗi năm, tương đương 4,45 – 5,64% GDP do chi phí y tế, giảm năng suất lao động.

Tuy nhiên, để cộng đồng thực sự hưởng lợi, các dự án điện sạch nên được xây dựng nhanh chóng và triển khai một cách công bằng. Minh bạch trong công tác đền bù, ưu tiên sử dụng lao động địa phương và cam kết phát triển cơ sở hạ tầng dân sinh là những điều kiện tiên quyết. Ngược lại, doanh nghiệp vấp phải rào cản, hoặc cộng đồng cảm thấy bị bỏ quên, hệ quả sẽ là mất việc làm, giảm nguồn thu ngân sách địa phương và môi trường không được cải thiện như kỳ vọng. Điều này có thể dẫn tới thất vọng, thậm chí phản ứng xã hội khiến mục tiêu chuyển dịch năng lượng gặp khó khăn.

Điện sạch là nguồn năng lượng mới, là công bằng xã hội. Cảnh sắc tại An Hảo Solar Farm (An Giang).

Để đảm bảo cam kết không nằm trên giấy, cần thiết lập cơ chế giám sát độc lập, có sự tham gia của tổ chức xã hội, hiệp hội nghề nghiệp và đại diện cộng đồng dân cư. Điều này nhằm bảo vệ người dân, đồng thời giúp doanh nghiệp củng cố uy tín, giảm xung đột xã hội và tăng tính bền vững cho dự án.

Một yếu tố quan trọng khác là minh bạch những thông tin về lợi ích môi trường – sức khỏe – việc làm… tất cả cần được chia sẻ rõ ràng. Từ đó, người dân sẽ có niềm tin hơn vào dự án, hạn chế tin đồn thất thiệt hoặc sự phản đối do thiếu thông tin. Cần hướng dư luận tới câu chuyện: phát triển điện sạch đồng nghĩa với việc bảo vệ quyền lợi cộng đồng. Cụ thể, các thông điệp truyền thông cần được lượng hóa qua những con số biết nói: tỷ lệ lao động địa phương được tuyển dụng, số việc làm xanh tạo ra, mức giảm chi phí y tế do cải thiện chất lượng không khí, mức độ hài lòng của cộng đồng đối với dự án.

Khi dự án năng lượng xanh ưu tiên cộng đồng địa phương, lợi ích lan tỏa đến từng nhà.

Song song đó, một lộ trình đào tạo nhân lực xanh cũng là cần thiết để phục vụ nhu cầu dự án hiện tại, chuẩn bị cho thế hệ trẻ cơ hội nghề nghiệp mới trong lĩnh vực năng lượng tái tạo và công nghệ môi trường. Đây chính là cách để tối đa hóa tác động lan tỏa (hiệu ứng số nhân) của điện sạch đối với phát triển cộng đồng và xã hội.